NT - 07.09.1984, Page 9

Vettvangur
■ Frá Bólivíu. Fólksflótti úr sveitum í borgirnar er mikill.
Stefna Alþjóðagjaldeyrissjóðsins og iðnríkjanna stendur fram-
þróun fyrír þrífum.
átti að endurgreiða miklar
fúlgur 31. mars og þarfnaðist
nýrra lána en vildi ekki ganga
að hinum hörðu kjörum AGS.
Það var fyrirséð að ekki gæti
orðið úr endurgreiðslunum. Á
gjalddögum tóku Brasilía,
Kólumbía, Venesúela og
Mexíkó sig saman og veittu
Argentínu 300 milljón dollara
lán til skamms tíma. Banda-
ríkjastjórn óttaðist nú að staða
Argentínu gæti leitt til öng-
þveitis í fjármálakerfi Banda-
ríkjanna og veitti Argentínu
lán til móts við þessi skamm-
tímalán. Argentína var nú í
mun sterkari stöðu og hóf
aftur viðræður við vestræna
viðskiptabanka og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinn. Samstarf
skuldaríkjanna var í burðar-
liðnum.
Síðla júnímánaðar var hald-
in meiriháttar ráðstefna 11
ríkja í rómönsku-Ameríku og
ríkja við Karabíska hafið.
Ráðstefnan var haldin í Car-
tagena í Venesúela. Ráðstefn-
an hafnaði mörgum af róttæk-
ustu kröfum Argentínu og
fleiri ríkja, en hún markaði þó
tímamót. Ráðstefnuríkin
kröfðust stórkostlegrar niður-
talningar vaxta og skilyrða á
lánum frá AGS; að endur-
greiðslur yrðu bundnar við
ákveðið hlutfall af útflutnings-
tekjum; stofnaður yrði sér-
stakur alþjóðlegur sjóður sem
hefði það hlutverk að draga úr
áhrifum háu vaxtanna og veita
skuldaríkjunum ýmis konar
aðstoð. Þessi afstaða var í
mikilli andstöðu við afstöðu
vestrænna iðnríkja.
Vestrænir bankar og
Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn
Nokkrum vikum fyrir Car-
tagena-ráðstefnuna héldu
helstu leiðtogar kapítalísku
iðnríkjanna fund í London.
Fundurinn komst að niður-
stöðu um mjög ólíka stefnu. í
grundvallaratriðum var „efna-
hagsyfirlýsing“ fundarins í
samræmi við fyrri stefnu. Hinir
vestrænu leiðtogar lögðu
þunga áherslu á að „aðstoða
skuldaríkin við að gera nauð-
synlega stefnubreytingu í efna-
hags- og fjármálum", og var
þá átt við að ríkin gengju að
kröfum Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins. í lokayfirlýsingu
fundarins var lögð sérstök
áhersla á að skuldaríkin opn-
uðu dymar fyrir fjárfestingum
fyrirtækja í iðnríkjum Vestur-
landa. í samræmi við hagsmuni
hinna vestrænu viðskipta-
banka var ekkert nýtt sett fram
um skuldir ríkjanna.
Þessi stefna leiðtoga iðnríkj-
anna vakti mikla og almenna
reiði í skuldaríkjunum. Vest-
rænir viðskiptabankar voru
eftir sem áður í sjálfheldu.
Þeir hafa í meginatriðum mót-
að stefnu vestrænna ríkis-
stjórna og AGS. En nú vilja
þeir fá lánsféð endurgreitt.
Þeim er ljóst að þenslan í
lánsviðskiptum við olíusnauðu
þróunarlöndin er á enda og
sömuleiðis sá gífurlegi gróði
sem þeim fylgdi. En þeim er
jafnframt ljóst að skuldaríkin
geta ekki endurgreitt öll lánin
eins og efnahagsaðstæður eru
nú. Ef bankarnir hætta að lána
skuldaríkjunum, geta þeirekki
átt von á að fá útistandandi lán
endurgreidd. Auk þess er um
það rætt í greinum í fjármála-
blöðum og ritum að bankam-
ir hafi ekki lagalegar forsendur
til að endurheimta féð.
En þróunin á fjármálamörk-
uðum að undanfömu ógnar
stöðugleika helstu viðskipta-
banka Vesturlanda. Afskipti
ríkisvaldsins af fjármála-
mörkuðum á Vesturlöndum
hafa minnkað á undanförnum
árum og viðskiptin orðið
„frjálsari“. Ein afleiðing þessa
er að bankar hafa stækkað
óðfluga og orðið að alþjóð-
legum stórfyrirtækjum, jafn-
framt því sem samkeppni milli
þeirra hefur aukist. En aukin
samkeppni eykur líka líkurnar
á að bankar verði gjaldþrota.
Hvererstaðannúna?
Skuldakreppan er endan-
lega komin upp á yfirborðið.
