Tíminn - 06.04.1977, Qupperneq 13

12

Miövikudagur 6. aprfl 1977.
Miövikudagur 6. aprfl 1977.
13
vegna
skj átlas
veður f r I
Liklega eru veöurfræöingar
meöal vinsælustu starfshópa.
Starf þeirra er til umræöu
hvarvetna i heimahúsum, i
matartimum á vinnustööum, og
á flugvöllum þar sem fólk biöur
eftir aö vera kallaö um borö i
flugvélar. Veöriö var óvenjulegt
á árinu 1976 og einnig fyrsta
mánuö ársins 1977, þess vegna
er ríkjandi svo mikill áhugi á
veöurfræöi.
„Fólk man eftir okkur þegar
eitthvaö óvænt gerist. T.d. þeg-
ar vætusamt er á sumrin eöa
þegar haröur vetur kemur i
staöinn fyrir haustslyddu sagöi
veöurfræöingur einn. — En þeg-
ar veöriö kemur ekki á óvart
man enginn eftir okkur.”
Til eru tvær tegundir af veö-
urspám: „veöurhorfur næsta
sólarhring” og lengri spár sem
ná til a.m.k. tveggja vikna fram
i timann. Fyrstu veöurspána
reyndu enskir veöurfræöingar
aö semja. Þaö er ekki svo langt
siöan aöeins 52 ár. Þeir unnu i 6
mánuöi til aö geta gert spá fyrir
einn sólarhring. Og samt gátu
þeirekki veriö mjög nákvæmir,
vegna þess aö stæröfræöin var
afar flókin á þessum tima.
Rannsóknir fóru fram i mörg-
um löndum en þó liöu 30 ár þar
til hægt var aö gera veöurfræði-
módel, sem skýra mátti stærö-
fræðilega, og var þó aöeins um
þaö aö ræöa aö samræma þrjá
þætti: þrýsting andrúmslofts-
ins, þéttleika loftsins og hita-
stig. Og þegar þetta loksins
tókst birtust fyrstu veöurkortin.
Tölvur unnu á fljótlegan hátt úr
þeim upplýsingastraumi sem
barst frá veöurstofum á viö-
áttumiklum svæöum. Til þess
aö geta sagt fyrir um veöriö i
Moskvu á morgun þurfum viö á
upplýsingum aöhalda frá stööv-
um I Vestur-Frakklandi, Norö-
ur-Englandi, Spitzbergen, Kák-
asus og i Oral-fjöllum. Ef viö
viljum fá upplýsingar um veö-
urfariö 3 sólarhringa fram i
timann þurfum viö hins vegar
aö athuga ástand andsrúms-
loftsins á öllu noröurhveli jarö-
ar.
í Veöurfræöimiöstöö Sovét-
rikjanna veröur aldrei hlé á
þessu starfi. Á hverju ári láta
sovézkir veöurfræöingar frásér
fara yfir 15 milljónir veöur-
skeyta og veöurspáa. Sú grein
þjóöarbúskapsins er vist ekki
til, sem ekki þarf á þessum
upplýsingum aö halda. Veöur-
fræöingar geta nú sagt fyrir um
feröir fellibylja, mögulegt skriö
jökla og þeir geta sagt fyrir um
Unniö aö skýjakorti yfir suður-
og noröurhvel jaröar meö hjálp
mynda frá gervitungli.
snjóflóö og þannig varaö fólk viö
hættu.
Þessar framfarir eru vissu-
lega gleöiefni en samt vaknar sú
spurning, hver sé skýringin á
þvi aö veðurfræöingum skjátl-
ast álloft, sérstaklega þegar um
er aö ræöa spár langt fram 1
timann.
Þaö sem getur tryggt okkur
gegn mistökum er fræðikenn-
ing, sem hefur oft veriö staöfest
af reynsiunni. Veöurfræöin hef-
ur stundum veriö kölluö' list-
grein, og er þá átt viö aö ná-
kvæmni spádómsins sé undir
hugboöi veöurfræöingsins kom-
in. Hópur bandariskra veður-
fræöinga sem starfaöi aö gerö
módels af streymi andrúms-
loftsins komst m.a.s. aö þeirri
niöurstööu aö mjög næpiö væri
aö gera veðurspá lengra en tvær
vikur fram i timann.
