Tíminn - 10.01.1973, Blaðsíða 9

TÍMINN
9
í höfn á eynni liggur ferjan: „Ellis Island”, sem i 50 ára þjónustu sinni flutti milljónir inn-
flytjenda frá EIIis ey til virkisins á suðurodda Manhattan. Áöur en henni var lagt, 29. okt.
1954 hafði hún siglt meira en milljón sjómilur i New York-höfn. í ágúst 1968 sökk ferjan þar
sem hún lá við hafnargarðinn.
Á milliþilfari á skipinu .JVesternland" eign Red star skipafélagsins, sem var notað tii fólks-
flutninga vestur um haf laust fyrir aldajnótin. Fólksflutningar yfir Átlantshaf voru um langa hrið
mikill atvinnu- og peningagjafi stórum sérhæfðum félögum — milli 1850 og 1920 fluttust um 40
millj. Evrópubúa vestur um haf.
vandræðaástandi, sem rikti i inn-
flytjendabúðunum á Manhattan.
Greinargerð hans: „Hvernig hin
helftin lifði" kom út 1890. bar
þvingaði hann yfirvöld til aðgerða
með þvi að sýna fjölmörg dæmi,
sem afhjúpuðu ástandið eins og
það var.
Um aldamótin reis upp hópur
heimildaljósmyndara með Riis i
fararbroddi. Þessi hópur lagði
alla áherzlu á aö sýna óréttlætið i
samfélaginu og skuggahliðar
lifsins; ljósmyndun, sem var eins
konar þverskurður af göturæsinu
og var alls ólik þeirri ljósmynda-
list, sem var fram borin á ár-
legum sýningum. Það var þvi hálf
öld liðin frá þvi ljósmyndavélin
var upp fundin, áður en nokkur
ljósmyndari komst að raun um,
að hægt var að nota hana sem
áhrifamikið vopn i baráttunni
fyrir þjóðfélagslegum umbótum.
Einhliða fagurfræðilegt mat á
ljósmyndun gerði það þó að verk-
um, að margar af ádeilumyndum
þessa tima litu aldrei dagsins ljós
eða voru eyðilagðar. Þrátt fyrir
það hafa allmargar heimilda-
myndir verið dregnar fram i
dagsljósið i Bandarikjunum á
siðustu árum. Á þeim má með
grófu raunsæi lita þann tima, er
grundvöllurinn að nútima stór-
veldi var lagður með milljónum
innflytjenda. Mjög fáar myndir
sýna heimanbúnað og brottför frá
gamla heiminum, eða kannski er
þær fjölmargar að finna, þar sem
þær liggja gleymdar i kjöllurum
og skúmaskotum.
Á fyrstu árum vesturferðanna
tók Atlantshafssiglingin oft á
annað mánuð, og stundum allt að
þrem mánuðum. Farþegarnir
ferðuðust þá i lestinni. Siðar urðu
flutningarnir að stór-atvinnuvegi,
og sérstök farþegaflutningaskip
voru smiðuð.
Fyrsta gufuskipið, sem sigldi
yfir Atlantshaf, var Savannah,
árið 1818,og var það 27 daga á
leiðinni. Reyndar hafði það segl
til hjálpar hjólunum. Hjólagufu-
skipið „Liverpool” fór sina fyrstu
ferð frá Englandi til New York
1838 á 20 dögum, en það var fyrst
eftir 1860 sem gufuskip voru tekin
til hópflutninga á fátækum út-
flytjendum. Þeir bjuggu við eigin
kost, elduðu mat á dekki og var
troðið i klefa, þar sem þeir gátu
sig varla hrært sökum þrengsla.
Úldið vatn og kjöt orsökuðu veik-
indi og harðræði, og allmargir
þoldu ekki vosbbðina um borð og
gáfu upp öndina.