Verði stefnu Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins og iðnríkjanna hald-
ið til streitu enn um sinn munu
skuldaríki ekki geta staðið
undir endurgreiðslunum. í
þessari stöðu er fjármagns-
flóttinn frá Continental Illinois
aðeins fyrsta dæmið. Gjald-
þrot banka gætu orðið tíð áður
en hið vestræna fjármálakerfi
getur aðlagast aðstæðunum.
Ef þetta gerist verður snöggur
endir á hinum öra hagvexti sem
Bandaríkin búa nú við og
kreppan ríður aftur í garð. Það
væri „lausn markaðarins“.
Vestrænir viðskiptabankar
munu vafalaust æskja lausnar
á skuldakreppunni sem felur
það í sér að ríkisstjórnir iðn-
ríkjanna taki á sig verulegan
fjárhagsskaða með því að veita
skuldaríkjunum ódýr lán eða
með einhverjum öðrum hætti.
Með þessu, ásamt því að neyða
harðri aðlögunarstefnu AGS
upp á skuldaríkin, fengju við-
skiptabankarnir lánin endur-
greidd. En fyrri leiðin er í
andstöðu við þá stefnu pen-
ingamagnshagfræðinganna
(monetarists) og bankanna
sem AGS og ríkisstjórnir
kapítalísku ríkjanna hafa
fylgt.1' En hvaða bandarískur
stjórnmálamaður myndi veita
bönkunum og skuldaríkjunum
aðstoð á ári forsetakosninga í
Bandaríkjunum. Slík stefna
myndi auka ríkisútgjöld veru-
lega. En stjórnmálakreppa
Föstudagur 7. september 1984 9
fylgir gj arnan fj ármálakreppu.
Hugsanlega verður komið
til móts við kröfur skuldaríkj-
anna. Það kann að vera að
Bandaríkjastjórn telji utanrík-
isstefnu sinni best borgið með
einhverjum tilslökunum - sér-
staklega hvað varðar ró-
mönsku-Ameríku. Staðan í
málefnum Suður-Ameríku er
slík að Bandaríkin vilja vafa-
laust ekki skapa sér aukna
óvild ríkjanna. Bandaríkja-
stjórn er ef til vill tilbúin til
verulegra fórna til að tryggja
að fjármálakerfi Bandaríkj-
anna verði ekki fyrir veru-
legum áföllum og bandamenn
þeirra í rómönsku-Ameríku
styggist ekki. En slík stefna
gæti skapað erfiðleika heima
fyrir. Það verður ekki vinsælt
að hygla bönkunum og útlend-
ingum á kostnað bandarísks
efnahagslífs og opinberra út-
gjalda.
Ein leið, sem rædd er í
hinum vestræna fjármála-
heimi, þótt leynt fari, er að
verðbólga sé aukin í iðnríkjun-
um. Slíkt myndi leiða til þess
að raunskuldir skuldaríkjanna
minnkuðu. Það væri sambæri-
legt við það sem gerðist 1974-
75. En í núverandi efnahags-
stefnu í flestum iðnríkjunum
er lögð höfuðáhersla á
hjöðnun verðbólgu.
„Róttækar" lausnir eru þó
ólíklegar: Mitterand Frakk-
landsforseti lagði til fyrir rúmu
ári að ný Bretton Woods ráð-
stefna yrði haldin með það
fyrir augum að ræða umfangs-
miklar breytingar á alþjóðlega
fjármálakerfinu. Þetta frum-
kvæði var að engu haft. Fram-
sækin stefna í alþjóða gjaldeyr-
ismálum getur aðeins byggst á
nýju hlutverki Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins. Sjóði hans ber
að nýta til aðstoðar illa stæðum
þjóðum. Þá ber að nota til að
skapa almenna þenslu í heims-
framleiðslunni og til að sporna
við samdrætti og kreppu. Að-
eins langtímalausnir af þessu
tagi geta leyst skuldakrepp-
una. í fyrstu yrðu vestrænir
viðskiptabankar og ríkisstjórn-
ir að taka á sig miklar byrðar
en til langs tíma litið getur
aðeins bætt og aukin efnahags-
starfsemi - bæði í iðnríkjunum
og olíuþurru þróunarlöndun-
um - auðveldað leiðina út úr
ógöngum skuldakreppunnar.
En slík leið verður ekki farin
meðan peningamagnshag-
fræðin (monetarism) liggur til
grundvallar stefnu vestrænna
iðnríkja og Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins.
1) Sjá viðtal við Birgi Björn
Sigurjónsson um Friedman og
peningamagnshagfræðina í
NT1/9 '84.
(Stuist vift grein David Green: The Great
Crash of '84?).
Vinnsla: ívar Jónsson.
flugvélaflota, sem eiga að
koma til Evrópu er til svokall-
aðs neyðarástands kemur og
verður með kjarnorkuvopn um
borð.
Það sem talið er hér að
framan getur ekki verið dæmi
um viðleitni til að draga úr
spennu á Norður-Atlantshafi.
