Mánudagsblaðið - 12.10.1953, Blaðsíða 3

Mánudagurinn 12. okt. 1953
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
3
Lítill vafi er á því, að þeim
Eyjólfi Þorsteinssyni og Hrana
Kcmránssyni hefur orðið órótt
innanbrjósts, þegar þeir fréttu
um sættir Hrafns og Sturlu við
Gissur. Og ekki er .ótrúlegt, að
þeim hafi þótt framkoma þeirra
Hrafns og Sturlu vera hrein svik
Við sig. Hvergi er þess getið, að
þeir hafi ráðgazt neitt við banda-
< menn sína, Eyjólf og Hrana, áð-
ur en þeir sættust við Gissur.
Eftir sættirnar var pólitísk að-
Staða þeirra Eyjólfs og Hrana
ekki glæsileg. Þeir héldu að vísu
Eyjafirði, en hérað þeirra var nú
: króað milli ríkis Gissurar að vest-
an og Finnbjarnar að austan. Lít-
ill vafi er á því, að Gissur hefði
haft ráð þeirra í hendi sér, ef'
hann hefði haft uppi liðsafnað
og látið til skarar skríða gegn
þeim. Að vísu bendir ekkert til
þess, að Gissur hafi haft nein
slík áform á prjónunum, að
xninnsta kosti ekki fyrst um sinn.
Hann hefur að öllum líkindum
setlað að leyfa þeim Eyjólfi og
Hrana að halda Eyjafirði, ef þeir
hefðu sig hæga. Og Gissur hefur
þótzt hafa ástæðu til að ætla,
Ðð þeir mundu ekki hyggja á
Xiein stórræði nú, er vinir þeirra
Og bandamenn höfðu sætzt við
Gissur. Það virtist óðs manns
seði að rísa gegn Gissuri nú, er
hann hafði treyst valdastöðu sína
S landinu svo mjög. Þetta gefur
Skýringu á öryggiskennd Gissur-
ar og grandaleysi því, sem reynd-
ist honum svo dýrkeypt. Eftir
sættirnar við Hrafn og Sturlu
taldi hann sig enga hættulega
óvini eiga á íslandi. Þess vegna
lætur þessi maður, sem venju-
lega var svo gætinn og lítið gef-
inn fyrir að tefla á tvær hættur,
öll varnaðarorð eins og vind um
eyrun þjóta. Hann sér hvergi
íieina hættu, og aðvaranirnar
hafa sennilega látið í eyrum hon-
nm eins og algerlega ástæðulaust
tnóðursýkish j al.
1 Ekki verður séð, hvenær það
éform Eyjólfs að fara að Giss-
uri hefur verið fullmótað, en
sennilega hefur hann farið að
bollaleggja eitthvað í þá átt, fljót-
lega eftir að kunnugt varð um
hið tilvonandi brúðkaup á Flugu-
mýri. Vitað var, að í brúðkaupinu
mundu verða margir af fyrri vin-
um og bandamönnum Eyjólfs, og
er svo að sjá sem Eyjólfur og
menn hans hafi gert sér vonir
Um, að einhverjir þeirra mundu
ganga í lið með árásarmönnun-
/Um. Þegar Hrafn Oddsson gisti
á Víðimýri á leið til brúðkaups-
veizlunnar kom þangað Ásgrímur
Þorsteinsson, bróðir Eyjólfs við
þriðja mann. Sagði hann Hrafni
alla fyrirætlan þeirra Eyjólfs og
Hrana að fara að Gissuri og son-
unr hans og drepa þá þegar eftir
brúðkaupið- Fór Ásgrímur þess á
leit við Hrafn, að hann og menn
hans yrðu eins konar fimmta her-
deild á Flugumýri og sæktu að
Gissurarmönnum inni í húsunum
á meðan Eyjólfsmenn sæktu þá
að utan- með vopnum eða eldi.
