Mánudagsblaðið - 14.10.1957, Blaðsíða 3

Mánudagur 14. október 1957
MÁNUDA6SBLA Ð-I Ð
3
Menn greinir á um margt, en
eru svo sammála um annað. —
Þannig mun það tæplega valda
miklum ágreiningi að Ævar
Kvaran, sé einn meðal okkar
allra beztu útvarpsmanna, og
þættir hans „Um víða veröld“
hafa yfir sér einkar viðfelldinn
menningarblæ. — Er mál og stíll
betra en almennt gerist — efnis-
val fjölbreytt og fræðandi og
„víða leitað fanga, en ekki sótt á
gmnnmið heimskulegs hégóma-
.vaðals, að auki er flutningur efn-
jsins með blæbrigðum og mynd
ugleika hins lærða leikara og
.listamanns.
— Þannig var erindi hans um
Markó Póló (fl. 26. 7. þ. á.)
engin undantekning ,en var allt
hið vandaðasta. — Ástæðan til
að það verður nánar rætt hér, er
einkum ummæli útvarpsgagnrýn
gnda Morgunbl. (30. 7.), hins
kunna og vinsæla rithöfundar
Þorsteins Jónssonar (Þóris Bergs
sonar).
„Khublai Khan, sem þá réð yfir
Kína og löndum allt til landa-
mæra Evrópu og suður undir
Indland, vildi þá fá páfann í Róm
til þess að senda 100 klerka aust
ur þangað með það fyrir augum
að kristni yrði upptekin í hinu
mikla ríki hans. En svo var þá
komið veldi páfans og framtaki,
að þessu boði Var ekki tekið; að
vísu sendi páfi 2 munka en áhugi
þeirrá var ekki meiri en svo, að
þeir sneru aftur. — Þannig varð
kristin kirkja að einhverju stór-
felldasta tækifæri til eflingar
kristinni trú, sökum þess að þeir
er stjórna áttu sváfu á verði og
r yoru illir þjónar og óverðugir
lærisveinar Krists. — Lærisvein-
ar Búdda notuðu tækifærið og
Búddatrú varð útbreidd um
Kínaveldi.“
Nokkur hætta er á, að þrátt
fyrir fjölvísi og gáfur, hafi hinn
einstaki heiðursmaður, þarna lát-
ið tilfinningahita skáldsins,
glepja sér sýn, að einhverju leyti
og sljóvga dómgreindar mat sitt,
á öllum viðhorfum og aðstæðum.
Enginn vafi er á því að ferðir
þeirra Póló frændanna, á sínum
tíma til austur Asíulanda, sem
•farnar voru til að afla gulls og
góðra gripa, voru hin mesta þrek-
raun, en þó enganvegin einstæð
brautryðjanda afrek eða sú ný-
ung sem ýmsir virðast halda, því
.allmargir trúboðar, flestir nú
liafnlausir og gleymdir, ferðuðust
Um þessar sömu slóðir alllöngu
áður en Markó Póló fæddist, árið
1254, og á miklu írumstæðari
ihátt, en hinir ríku Póló frændur,
sem voru auðugir kaupsýslumenn
og hagnýttu sér til hins ýtrasta
þau þægindi sem auðugir menn
geta veitt sér öðrum fremur, á
hverjum tíma. — En árið 1212
lögðu hinir fyrstu fátæku og um-
komulitlu Fransiskusarmunkar,
upp í trúboðs leiðangur til Kína,
með lítið annað veganesti en
guðstraust og góðan vilja.
Til eru skráðar ferðasögur að
minnsta kosti tveggja leiðangurs-
stjóra, sem fóru á vit hinna
„miklu Khana“, sem sérlegir
sendimenn og erindrekar páfa
stólsins. Þeirra fransiskusar-
bræðranna Jóhanns Pian Dé Car-
pini og félaga hans, er sendir
voru voru með boðskap páfa, til
Ogodai Khan, sonar Hins mikla
Djengis Khan, og föður þeirra:
Kuyuk, Mangú og Khúblai, sem
allir urðu „Kanar“. En er Car-
pini komst á leiðarenda, var
Ogodai látinn, og var hann svo
viðstaddur valdatöku Kuyuk,
elzta sonarins og boðaði Carpini-
honum kristna trú, en ekki tók
hann því sérlega ljúflega, en
sendi páfa þá bréf, þar serri hann
býður honUm að flytjast austur
þangað, setjast þar a ðog gjörast
sinn þegn, en hótar páfa fullum
fjandskap að öðrum kosti.
