Mánudagsblaðið - 28.10.1963, Qupperneq 2

2
Mánudagsblaðið
Mánudagur 28. október 1963
JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLU:
Bókmenntafélagið ogmennta
mólaráð — Tvær heimssögur
Það er liðin ein öld síðan
Bókmenntafélagið gaf út sögu
menningarþjóðanna í mörgum
bindmn. Sú framkvæmd var
gerð að ráði Jóns Sigurðssonar.
Hann var að endurreisa gamalt
ríki. Hin unga þjóð sem þráði
frelsið þurfti viða að leita um
aðdrætti. Eitt af því var sagan,
reynsla menningarþjóðanna.
Frelsismönnum þeirrar aldar
þótti einsætt að borgarar í hinu
endurreista þjóðveldi þyrftu að
nema hollar lífsreglur af for-
dæmi fyrrí kynslóða. í>ar þurfti
að fara saman glögg fræðileg
þekking, hrífandi ritsnilld og
fagurt íslenzkt mál. Jón Sig-
urðssson vandaði að vonum vel
til verksins, Hann valdi til rit-
stjómar æsku vin sinn og sam-
foýlismann á Hafnarárunum,
Pál Melsted sagnfræðing, læri-
svein Sveinfojamar Egilssonar
úr Bessastaðaskóla. Páll var
•hugfanginn af snilligáfu fom-
ritahöfundanna og fylgdi þeim
góða sið að lesa Njálu einu
sinni ár hvert til að fjarlægj-
ast aldrei uppsprettu íslenzkrar
málfegurðar. Forráðamenn Bók-
menntafélagsins ákváðu að
semja og þýða heimssöguna eft
ir foeztu fræðimenn þeirrar ald-
ar. Fyrirtækið gekk að óskum.
Félagar í Bókmenntafélaginu
fengu árlega álitlegt bindi af
hinni nýju almenningssögu, rit-
aða á Bessastaðamali. Þar rann
saman í einum farvegi göfgi
hins foma ritmáls og líf og
andi íslenzkunnar eins og hún
hafði lifað og dafnað öldum
saman, þar sem gott og gáfað
Auglýsið
r
i
Mánudagsblaðinu
íslenzkt fólk stundaði samtimis
dagleg störf lífsbaráttunnar og
djúpstæð þjóðleg og kristin
fræði.
Jóni Sigurðssyni og stallbræðr-
um hans tókst að Ijúka með
miklum glæsibrag útgáfu al-
heimssögunnar. Þar kom saga
fomaldar, miðalda og nýrri
tíma, nokkuð langt fram á 19.
öld. Gáfumenn landsins, konur
jafnt og karlar lásu, eftir því
sem verkinu skilaði áfram,
hvem þáttinn öðrum skemmti-
legri um margbreytilega þróun
menningarþjóðanna. Þar vom
hvarvetna fordæmi til eftir-
breytni lítilli þjóð á torsóttum
frelsisvegi og þar voru líka frá
sagnir um villuleiðir sem betra
var að varast. Saga Páls Mel-
steds var ekki áróðursbók held-
ur lífræn og skemmtileg frá-
sögn byggð á traustum heimild
um þeirra tíma.
Nú er þjóðin búin að mynda
lýðveldi og leggur sínu skipi
fram á langa siglingu í flota
menningarþjóðanna. Nú vantar
nýja heimssögu, byggða á for
dæmi og reynslu snjallra sögu-
manna undangenginna alda.
Menntamálaráð hefur ákveðið
að gefa út nýja veraldarsögu í
nokkrum bindum. Fylgt verður
fordæminu frá dögum Jóns Sig
urðssonar að velja fullkomn-
ustu heimildir sem völ er á.
Þýða þetta verk á ritmál sam-
tíðarinnar. Miða stærð hinna ár
legu binda, eins og Bófcmennta-
félagið gerði bæði við útgáfu-
kostnað og lesþol góðra og
greindra borgara. Frumrit það
sem byggt er á er í sjö bindum.
Hið fyrsta um frumþjóðir menn
ingarinnar. Annað um Grikki.
Þriðja um Rómverja og upphaf
kristindómsins. Hið fjórða fjall-
ar um öld trúarinnar þegar
dætur Gyðingdómsins kristnin
og kenning Múhameðs ruddu
nýjar leiðir í menningarlöndun-
um. Þá koma næstum samhliða
fimmta og sjötta bindi: Siða-
skiptin og endurreisn vísinda og
mennta. Sjöunda bindið nær yf-
ir nýsköpun menntaþjóðanna
að afloknum hinum miklu og
tvíþættu átökum í trúmálum,
listum og heimsvísindum.