Þaö hefur komið fyrir áöur aö
visindamönnum finnst þeir hafa
lent i blindgötu þeir hafa baöaö
út höndunum i hjálparleysi. En
venjulega stendur þaö ekki
lengi. Alltaf eru fyrir hendi
menn sem eru nógu áhugasamir
tilaö leita og finna loks leiö út úr
völundarhúsinu.
1 Sovétrikjunum eru þaö vis-
indamennirnir I Novosibirsk
sem hafa fengiö áhuga á veður-.
spám. 1 tölvumiöstöö Siberlu-
deildar sovézku Visindaaka-
demiunnar hefur komiö fram
kenning, sem hefur aö vissuekki
hlotiö viöurkenningu allra veö-
urfræöinga, en vekur þó athygli
vegna þess hve einföld og frum-
leg hún er.
Veöurfariö er I tenglum viö
skýjafarið yfir jöröinni. Þaö er
undir skýjafarinu komiö hvert
hitastigiö veröur á láöi og legi.
Alexandra Zamornikova, sem
vinnur viö lifeölisfræöilegar rann-
sóknir, skoöar hugræn viöbrögö á
heila unglings, sem ritast jafn-
óöum.
Haröur eöa mildur vetur á ein-
hverjum staö er I beinum or-
sakatengslum viö mjög fjarlæg
svæöi einhversstaöar á úthöfun-
um. Skýjafarið veröur i efstu
lögum þess. Sterkir straumar
bera sólhitaö vatn til noröurs. 1
grennd viö Island og hjá Aleuti-
an-eyjum i Alaska veröa hita-
skipti milli hafs og andrúms-
lofts. Þaö er einmitt þar, á
mörkum heimskautasvæöisins,
aö fellibyljirnir verða til. Þeir
stefna tilausturs, i hlýjuna sem
úthafiö fær frá sólinni og þaöan
stefna þeir á meginlöndin. Allt
þetta ferli tekur u.þ.b. hálft ár.
Þetta þýöir aö veöriö I vetur fer
eftir þvi hve mikinn hita úthafiö
fékk i fyrravor.
En ef meginlandiö hitar sig
sjálft, tekur hitann beint frá sól-
inni eins og átti áér staö I V-
Evrópu sumariö 1976? Sam-
kvæmt kenningu visindamann-
anna i Novosbirsk hefurslikt aö
visu áhrif á veöurfariö en ekki
lengur en tvær vikur. Til þess er
hreyfingin i andrúmsloftinu of
mikil.
Þannig er veöurfariö háö
starfsemi risavaxinnar „hita-
vélar” sem náttúran hefur
skapaö. Og öldugangur úthafs-
ins er eins konar risavaxinn raf-
geymir þessarar hitavélar.
Samskipti úthafs og andrúms-
lofts meöan á óveöri stendur
margfaldast, þannig aö stormar
i grennd við Island fæöa t.d. af
sér öflugri fellibylji sem stefna
siöaa-til meginlands Evrópu.
Ger^jn nú ráö fyrir aö kenn-
ine visindamannanna i Novo
sibirsk sé fullk. Hvaö þarf
til aö breyta henni i raunveru-
leika og nota hana viö gerö veö-
urskeyta? Hvaö er þaö sem
kemur I veg fyrir aö veöurfræö-
ingar geti notfært sér kenning-
una?
ónógarupplýsingar! — segja
veöurfræöingar frá ýmsum
löndum. En á jöröinni er afar
mikiö af veöurathugunarstööv-
um, þjóöir heims hafa meö sér
samstarf á sviöi veöurfræöi og
auk þess fara fram veöurathug-
anir utan úr geymnum. Er
þetta ekki nóg?
— Af þeim 800 veöurat-
hugunastöðvum sem fyrir hendi
eru, eru 700 staösettar á norö-
urhveli jaröar. Mjög litiö er um
slikar stöövar á úthafinu og i
sumum álfum. 1 stuttu máli sagt
eru 2/3 hlutar yfirborös jaröar
án veöurathugunastööva — seg-
ir sovézki visindamaöurinn G.