Milli 1855 og 1934 fóru meira en
20 milljónir innflytjenda um
bandariskar hafnir. ! upphafi 20.
aldar var tala þeirra um 1 milljón
árlega, t.d. voru 1.285.349 skráðir
á innflytjendaskrifstofunum árið
1907. 1 móttökunni á Ellis eyju
unnu starfsmenn á tviskiptum
vöktum alla daga vikunnar. Oft
bar það við, að 5.000 innflytjendur
væru afgreiddir á dag. Fjölmörg
einkafyrirtæki græddu vel á mat-
sölu og annarri þjónustu þeim til
handa, sem rétt voru af hafi
komnir. Þar var viða mikla spill-
ingu og hvers konar rotnun að
finna, en á þvi var fyrst ráðin
nokkur bót i byrjun aldarinnar, er
Theodore Roosevelt skipaði
ungan málafærslumann, William
Williams, yfirmann á Ellis eyju.
„Sótthreinsun" hans á staðnum
tókst vel, þó að aldrei yrði öll
rotnun upphafin.
Margir höfðu orðið að færa
stórar fo'rnir við undirbúning
ferðarinnar yfir hafið. Flestir
höfðu selt hús sitt og búslóð á upp-
boði ásamt öðrum eignum. En^
það var langt i frá, að allir erfið-
leikar væru á burt um leið og við-
komandi festi fót á Ellis eyju.
Þar var alltaf tfndur úr stór hópur
anarkista og kommúnista ásamt
sjúkum og fötluðum. Þessi úrtin-
ingur yfirvaldanna var siðan
sendur til baka með fyrstu ferð.
Hefði einhverrar veiki orðiðvartá
leiöinni, var allur hópurinn settur
i sóttkvi á Hoffman eyju. Aðrir
voru kyrrsettir, þar til ljóst varð,
hvort að vinnuráðningar, sem
þeir höfðu gengizt undir, gegn
þvi að fá fyrri ferð, ættu við rök
að styðjast. Margir umboðsmenn
unnu að sliku i „gamla
heiminum", og oft var sú með-
ferð, er þeir, er fyrir þessu urðu,
sættu, ekki betri en þó að þeir
hefðu verið stéttbundnir þrælar.
Innflytjendayfirvöldin áttu þó
við fleira en það eitt að stjórna
hinum nýkomnu og skilja '„kjarn-
ann frá hisminu”. Þeir reyndu
t.d. allt til þess að hlifa inn-
flytjendunum við ásókn allra
þeirra mangara, sem biðu þeirra,
er þeir stigu á land á suðurodda
Manhattan úr ferjunni frá Ellis
eyju. Starfsmennirnir sáu um
farmiðapantanir, leituðu að ætt-
ingjum, væri þeirra von, og ein-
stæðum stúlkum var komið i
samband við einhver kristileg
hjálparsamtök, áður en þær yrðu
melludólgunum að bráð.
í dag standa allar byggingar
innllutningsmiðstöðvarinnar
auðar og yfirgelnar og hafa verið
það siðan 1954 að siðasti gestur-
inn, Norðmaður--. að nafni
Peterson, fór þar um. A árunum
þar á undan var þó búið að nota
einangrunaraðstöðuna til ýmiss
annars. T.d. hafði hún verið notuð
til að hrúga þar saman Kin-
verjum, þegar McCarthyisminn
tröllreið landinu. 1 seinni heims-
styrjöldinni voru einangrunar-
bflðirnar notaðar til að hýsa
þýzka eða þýzkætlaða sam-
borgara, og sumir sátu þar i sex
ár.
1 marz 1970 reyndi hópur her-
skárra Indiána að taka eyjuna til
að koma þar á fót menningarmið-
stöð fyrir lif ættkvislanna og
safni, sem gæfi hugmynd um
hvernig „innrás" innflytjend-
anna átti sér stað i það samfélag,
sem fyrir var. Þessi hugmýnd var
að engu gerð af yfirvöldunum.
Siðar fór samt svo, að ný land-
ganga heppnaðist á eyna. 62
negrar settust þar að i þeim
tilgangi, að setja þar upp endur-
hæfingarstöð fyrir fanga og eitur-
lyfjaneytendur. Þeir fengu leyfi
til að setjast að i þeim byggingum,
sem bezt stóðu, og fimm ára tima
lil að sýna og sanna árangur sam-
vinnu sinnar.
(Þýttogendursagt) Erl.
Eftir að hafa komizt klakklaust gegn um gildrur innflytjendayfirvalda stendur hópur fólks á strönd Ellisey og bíöur ferjunnar til Manhattan.
(Myndin er tekin 30. okt. 1912.)