Hrafn neitaði með öllu að fremja
þetta níðingsverk og latti Ás-
grím aðfarar að Gissuri, en
kvaðst þó ekki mundu koma upp
|im þessar ráðagerðir. Málaleitan

Óiafur Hansson, menniaskólakennari:
m
6. GREIN
FLUGUMYRARBRENHA -
Sjö alda minning
Ásgríms við Hrafn bendir til þess,
að þeir Eyjólfur háfi talið, að
Hrafn hafi ekki sætzt við Gissur
af heilindum og væri tilleiðanleg-
ur til að snúast gegn honum við
fyrsta tækifæri. Og framkoma
Hrafns eftir brennuna bendir til
þess, að þessi skoðun hafi ekki
verið svo mjög fjarri lagi. En
Hrafn Oddsson var ekki sá níð-
ingur, að hann færi að rjúfa grið
á gestgjöfum sínum í brúðkaups-
veizlunni. Og margt bendir til
þess, að í veizlunni hafi Hrafni
ekki liðið vel, og að hann hafi
verið í vafa um, hvað gera skyldi.
Hann aðvarar Gissur undir rós,
en Gissur tekur ekkert mark á
því. En Hrafn vill ekki ganga
svo langt að segja Gissuri frá
ráðagerð Eyjólfs, og þar var hon-
um vorkunn. Hann og Eyjólfur
voru svilar og höfðu í sjö ár
verið nánir bandamenn. Og hon-
um hefur þótt ódrengilegt að
bregðast þeim trúnaði, sem Ás-
grímur hafði sýnt honum. Kann-
ske hefur hjarta Hrafns alltaf
verið hjá brennumönnum, þótt
hann sjálfur vildi hvergi koma
nærri eins og allt var í pottinn
búið.
Þegar þeir Hrafn og Ásgrímur
hittust á Víðimýri bjó þar Ás-
birningurinn Arnór Eiríksson,
systursonur Brands Kolbeinsson-
ar. Ekki er ótrúlegt að Arnóri
hafi þótt þeimsókn Ásgríms grun-
samleg og jafnvel, að hann hafi
fengið pata af þvi, sem til stóð-
Má þá vera, að hann hafi komið
boðum um grun sinn til Páls Kol-
beinssonar móðurbróður síns, og
að hér sé að finna skýringuna á
því, að Páll fór ekki í veizluna,
en auðvitað eru þetta allt get-
gátur einar. Snemma virðist sá
kvittur hafa komið upp, að Hein-
rekur biskup Kársson hafi verið
í vitorði með brennumönnum.
Hefur það eflaust ýtt undir þenn-
an kvitt, hve vel biskup tók þeim,
er þeir riðu heim til Hóla eftir
brennuna. Tveimur árum síðar
bar Finnbjörn Helgason það blá-
kalt upp á biskup, að hann væri
grunaður um að hafa verið í vit-
orði um brennuna: Aldrei fæst
úr því skorið, hvort þessi grunur
hefur haft við rök að styðjast.
Ýmislegt bendir til þess, að fregn
in um brennuna hafi ekki verið
biskupi harmafregn, en þar með
er ekki sagt, að hann hafi átt
þátt í því að leggja á ráðin um
hana.
Ýmsir hafa litið svo á að hinn
eiginlegi upphafsmaður brenn-
unnar hafi verið Þuríður Sturlu-
Sttir, kona Eyjólfs Þorsteinsson-
Þufíður var laundóttir Sturlu
ighvatssonar og Vigdísar Gils-
óttur, sem var fylgikona - Sturlu
5uf: en haiuv kvæntist .Solveigu
Sæmundardó.ttur. Var Vigdís
rekin á brott með dóttur sína
unga, þegar Sturla átti Solveigu.
Nú hefði mátt ætla, að Þuríður
hefði fyllzt beizkju til föður-
frænda sinna, en svo er ekki að
sjá. Vel má vera, að þeir hafi
sýnt henni einhvern sóma. Að
minnsta kosti var hún gefin Eyj-
ólfi Þorsteinssyni að ráði Þórðar
kakala föðurbróður síns. Og ætt-
arkennd Þuríðar heíur ef til vill
aðeins aukizt við það, að hún var
alin upp utanveltu ættarinnar að
einhverju leyti.