Bréf þetta sem og ýmis önnur,
varðandi samskipti páfastólsins
og hinna „miklu Khana,“ er í
skjalasafni Vatíkansins. En við
„hreppaflutninga" páfastólsins,
frá Rómaborg til Avignon og síð-
ar til Rómar á nýjan leik, hafa
mörg þessara bréfa ásamt öðrum
þýðingarmiklum skjölum páfa-
stólsins farið forgörðum.
Nokkru síðar, (en þó áður en
Markó Póló fæddist), fór annar
leiðangur Fransiskusarbræðra
trúboðsferð og í erindum páfa-
stólsins, undir forystu Vilhjálms
frú Rubruck, í Austurveg til hirð
um Guðdóm Krists.
Um bróðir Vilhjálm sjálfan, er
fátt annað kunnugt, en að hann
var talinn vera: „Heiðarlegur,
guðrækinn, djarfur og athugull“.
— Sem á þeim tímum þóttu allt,
vera heldur góðar dyggðir.
Khúblai Khan (1214—1294) var
m margt hið mesta mikil-
menni, stjórnsamur og vitur mað
ur og bar af bræðrum sinum, en
hvorki þeim né honum, tókst að
vinna ást og hylli þjóðarinnar,
09 Kúblm Kan
ar Mangú Khan, sem þá var tek-
inn við völdum sem fyrix-rennari
bi’óður síns Khúblai Khan.
Hefur bróðir Vilhjálmur einnig
ritað ferðasögu sína, sem þykir
hin merkasta í öllum greinum og
er þess getið að hinn kunni enski
vísindamaður, Fransiskusarbróð-
irinn Roger Bacon, hafði síðar
rætt mikið við hann um ferðina,
og að hann hafi lesið yfir hand-
ritið af ferðasögunni. — Með hon
um bei’st til Vesturlanda vit-
neskja um margar landfræðileg-
ar nýjunagar,, meðal annars um
Kaspíahafið, að það sé saltvatn
en ekki sjór í venjulegri merk-
ingu.
Hann greinir einnig frá ýmsum
dreifðum kristnum söfnuðum,
sem hann hafði samband við í
hinu víðlenda Kínverska Mon-
gólai'íki. Hefur þar væntanlega
einkum verið um að ræða hertek-
ið Evrópufólk og afkomendur
þess, en Molgólahöfðingjarnir
hei'juðu allt til Póllands og vest-
ur á ungversku sléttuna. — Enda
er það veigamikið atriði hjá þess
um sendimönnum páfastólsins,
að komast að samkomulagi við
„Khanana“ um að herja ekki á
kristnar þjóðir. — Einnig varð
bróðir Vilhjálmur, austur þar,
var við allmargt „Kaldæist"
kristið fólk, eða Nestoriana, sem
á 4. öld hættu að eiga samleið
með kirkjunni vegna ágreinings
jc[ 3.H ijjfö iiriöri úri 19 ijxii j!
en stjórnuðu í skjóli þrælsóttans
með hervaldi, og Khana-tímabilið
varð ekki langæt’t, ekki einu
sinni öld og þeir voru fyrirlitnir
af hinni innlendu höfðingjastétt
en hataðir af alþýðu manna og
litið var á þá sem útlendinga og
valdræningja. — Séra Sigurður
í Holti, segir einhversstaðar frá
því, að er hann þjónaði Flateyjar
þingum; heyrði hann menn vera
að tala um annan mann, að hann
væri ekki Breiðfii’ðingui’, hann
væi’i aðeins þriðji liður þar við
Breiðafjörð, afi hans hefði flutzt
þangað. Nú var það þetta sama
viðhorf í Kína, — Khúblai Khan,
var aðeins þriði liður þar 1 landi,
afi hans hafði flutzt þangað og
bnjtizt 'til valda. — En vii'ðingin
fyrir ættarhefðum og erfðavenj-
um, er tahn engu minni þar aust-
ur í Kína, en hér vestur við
Breiðafjörð.