Enn vill höfundur foæta við
tveim bindum. Hinu áttunda um
veldistíma einvaldra landsfeðra
og síðan um fæðingahríðir yfir-
standandi tíma, þar sem Volta-
ire og samtáðarmenn hans und-
irbúa byltingu í stjóramálum,
andlegum viðhorfum og lífshátt
um.
Það er mál þeirra manna sem
hafa kynnt sér sagnritun síð-
ustu áratuga að ritverk það
sem Menntamálaráð vill koma
út á vönduðu máli og öllum
búnaði, sé hið merkasta.
Fyrsta bindið Keísari
og Kristur á að koma út á
tveim árum, og eíðan önnur
bindi af svipaðri stærð. Ef fé-
lagsmenn útgáfudeildar menn-
ingarsjóðs telji að hér sé réttí-
lega fylgt í spor Jóns Sigurðs-
sonar mun þetta rit verða fastur
og öruggur þáttur í einkabófca-
söfnum á þús. heimila. Slík
saga getur aldrei orðið annað
en sjálfmenntunarfyrirtæki. All
ar sögubækur sem notaðar eru
við kennslu í prófskólum eru
allt annars eðlis, eða ætluð önn
ur verkefni. En þar verður ekki
komið að nema heimildum um
ótal smáatriði. Ef borgari í
frjálsu landi hefur ékki lífræn-
ar heimildir um þróun menning
armála í heiminum er hann lítt
búinn undir þátttöku í frjálsu
mannlífi í varasamri veröld.
Eg hygg að útgáfa vel sam-
innar og vel orðfærðrar verald-
arsögu sé líklegasta úrræðið til
að gefa greindu og þjóðræknu
fólki glögga og áhrifamikla yfir
sýn um hin miklu og marg-
þættu vandamál samtíðarinnar.
Ekki er því spáð, eða mælt með
að allur þorri væntanlegra eíg-
enda lesi hina nýju menningar-
sögu spjaldanna milli eins og
Grettíssögu eða Gunnlaugs sögu
ormstungu. Bezt mundi athugul
um og þó önnum köfnum mönn
um lánast, þegar þeir hafa
tómstundir að líta yfir efnis-
skrána og grípa inn í og fá
á einni eða tveim blaðsíðum
mynd sem gleymist ekki auð-
veldlega. 1 góðri mannkynssögu
eru í þúsunda tali stuttir þætt-
ir sem hrífa lesandann eins og
góður sjónleikur, fallegt kvæði
eða málverk eftir snjallan lista
mann. Þannig ætti að nota hina
tilvonandi sögu í heimilum, í
vegavinnutjaldi eða á togara,
þar sem tómstundir bjóðast
margar ef vel er að gáð. Ef
bvo er haldið á hverfa hinir
einstöku þættir smátt og smátt
saman í eina heild. Tómstunda
lesturinn er þá búinn að gera
önnum kafinn eljumann að víð-
sýnum heimsborgara. Það tókst
með framsýnni forgöngu Bók-
menntafélagsins og það getur
lánazt öðru sinni, ef góðir Is-
lendingar meta og nota rétti-
lega hina nýju útgáfu Mennta-
málaráðs. ,,
Orðsending fró S.Í.B.S.
Dregið hefur verlð í merkjahappdrætti Berklavarnardags-
ins og kom upp númer 15156. Vinningurinn er bifreið
að eigin vali að verðmæti 130 þúsund krónur. Eigandi
vinningsnúmersins er beðinn að framvísa því f skrifstofu
vorri að Bræðraborgarstíg 9, Reykjavík.
S. I. B. S.
Leikrit Brendan Behans, „GlSL.“, hefur nú verið sýnt 14 sinnum í Þjóðleikhúsinu við ágæta
aðsókn. Það er álit flestra að þessi sýning hafi tekizt mjög vel. Einnig vekur ágæt þýðing Jón-
astar Árnasonar verðskuldaða athygli. Allt þykir benda til þess að leikurinn verði sýndur frani
eftir vetri. — Myndin er af Val Gíslasyni og Helgu Valtýsdóttur í hlutverkum sínum..