Martsjúk. — Veöurathuganir
utan úr geimnum eru enn á
frumstigi. Þær upplýsingar sem
viö fáum frá spútnikunum eru
afar mikilvægar, en þær eru alls
ekki nægar enn sem komiö er.
Viö þurfum aö koma upp spútn-
ikakerfi sem fylgist meö veör-
inu á öllum svæöum jaröarinn-
ar. Þannig gætum viö tvimæla-
laust gert öruggari spár. Viö
þurfum iika aö vita meira um
hafiö. Þaö verkefni er ennþá
flóknara. Yfirleitt má segja aö
lausn veöurfræöilegra vanda-
mála krefjist framlags mjög
margra visindamanna i hinum
ýmsu greinum, og viötæks sam-
starfs á alþjóðavettvangi
Þegar veöurfr æöingum
skjátlast sýnir þaö þeim sjálf-
um fyrstog fremst hversu mikið
er enn af „hvitum blettum” I
Misindagrein þeirra. Visinda-
ifienn ýmissa landa sameina
krafta sina til þess aö læra sam
eiginlega aö segja fyrir um
veðriö. A árunum 1978-80 eru
fyrirhugaöar hnattrænar rann-
sóknir á andrúmsloftinu og
munu sovézkir visindamenn
taka þátt i þeim ásamt öörum.
„Allir menn tala um veöriö,
en enginn getur gert neitt viö
þaö” sagöi Mark Twain. Enn
sem komiö er tilheyrir stjórn
„hitavélar” náttúrunnar vissu-
lega framtiöinni. Áöur en viö
getum farið aö stjórna henni
þurfum viö aö kynnast henni
nánar, viö þurfum aö læra á
hana, og þaö er verkefni vis-
indanna nú i dag.
APN
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
O'
o
o
o
o
OOOOOOOOOOOOOOOOO'
FERMINGAR-
gjafir
Sportvörur -
Allf í veiðiferðina
Allur viðlegubúnaður
TÓMSTUNDAHÚSIÐ %
SÍMI 21901
LAUGAVEGI 164
O
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
'OOOOOOOOOOOOOOOOO'
Auglýsið í Tímanum
Hin sívinsœlu tímorit
EROS OG SANNAR SÖGUR
komin á
blaðsölu-
staði
Fæst á öllum
helztu
blaðsölustöðum
SANNAR SÖGU
xoíc sew éö!
t.Ti KONUNA •
MINA
HAUU t'AP.F
AOei!if> AU
-AUTA C*i \>A
khm f;c.
£C SA HANN
EiíK: : ntTVU
UOS:
*>•« <»• mimí
or MíKim
- Of
uin.
i eot: £kk: AÐ
CilMMAiiyil MINN
SitÆH H M:C
VCRD KR. MOt»
ÞCCAR PAB8I |
SN£H! TiU MlN i
Uh GfOnNN: f
i £avxm, AOEO
; nsrw AttWCl
ÍKVNNST STBAKiJM
I .....
|tu NtTNUi MiN A
! KONONNI MINNI I
) R-jMl AWNAPRAN
KONU
! •• •
i UACMUNN ums
HNAWST ASTAft-
| UtlKI V' —

jsm
■ -"i
Gerist
Nafn:.
Ath.: Áskriftir veröa aöeins teknar
fyrir landsbyggöina, en EKKI
Stór-Reykjavfkursvæöiö. Askrift
greiöist fyrirfram. Askrifandi fær sent
1. töiubl. sem er þegar komiö út. Nýir
áskrifendur fá senda frftt f fyrstu Heimili:
sendingu bókina HVERNIG EIGUM
VIÐ SAMAN?
Undirrit....óskar aö gerast áskrifandi
aö
SÖNNUM SÖGUM ’77 (11 tölubl.)
kr. 3.500,-
EROS ’77 (11 tölubl.) kr. 3.500,-
SANNAR SÖGUR og EROS ’77 kr.
6.800,-
■■EHi
■■I
B.S. ÚTGÁFAN Pósthólf 9109 Réykjavlk