Khúblai Khan var á tímabili
umburðarlyndur í trúmálum og
kr&tnir menn nutu virðingar við
hirðina og voru ekki látnir gjalda
trúar sinnar, enda ekki óhugs-
andi að hann hafi orðið fyrir ein-
hverjum bernskuáhrifum í þá átt
að virða kristna trú, frá móður
sinni, sem talið er að hafi verið
kristin kona og þá vamtanlega
herleidd. Einnig giftist Abaga,
einn af sonum hans, kristinni
konu, óskilgetinni dóttur Micha-
els 8. er var Byzans eða Mikla-
xitiiinaMuiiiiua 1«» 11 umMmmnmmi.K»inmiH'ii
garðskeisari (1261—1282) og er
ekki víst að hún hafi verið her-
leidd, heldur hefur getað verið
um einskonar pólitíska giftingu
að ræða, ef til vill fyrir forgöngu
páfastólsins, því um þessar mund
ir voru kærleikar miklir milli
páfa og keisarans og sameinuðu
þeir grísku og latnesku kirkjuna
undir forustu páfastólsins. —
Hélzt sú eining þó aðeins um
nokkurra ára bil.
í sögu páfastólsins hafa einatt
skipzt á skin.og skúrir, eins og
vænta má um svo langa og við-
burðaríka sögu, en trúboðsáhug-
inn var þar alltaf vakandi og
til Kína voru sendir margir ílokk
ar trúboða, einkum Fransiskanar,
að vísu komst ekki skriður á það
mál, að gagni, fyrr en nokkrum
árum síðar, en Pólóbræðui'nir
komu með skilaboðin frá Khúblai
og þó einkum upp úr aldamótum
1300, er menn eins og Fransisk-
usarbróðirinn Jóhannes af Monte
Corvínó (Hrafnabjörgum), starf-
aði þar í meira en meðal manns
aldur. Þýddi heilaga ritningu á
kínverska tungu og margar aðrar
góðar og helgar bækur. •— Þá
mætti einnig nefna Fransiskus-
arbróðirinn Odorip, sem ritað
hefur allmerka ferðasögu um
kristniboðsleiðangur sinn til
Kína og dvölina þar, árin 1318
1330.
Vert er að gefa því gaum, að
boðskapur Khúblai Khans, til
páfastólsins sem Póló bræðurnir
áttu að koma til skila, er ekki
beiðni um að senda 100 venju-
lega ti'úboða, sem þó hefði verið
mjög örðugt að verða við, und-
irbúningslítið, — heldur var það
beiðni um að senda 100 háskóla-
kennara eða prófessora, þar sem
hann krefst þess að þeir séu
„meistarar hinna sjö frjálsu
lista“: Málfræði, rökfræði, ræðu-
listar, talnafræði, flatarmálsfrfði,
tónfræði og stjörnufræði. — En
slíka menn er ekki hægt að taka
umsvifalítið, þeir liggja ekki í
kippum, fyrir á „lager“ eins og
það heitir á verzlunarmálinu. —
Það segir sig sjálft, að þetta var
blátt áfram óframkvæmanlegt,
nema með talsvert löngum und-
irbúningi, meðal annars að læra
nokkuð í austurlandamálum en
einkum þó í kínversku, sem ekki
ku vera eins auðlærð og ill
danska.
Við nánari athugun virðist því
vafasamt, hvort réttmæt eru bit-
Efiir s. k. smmm
★
uryrði á boi’ð við þau, að tala
um: „Illa þjóna — óverðuga læri-
sveina Krists og að þeir sem
stjórna áttu, hafi sofið á verðin-
um“. — eins og heiðursmannin-
um Þorsteini Jónssyni, verður á
að viðhafa. — að Geta ekki, fram
kvæmt eitthvað, er mjög ófull-
nægjandi sönnun þess að sofið sé
á verðinum.
