Tíminn - 03.10.1973, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 3. október 1973
TÍMINN
9
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Uitstjórar: Þór-
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson,
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrif-
stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300-18306. Skrif-
stofur i Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusími 12323 — aug-
lýsingasimi 19523. Askriftagjald 360 kr. á mánuði innan lands,
i lausasölu 22 kr. eintakið.
Blaðaprent h.f
> ______________________________ s
Brottför herskipanna
Það eru góð tiðindi, að brezka rikisstjórnin
hefur ákveðið að kveðja herskipin og dráttar-
bátana út úr fiskveiðilögsögu íslands. Það
breytir ekki þvi, að fagna ber þessari ákvörðun
brezku stjórnarinnar, þótt hún sé knúin fram af
þeirri einbeittu og ákveðnu afstöðu islenzku
stjórnarinnar að slita stjórnmálasamskiptum,
ef brezku herskipin og dráttarbátarnir yrðu
ekki kölluð út úr landhelginni. Hvergi hjá
brezku stjórninni né Atlantshafsbandalaginu
komst veruleg hreyfing á þessi mál fyrr en
ljóst var, að innrás herskipanna og dráttarbát-
anna myndu varða slitum stjórnmálasam-
skipta milli íslands og Bretlands. Eftir það
fóru þessir aðilar fyrst fyrir alvöru að rumska.
Að dómi ýmissa mun það varpa nokkrum
skugga á brottkvaðningu herskipanna og
dráttarbátanna, að brezka stjórnin segist gera
hana i þeirri trú, að islenzku varðskipin hætti
að áreita togarana, og að herskipin og dráttar-
bátarnir muni snúa aftur, ef þessi trú reynist
röng. Viðbrögð islenzku stjórnarinnar við þess-
ari hótun, er að árétta fyrri yfirlýsingar um, að
„islenzk lög gildi áfram á fiskimiðunum”, þ.e.
að landhelgisgæzlunni verði haldið uppi með
sama hætti og áður en herskipin og dráttarbát-
arnir komu til sögu. Islendingar munu aldrei
semja um að hætta landhelgisgæzlu innan 50
milna markanna. Treysta verður þvi, að þetta
sé Bretum ljóst, og það jafnframt, að þeir eru
að framkalla slit stjórnmálasamskipta, ef þeir
senda herskipin inn fyrir 50 milna mörkin aft-
ur.
Þess verður að vænta, að það sé góðs viti, að
brezki forsætisráðherrann skuli bjóða islenzka
forsætisráðherranum til viðræðna i framhaldi
af brottkvaðningu herskipanna. Væntanlega
felst i þvi, að brezk stjórnarvöld séu nú
reiðubúin til að ganga lengra til móts við
íslendinga en áður. Það var sjálfsagt af ólafi
Jóhannessyni forsætisráðherra að taka þessu
boði og ræða við brezka forsætisráðherrann
hvernig framhaldi samningaviðræðna verði
bezt háttað. Það voru íslendingar, sem áttu
frumkvæði að þessum viðræðum i úpphafi. Það
voru Bretar, sem hættu þeim i marzmánuði
siðastl. og sendu i staðinn herskip á vettvang.
Á meðan kom ekki til mála að ræða við þá.
Þetta er að sjálfsögðu breytt við brott-
kvaðningu herskipanna.
En jafnhliða samningsviljanum verður að
sýna festu. Það sést bezt á þvi, að ekki komst
neinn skriður á brottkvaðningu herskipanna
fyrr en eftir hina skeleggu ákvörðun Hallorms-
staðarfundarins. Þá brást Nato fyrst við af
alvöru og framkvæmdastjóri þess kom hingað
og hefur hann siðan unnið vel að þvi, að her-
skipin yrðu kvödd burtu. Þetta sýnir, að ekkert
fæst fram, ef málunum er ekki fylgt eftir af
festu.
Það má enginn halda, að landhelgisdeilan sé
leyst, þótt herskipin hverfi burtu, og vitanlega
myndi það fjarlægja lausn hennar, ef Bretar
sendu þau aftur á vettvang vegna lögmætra
starfa islenzku varðskipanna. Geri Bretar sig
hins vegar ekki aftur seka um slikan verknað,
hefur málum óneitanlega þokað i rétta átt með
brottkvaðningu herskipanna. Þvi er eins og
áður segir gild ástæða til að fagna þessum
áfanga.
Þ.Þ.
John AAackintosh þingmaður, Guardian:
Svörtu sérsvæðin
í Suður-Afríku
Þau skapa svertingjum vissa möguleika

THE ‘BANTU HOMELANDS
HOMELAND PEOPLE
I Boputhatswana Tswana
2 Lthowa NorthSotho
.1 Ndcbele Ndebele
4 Gazankulu Shangaan & Tsonga
5 Vhavenda Venda
(i Swazi Swazi
- Basotho- Qwaqwa SouthSotho
8 Kwazulu Zulu
1 Transkei Xhosa
1(1 Ciskei Xhosa
Atlantic ' | Ocean 1 • ■ r;; oC.tpo fown
Svörtu blettirnir á kortinu sýna sérsvæöin, sem svertingj-
um cru ætluð.