Sagan segir, að sumarið 1253
hafi fólk á Möðruvöllum í Hörgr
árdal setið úti í góðu veðri á
helgum degi. Þar voru þau hjón
Eyjólfur og Þuríður, Vigdís Gils-
dóttir, móðir Þuríðar og Ófeigur
Eiríksson, maður Vigdísar, en
stjúpi Þuríðar. Gissur hafði vor-
inu áður rekið Ófeig frá búi hans
á Úlfsstöðum í Skagafirði. Eyjólf-
ur virðist hafa verið í ágætu
skapi í góða veðrinu og hann
bregður á leik við tengdamóður
sína: „Hvað mundi honum Giss-
uri til ganga, er hann vildi eigi
byggð þína í Skagafirði?"
'Heldur-virðist þetta gamanEyj-
ólfs grátt og bendir til, að hann
hafi verið illkvittnislega stríðinn,
enda varð Vigdís fá við. Þá svar-
aði Þuríður: „Því að Gissuri þótti
hver herkerling líklegri til að
hefna föður míns, Sturlu, en þú.
Sér hann það, að þér er litur einn
gefinn.“ Eyjólfur svaraði engu,
en varð rauður sem blóð. Þessi
smásaga er dregin sterkum og ein
földum litum. Hún er hádrama-
tísk og einmitt af þeirri gerð
sagna, sem lifa lengi með alþýð-
unni. ímyndunarafl fólksins, sem
oftast vill gera alla hluti einfalda
og dramatíska, hefur tekið þess-
ari sögu tveim höndum. Heiftar-
hugur hinnar stórlátu konu er
undirrót Flugumýrarbrennu, það
er áhrifamikið og einfalt. En þó
að þessi orðaskipti á túninu á
Möðruvöllum hafi kannske átt
sér stað nákvæmlega eins og seg-
ir í sögunni, hefur eggjan Þuríðar
sennilega ekki verið nema eitt
af mörgu, sem knúði Eyjólf út
í ævintýrið á Flugumýri. Og þessi
saga ber með sér ýmis einkenni
flökkusagna, hún minnir grun-
samlega mikið á aðrar sögur um
eggjanir heiftrækinna kvenna til
hefnda. Nægir hér að minna á
frásögn Njálu um eggjun Hildi-
gunnar við Flosa og viðbrögð
hans við eggjuninni. Eins og Eyj-
ólfur varð Flosi rauður sem blóð
í andliti. — Það hafa að minnsta
kosti verið ýmsir fleiri en Þuríð-
ur, sem ekki hafa latt Eyjólf stór-
ræðanna. Með honum voru þá á
Möðruvöllum tveir menn, sem
voru svamir. fjandmenn Gissurar,
menn, sem var, ófriðurinn kær.
Það voru þeir Arí Ingimundar-
son og Kolbeinn Dufgusson grön,
sem báðir koma mjög við sögu
Flugumýrarbrennu. Þeir voru
báðir Sturlungaættar, komnir af
dætrum Hvamms Sturlu..
Ari Ingimundarson kemur fyrst
við sögu, þegar hann átján vetra
gamall gengur í lið Þórðar kak-
ala fyrir Flóabardaga. Síðar lenti
Ari í mörgum hættulegum ævin-
týrum, en hann virtist lengi vel
hafa níu líf eins og kötturinn. Ár-
ið 1251 fór Ari frá Noregi á sama
skipi og þeir Oddaverjar, Filipp-
us og Haraldur. Það skip. fórst og
allir, sem á því voru, nema fjórir
menn, og var Ari einn þeirra.
Hrakti þessa fjóra menn um hafið
í þrettán sólarhringa nær mat-
arlausa, en þá var þeim bjargað
af fiskimönnum úr Vestmanna-
eyjum. En ekki voru æfintýri
Ara á sjó á enda með þessu.