Væri ekki betra að styðja ákall
38. Allsherjarþings SÞ, sem
áður hefur verið minnst á, þar
sem hvatt er til að hefja við-
ræður um takmörkun og niður-
skurð vígbúnaðar á hafi í stað
þess að undirrita leynilega sátt-
mála? Ef hafðir eru í huga
öryggishagsmunir þjóðanna,
sem byggja strendur Atlants-
hafsins, þ.m.t. Norður-Atl-
antshafsins, þá væri við hæfi að
styðja ákall SÞ í einu og öllu.
Hvað Sovétríkin varðar, þá
hafa þau þegar gert það. Vestr-
ið á næsta leik.
E. Barbukho,
yfirmaður APN á íslandi.
Revkjavík 30.8 ’84.
Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútíminn h.f.
Ritstjórar: Magnús Ólafsson (ábm)
og Þórarinn Þórarinsson
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Síðumúli 15, Reykjavík. Sími:
686300. Auglýsingasími: 18300.
Kvöldsímar: 686387 og 686306.
Verð i lausasölu 25 kr.og 30 kr. um
helgar.
Áskrift 275 kr.
Andi Verzlunarráðsins
svífur yfir vötnunum
■ Síðustu mánuði hefur verið haldið uppi þraut-
skipulögðum árásum gegn sölufélögum bænda í
málgögnum, sem gefin eru út af forustumönnum í
Sjálfstæðisflokknum. Síðast í gær er í forustugrein í
Mbl. hellt úr skálum reiði og vandlætingar yfir
þennan félagsskap og honum bornar flestar vammir
á brýn.
Það er augljóst hvað þessu veldur. Ekki er það
umhyggja fyrir bændum, því að tilgangurinn er að
svipta þá stjórninni á sölu afurðanna. Það er heldur
ekki umhyggja fyrir neytendum því að þeim er ekki
hagur í að glundroði og upplausn myndist í umræddri
verslun. Það er hagur heildsöluverslana og stórra
kjörbúða, sem hér er einkum borinn fyrir brjósti.
Það á að brjóta sölusamtök bændanna á bak aftur
í von um að það geti fært einhvern hagnað í vasa
framannefndra fyrirtækja.
Til að gera þetta áferðarfallegra er breidd yfir
þennan áróður skikkja þeirrar frjálshyggju, sem
aðallega er nú boðuð af Verzlunarráðinu og sálufé-
lögum þess.
Vissulega gefur þetta meira en tilefni til að íhuga
áhrif þessarar frjálshyggju á gang efnahagsmála um
þessar mundir. Innflutningurinn má heita frjáls og
verslunin fær að safna skuldum erlendis með aðstoð
hérlendra lánastofnana. Afleiðingin er svo gífurlegur
halli á viðskiptum við útlönd, að ekkert annað bíður
framundan en þjóðargjaldþrot, ef þessu heldur
áfram. í bili sópar þetta miklum gróða í vasa vissra
verslunarfyrirtækja, sem leitt hefur til mikillar fjárf-
estingar og launaskriðs. Þess vegna er erfitt að standa
gegn launakröfum þeirra opinberra starfsmanna,
sem eru í lægri flokkunum.
En þetta er ekki öll sagan. Verðlagningin hefur
verið gefin nokkurn veginn frjáls í trausti þess, að
aukin samkeppni leiddi til lægra verðlags. Niðurstað-
an hefur orðið önnur. Verðlag hefur hækkað mun
meira en kaupgjald, þrátt fyrir verulega vaxtalækk-
un, sem hefði átt að lækka v.erðlagið.
Sú stefna, sem Verzlunarráðið hefur verið að boða
og fylgt er nú í stórum dráttum, hefur þannig haft
næsta óhugnanlega fylgifiska í för með sér, eða
geigvænlega erlenda skuldasöfnun og miklar hækk-
anir á verðlagi umfram launahækkanir.
Tilraunir samvinnufélaga til lækkunar á verðlagi,
t.d. Miklagarðs, hafa sætt árásum málgagna Verzlun-
arráðsins, eins og Mbl. og DV, og jafnvel hótunum
um lokun eftir fá ár.
Hvar endar þetta, munu margir spyrja. Það þarf
að fara allt aftur til ársins 1947 til að fá svar við þeirri
spurningu. Tveimur árum áður áttu íslendingar
hlutfallslega meiri gjaldeyriseign erlendis en nokkur
þjóð önnur. Slíkur gróði hafði safnast á stríðsárun-
um. í ársbyrjun 1947 var hann allur uppurinn og
meira til. í skjóli stjórnarsamstarfs Sjálfstæðisflokks-
ins og Alþýðubandalagsins, sem þá hét Sósíalista-
flokkurinn, hafði stefna Verzlunarráðsins fengið að
njóta sín með áðurgreindum afleiðingum. Undir
forustu Sjálfstæðisflokksins varð þá að grípa til
ströngustu innflutningshafta og skömmtunar, sem
hér hefur verið á friðartímum til þess að afstýra
þj óðargj aldþroti.
Á að láta þessa sögu endurtaka sig eða annað enn
verra?