Höfundur þessarar greinar
er einn af þingmönnum
brezka Verkamannaflokks-
ins. Hann hefur nýlega veriö
á ferö i Suöur-Afríku og
kynnt sér m.a. málefni sér-
svæöanna, sem biökku-
mönnum einum eru ætluö,
en stjórn Suöur-Afrlku kall-
ar þau „home lands".
AÐKOMUMAÐUR i Suður-
Afriku halíast að þvi að lita á
sérsvæðin sem hluta af að-
skilnaðarstefnunni (apart-
heid), tákn kenningarinnar
um aðskilnað framvindu, og
þess vegna óhafandi. Þannig
litur hreyfingin Svarti borðinn
á málið.
Hugmyndin kom fyrst fram
hjá Tomlinson-nefndinni árið
1955. Tilgangurinn var að
mynda mörg sérsvæði, þar
sem halda átti vanþróuðum af
ásettu ráði (enda máttu hvitir
menn ekki fjárfesta þar).
Vinnuafl átti hins vegar að
vera fáanlegt þarna, ef og
þegar atvinnurekendur ann-
ars staðar i Suður-Afriku
þyrftu á auknu starfsliði að
halda.
Til þess er ætlazt, að svartir
Ibúar Afriku eigi heima á
þessum sérsvæðum, en þau ná
aðeins til 13 af hundraði land-
rýmisins. Þetta eru efalitið
haröbýlustu svæði landsins, og
þar eru ekki einu sinni verk-
efni fyrir ibúana, sem þar eru'
fyrir, hvað þá fyrir þær
milljónir svartra Afriku-
manna, sem búnir eru að eiga
heima umhverfis borgir
landsins nokkra mannsaldra.
TAKNRÆNT má þó teljast,
að rikisstjórn Suður-Afriku er
ekki á einu máli um þessa hlið
aðskilnaðarstefnunnar, ekki
óttalaus um framvinduna og
hefir hana ekki að öllu leyti á
sinu valdi. Tiigangurinn með
kenningunni um aðskilda
framvindu var i og með sá, að
efla innlenda, hefðbundna for-
ustu meðal svertingja, og
höfðingjar voru þvi ýmist
viðurkenndir eða nýir út-
nefndir, ef með þurfti. En
þessir menn hafa hvorki
reynzt sljóir vegna
menntunarskorts né þakklæt-
is, eins og rikisstjórn Suður-
Afriku ætlaðist til.
Þeir hafa þvert á móti orðið
raunverulegir foringjar.
Kunnastur þeirra er Gatscha
Buthelzi, höfðingi Zulunegra,
sem boðar þjóðernisstefnu
innfæddra Afrikumanna. Þeg-
ar Buthelezi kom til Soeto, fá-
tækrahverfis svartra verk-
amanna i Johannesarborg,
fögnuðu honum allir
svertingjar, af hvaða
kynþætti,sem þeir voru. Hann
er eini ættarhöfðinginn, sem
herskáir æskumenn meðal
negra lita ekki á sem lepp.
Rikisstjórnin getur hins vegar
ekki stungið upp i hann, þar
sem tilvist hans og hans lika
er beinlinis liður i stefnu
hennar.
BUTHELEZI og aðrir for-
ustumenn vilja auka við land-
rými sérsvæðanna, fá aukið fé
og aukið sjálfstæði. Þeim er
eigi að siður ljóst, að sérsvæð-
in, sem þegar eru til orðin, eru
til ávinnings fyrir blökku-
menn. Höfuðkosturinn er, að
þar geta svertingjar átt eign,
komið á fót verzlun eða vinnu-
stofum og annarri starfrækslu
og myndað eðlilegt samfélag.
Hitt er svo vafamál, hvort
rikisstjórn Suður-Afriku vill
halda óbreyttri stefnu, þegar
hún kemst að raun um, að
stefna hennar hefir fengið
svertingjunum i hendur eins
konar lögmætar og eðlilegar
höfuðstöðvar starfsemi sinn-
ar. En tortryggnustu menn
verða jafnvel að játa, að leið-
togarnir hafa gengið of langt
og gefið of mikil fyrirheit til
þess að við verði snúið vand-
ræöalaust.
ÞRATT fyrir þetta hlýtur
öllum þeim, sem vilja lausn
kynþáttavandans i Suður-
Afriku,að vera umog ó að þvi
er sérsvæðin áhrærir. Ungir
menntamenn af evrópsku
bergi brotnir eru ekki i nein-
um vafa. Þeir segja, aö enginn
geti borið fullt traust til
stjórnar Suður-Afriku fyrri en
eitthvert sérsvæðanna hefir
fengið sjálfstæði, að nafninu
til að minnsta kosti — og efst á
blaði er Transkei undir for-
ustu Matanzima. öfgafullir
þjóðernissinnar meðal negra
hata hina innlendu höfðingja
og óttast þá i senn.