Hitt ber svo auðvitað sárlega
að harma, að ekki var i bráðina
(þurfti að bíða í tvo tugi ára),
hægt að verða við óskum
Khúblai Khan. — Það þarf meiri
skygnihæfileika en flestum er
gefinn, að segja um hver hefði
orðið rás viðburðanna, ef þetta
hefði farið svona en hitt aftur
öðru vísi. -- En gæti ekki verið að
hr. Þoi'steinn Jónsson og reyndar
hr. Kvaran líka, geri of mikið úr
óþekktu stærðinni í dæminu, um
hver árangurinn hefði orðið fyrir
kristna kirkju, ef unt hefði verið
að verða við ósk Khúblai Khan.
ef páfinn hefði getað „afgreitt
pöntunina" til hans. — Það eru
mjög litlar líkur til að Khúblai
Khan hefði sjálfur 'orðið kristinn
þrátt fyrir það, hefði hann haft
nokkurn hug á því, þá hafði
hann auðveldlega átt þess kost.
— Hann var einþykkur náungi
og ráðríkur í meira lagi, fékk
Markó Póló vinur hans, sannar-
lega að kenna á því, þar sem hon-
um var árum saman haldið í eins
konar stofufangelsi og einber til-
viljun réð því, að hann átti aíí-
urkvæmt til Vesturlanda.
En fyrir utan það sem Khana-
veldi Mongólanna átti skammt
eftir til síns endadægurs, þá éru
litlar líkur til að allt hefði gengið
árekstralaust í sambandi við
einkalíf Khúblai Khan og kenn-
ingar heilagrar kirkju, að
minnsta kosti hefðu orðið nokk-
urir örðugleikar með hjúskapar-
mál hans, hann taldi sig vera lög
lega giftan 4 eða 5 konum sam-
tímis, fyrir utan sem hann hafði
mjög fjölbreytt og fullkomið ást-
meyjasafn, með nokkur hundruð
stúlkum og var fjölmenn emb-
ættismannastétt og sendinefndir
stöðugt á ferð og flugi um ríkið,
til að safna saman hinum ’til-
skilda fjölda fegurðardísa, því
ástmeyjasafnið átti að endurnýja
árlega.
Á síðari æviái’um sínum fjar-
lægðist Khúblai Khan kristin-
dóminn og hneigðist meira til
Búddadóms, sennilega að ^okltru
leyti til að vingast við þjóðina,
því Búddatrúin hafði um langan
aldur, verið trú bænda og allrar
alþýðu í landinu. — Svo það er
elcki heldur rétt, að „Lærisveinar
Búdda notuðu tækifærið, og
Búdda trú varð útbreidd um
Kínveldi“ — eins og hrotið hefur
úr penna hins ágæta manns. —
Búddatrúin hafði um nokkur
hundruð ár verið trú meginþorra
landsmanna, en það sem þó réð
úi’slitum um að liún varð eins-
konar ríkistrú, var hin sigursæla
bændauppreisn, eða „Hvítlilju-
uppreisnin“ eins og hún hefur
verið kölluð, undir forystu
Búdda-múnksins Chú Yuan-
Chang, sem hafði rxáð öllu í’íkinu
á sitt vald, nálægt 60 árum eftir
dauða Khúblai Khans, og stofn-
aði hann Ming-keisaradóminn
sem sat að völdum um 3ja alda
skeið. Réðu Múddapi’esta og geld
ingastéttin þar lögum og lofum
um langt skeið, var kristni út-
rýmt og alið á útlendingahatri og
Kína að mestu lokað land, þar til
á 16. öld er Jesúítar hófu kristni-
boð þar að nýju og náðu mjög
góðum árangri, en þá komu of-
sóknir á nýjan leik, og þannig
hefur það gengið og er enn.
(Framhald). :