Tveimur árum siðar, haustið 1253,
ætlaði hann til Noregs með Ey-
steini hvíta stýrimanni. Skip Ey-
steins fórst við Flateyjardal, og
fórust þar meira en fimmtíu
manns, en átta eða níu var bjarg-
að. í annað sinn var Ari í þeim
hópi, sem af komst- Fór hann þá
aftur til Eyjólfs á Möðruvöllurn,
og ekki virðist þessi raun hafa
fengið mikið á hann. Að minnsta
kosti var hann framarlega í flokki
Eyjólfs við brennuna. — Ekki er
fullreynt, fyrr en í þriðja sinn,
og svo fór um sjóferðir Ara. Árið
1258 ætlaði hann til Noregs með
Sindra stýrimanni, en skipið fórst
við Mýrar. Fimmtíu skipverja
fórust, en fimmtíu björguðust, en
nú var hin ótrúlega heppni Ara
þrotin, hann var í hópi þeirra,
sem drukknuðu. Þar lauk hinni
ævintýralegu sjóferðasögu Ara
Ingimundarsonar. Heldur virðist
Ari hafa verið kaldrifjaður. Hann
kom á njósn til Flugumýrar í
lolc brúðkaupsveizlunnar og var
þar ágætlega fagnað af Gissuri
og Halli syni hans. En svo kom
hann aftur með Eyjólfi og brennu
mönnunum og þá hjó hann hönd
af Ketilbirni Gissurarsyni, hin-
um unga sveini. Sagði Ari við
sveininn, er hann lét höndina:
„skall þar einum, og skyldi brátt
meir“. Þessi orð Ara lýsa ótrú-
legu kaldlyndi og grimmd, þann-
ig launaði hann hinar ástúðlegu
móttökur þeirra feðga. Ari hef-
ur mótazt af þeim anda heiftar
og harðýðgi, sem setti svip sinn
á baráttu þeirra Þórðar kakala
og Kolbeins unga. Og þótt furðu-
legt megi heita, er þessi ævin-
týramaður og grimmdarseggur
ekki að öllu leyti ógeðfelldur-
Kolbeinn grön var einn af fjór-
um sonum Dufguss Þorleifssonar.
Þessir fjórir bræður koma allir
mikið við sögu í Sturlungu. Einn
þeirra var Svarthöfði, mágur
Hrafns Oddssonar. Svarthöfði
var um langan aldur í fylkinga-
brjósti í Sturlungaflokknum,
lenti í mörgum ævintýrum og
var oft hætt kominn, en slapp
lífs úr öllum hættum. Hann særð-
ist á Þverárfundi 1255, en Þorgils
skarði, frændi hans, gaf honuru
þá grið. Eftir það er Svarthöfða
ekki getið í Sturlungu, en hann
kemur við sögu í Árna sögu bisk-
ups meira en tveim áratugum
síðar, en þar er hans getið setp.
vitnis í sambandi við það er bein
Odds Þórarinssonar fengu leg í
vígðri moldu. Varla virðist unnt
að skilja ummæli Árna biskups
sögu öðru vísi en svo, að Svart-
höfði hafi þá verið á lífi, þótt
sumir hafi viljað draga það í
efa. Eins og kunnugt er virðist
auðsætt, að Svarthöfði sé heim-
ildarmaður sumra kafla i Þórðar
sögu kakala.
Hinir synir Dufguss voru Birn-
ir tveir, Björn kægill og Björn.
drumbur. Björn kægill var oft í
herferðum með flokki Þórða,r
kakala, og Kolbeinn ungi lét
drepa hann í Geiradal 1244, þeg-
ar hann fór að Tuma Sighvats-
syni á Reykhólum. Björn drumb-
ur virðist á hinn bóginn hafa ver-
ið friðsamur og lítt hneigður til
hernaðar, hann kemur miklu
minna við deilur aldarinnar eu
bræður hans. Björn varð allgam-
all, hann lézt litlu fyrir 1290,
Kolbeinn grön var hið mesta
hörkutól og bardagamaður mik-
ill. Hann var í fremstu fylkingu
bæði í Flóabardaga og á Haugs-
nessfundi. Það var hann, sem
náði Brandi Kolbeinssyni á flótt-
anum og tók hann höndum. Eftir
að Þórður kakali fór alfarinn ut-
an var Kolbeinn um hríð með
honum í Noregi. Síðar sendi Þórð-
Framhald á 7. siðu.
DANSLEiKUK
siinnudagskvöid kl. 9 í Sam-
komusalnum Laugavegi 162.
Hljómsveit Mdgnúsar Randrup
Söngvari: Ragtiar Bjamason