Torvelt er að ferðast milli
sérsvæðanna, þarsem þau eru
afar dreifð. Transkei er lengst
á veg komið, og ibúar þess
hafa unnið tvo mikilvæga
sigra. Þeim tókst að hrinda af
sér útnefndum, hvitum
umboðsmanni stjórnarvald-
anna i Pretoria og fengu leyfi
til þess að nota ensku við
kennslu i miðskólum i stað
Xhosa, eins og stjórnar-
herrarnir i Pretoria ætluðust
til.
Yfirvöldin i Pretoria hafa
hins vegar strangt eftirlit, til-
nefna alla helztu opinbera em-
bættismenn og gefa aðkomu-
mönnum ferðaleyfi, sem eru
af skornum skammti. Þau
hvika ekki frá þvi, að allt
utanaðkomandi fé til fjárfest-
ingar sé á vegum Bantu
þróunarfélagsins og kæfa i
fæðingu alla andstöðuvið-
leitni. Rikisstjórn landsins ber
þó sennilega ugg i brjósti
vegna afleiðinganna af áfram-
haldandi eflingu sérSvæðanna
og hris hugur við að veita
heimamönnum forustu og
stjórn.
ÞETTA er þó einkum
áhyggju- og ágreiningsefni
innan stjórnarflokksins.
Stjórnarandstööuflokkar
hvitra, frjálslyndra manna,
Sameiningarflokkurinn og
Framfaraflokkurinn, hafa lit-
ið lagt til málanna. Opinber
stefna þeirra er að vinna gegn
aögreiningunni smátt og
smátt. Sérsvæðinu eru greini-
lega afsprengi aðskilnaðar-
stefnunnar, og þess vegna eru
þeir ýmist beinlinis á móti
þeim eða viðurkenna þau með
semingi.
Hvorugur þessara flokka
skiptir verulegu máli eins og
sakir standa, þar sem þeir eru
fulltrúar hins enskumælandi
minnihluta. Þjóðirnar tvær,
sem ekki eiga föðurland utan
Suður-Afriku, eru Afrikunegr-
ar og hvitir Suður-Afriku-
menn.
TALSMENN Afrikunegra
hafa til þessa krafizt sömu
meðferðar og aðrir og barizt
gegn kynþáttaaðskilnaði. Þó
er ekki unnt að verjast þeirri
hugsun, að hvitir suður-
Afrikumenn hafi ástæðu til að
óttast, ef hinir svörtu komast
til valda, að þeir segi við hvita
meðbræður sina: „Annað
hvort verðið þið hér kyrrir upp
á þau býti, sem við segjum
fyrir um, eða þið hypjið ykk-
ur”. Suður-Afrikumenn af
evrópsku bergi brotnir hafa
kennt þeim þjóðernisstefnu og
algera drottnun annars þjóð-
flokksins yfir hinum, og ættu
þeim þvi að vera ljósar afleið-
ingarnar, ef einokun þeirra á
valdinu yrði rofin.
Ekki þarf þetta þó aö útiloka
þá hugmynd, að hvitir menn
geti drottnað á sinum svæðum
en svartir annars staðar.
Sennilegt virðist,að ótti hvitra
manna hyrfi að mestu, ef þeir
gætu orðið til frambúðar fjöl-
mennari en hinir svörtu á yfir-
ráðasvæðum sinum. En þetta
getur ekki gerzt. Jafnvel þó að
sérsvæðin yrðu efld og veitt
stóraukið sjálfstæði, þá yrðu
eftir sem áður milljónir
svertingja i borgunum, og i
greinilegum meirihluta þar.
Ótti hvitra manna verður þvi
ekki upp hafinn.
LEIÐTOGAR sérsvæðanna
hafa bæði lagt leið sina til
Evrópu og Bandarikjanna i
leit aö aðstoð. Ef unnt væri að
veita ibúum sérsvæðanna að-
stoð, án þess að yfirvöldin i
Pretoria færu um hana hönd-
um, nytu þeir áreiðanlega
góös af alþjóðlegum vilja til
þess að leysa kynþáttavand-
ann i Suður-Afriku. Þá yrði
hart lagt að rikisstjórn þjóð-
ernissinna að veita svörtum
Ibúum fátækrahverfanna i út-
jöðrum allra borga verulega
aukið frelsi.
Af þessum sökum verður
varla hjá þeirri ályktun kom-
izt, að sérsvæðin veiti vissa
möguleika til framfara, enda
þótt tilvera þeirra geti aldrei
falið i sér endanlega lausn.
Þau eru glufa, sem hugsuðir
aðskilnaðarstefnunnar rufu á
brynju þjóðernissinna-
stjórnarinnar, og þessi glufa
verðskuldar fulla athygli. Ef
til vill mætti vikka hana nægi-
lega til þess að hleypa inn bæði
nokkurri birtu og fersku lofti,
en ærin þörf er á hvoru
tveggja i Suður-Afriku eins og
sakir standa.