Grein Einars Guðmunds-
sonar, sem hér birtist í
fyrsta skipti i eíðasta tölu-
blaði, vakti í senn athygli og
ánægju. Hefur Einar nú sam
þykkt að rita fyrir blaðið
stuttar athugasemdir í þess-
um stíl. Einar er iðnaðarmað
ur, athtigull, var sfcörungur í.
sundi og hefur gaman af að
athuga mannlífið. Væntir
blaðið þess, að lesendur
kunni vel að meta málefni
„frá sjónai'hóli" Einars.
Svei mér þá, en ég held
bara, að hann nágranni
minn sé að fá mikil-
mennskubrjálæði. Hann
er annars bezti strákur,
ungur kennari og talsvert
metnaðargjarn. En hann
er farinn að haga sér all
undarlega upp á síðkast-
ið, og konan hans er far-
in að hafa áhygg'jur af
honum.
Fyrir skömmu byrjaði
hann að tala mikið um
það, að hann ætlaði að
flytja, af því að það væri
ekki nógu mikið af lista-
mönnum í hverfinu. Þetta
kom auðvitað nágrönnun-
unum sem eru eingöngu
stjórnmálamenn og kaup-
sýslumenn, talsvert á ó-
vart. Hineað til höfðu þeir
ekki orðið varir við, að
kennarinn hefði neitt vit
né áhuga á listum. En nú
er sagt, að hann lesi Art-
hur Miller,, Sigurð A.
Magnússon og William
Shakesneare. fnema Róm-
eó og Júlíu).
Þetta byrjaði allt með
bví, að hann var kjörinn
formaður í byggingarsam-
vinnufélagi, og upp úr því
fór hann að hafa allund-
arlegar draumfarir. Fvrstu
nóttina dreymdi hann
að hann gseti ekki sam-
ið kvikmyndahandrit.
það, að hann væri orð-
inn leikhússtjóri. Talaði
hann mikið um það við
konuna sína daginn eft-
ir, hvað það mundi vera
skemmtilegt starf. Fylgdi
því að géta boðið vinum
sínum í forsetastúkuna,
hvenær sem væri.
Næstu nótt lét hann illa
í svefni. Sýndist konu
hans hann hafa martröð.
Tók hún til að vekja
hann, en gekk illa. Hann
virtist ekki þekkja konu
sína og svaraði henni í
sífellu á sænsku. Það var
ekki fyrr en þrem kortér-
um seinna, þegar kennar-
inn var búinn að fara í
bað og drekka brjá bolla
af svörtu kaffi, að hann
var orðinn nægilega tal-
andi á íslenzku til að
segja konu sinni draum-
inn. Kvaðst hann hafa
liðið ógurlegar kvalir.
því að hann hafði dreymt
Morguninn eftir vakn-
aði kennarinn hress og
glaður. Skýrði hann konu
sinni frá, að nú hefði
hann samið ballett í
rúminu, og væri hann
samnorrænn að eðli og
uppbyggingu. Kom sér nú
vel reynslan úr bygging-
arsamvinnufélaginu.
Nú liðu tvær draum-
lausar nætur. Kona kenn-
arans var jafnvel farin
að vona að ekkert yrði
meira úr draumum hans.
En ekki varð svo vel.
Þriðja morguninn vaknar
kennarinn heldur en ekki
hróðugur og söng nú lög
úr „Teenage Love“ á
sænsku um leið og hann
rakaði sig. Fékkst hann
lengi vel ekki til að segja
konu sinni, um hvað hann
hefði dreymt. Sagði kenn-
arinn loksins, að í draum-
inum hefði hann nú rek-
izt á mann til að skrifa
kvikmyndahandritið fyr-
ir sig. Auk þess hefði
hann rekið uppáhalds
nemandann úr leikskólan-
um.
Konu kennarans var nú
hætt að standa á sama,
og fór til sálfræðings,
sem þau hjónin höfðu
kynnst í afmæli Páls fs-
ólfssonar. Sálfræðingur-
inn sagði, að þetta hlyti
að vera allt í góðu lagi.
Ef að maðurinn væri
svona sannfærður um yf-
irburði sína, þá gæti jafn-
vel farið svo. að hann yrði
leikhússtjóri. Hann benti
frúnni á það. að sumir
menn söfnuðu frímerkj-
um, aðrir veiddu lax, og
svo vrðu einstaka menn
leikhússtiórar. Það er
eins oi? FreuH sagði: Vilj-
inn flytur fjöll!
Frá sjónarhóli
Einars Guðmundssonar