Ísafold - 01.10.1874, Blaðsíða 2

6
ur og ábyrgð, en þá von megum vjer ala íhjörtum vorum, að
ef vjer störfum drengilega og trúlega, þá muni land vort smám-
saman hefja sig stig af stigi og af voru pjóðarefni vaxa meiri
og blómlegri þjóð.
«Afsíðis landið til íbúðar henni þú valdir,
óliomna tímanum geymdan hjer pjóðvísi faldir.
Bernskan er löng;
barátta þjóðlífsins ströng,
proskans er undir hýr aldir«.
Islenzkt kálgarðafræ.
Eptir Svein biifræðing.
Kynni almenningur bjer á landi vel til kálgarðaræktar og
hefði áhuga á þeirri grein jarðyrkjunnar, mundi mega spara marg-
an málsverðinn, er keyptur er dýrum dómum í kaupstaðnum eða
hjá sjáfarbóndanum. Mjer heíir á ferðum mínum um landið opt
sárnað að horfa á hirðuleysi manna og vankunnáttu í þessari
atvinnugrein, sem sumum öðrum. Ámörgum bæjum eru engir
kálgarðar, þótt þar sjeu beztu kálgarðastæði; sumstaðar er ekki
sáð í þá, þótt þeir sjeu til, af því fræið hefur ekki fengizt,
eða það, sem fengizt hefir, hefir reynzt ónýtt. þetta eru sjálf-
sköpuð víti. það er hverjum bónda hægðarleikur, að eiga nóg
af góðu fræi til útsæðis; hann getur aflað sjer þess sjálfur, og
þarf ekki að sækja það til annara.
Allir, sem fengizt hafa við kálgarðarækt, munu hafa orðið
þess varir, að rófurnar þrífast ekki jafn-vel alstaðar í sama
garðinum, og verða mjög mis-stórar, þótt sama fræi hafi verið
sáð í hann allan. þetta er engin tilviljun, svo sem margur
hyggur; það hefirsína orsök, eins og hvað annað, annaðhvort
þá, að gróðrarmagnið í moldinni er misjafnt, eða að mis-rúmt,
hefir verið um rófurnar, eða sumar haft betra skjól en aðrar,
eða þá og ekki sízt það, að fræið hefir verið misjafnt; því að
ekki er það að marka, þótt allt fræið, sem sáð hefir verið, sje
úr sama brjefinu. Fræ það, sem hingað flytst og fæst í kaup-
staðnum, er opt mjög blandað, samtíningur af ýmsum gæðum.
Og jafnvel þótt frækornin sjeu öll af sömu rófunni, geta þau
samt sem áður verið misjöfn að gæðum, svo sem sama for-
eldri, menn og skepnur, getur opt af sjer misjafnt afkvæmi.
En mennirnir eiga að bafa vit á, að velja úr það sem bezt er
og hafa það til æxlunar. Eina ráðið er því, að koma sjer sjálf-
ur upp fræinu. J>á verður það líka innlent, og þolir því betur
veðráttuna hjer; auk þess er útlenda fræið opt svo gamalt,
að allt frjóvgunarmagn er farið úr því.
Aðferðin til að koma sjer upp góðu fræi íslenzku er sú,
að velja á haustin úr beztu og fallegustu rófurnar í garðinum,
þvo þær hvorki nje skafa utan, heldur þerra þær við vind, svo
þær verði þurrar utan, skera af þeim kálið og geyma þær síð-
Sál vorri svölun að fá, og svalkalt á skipsborðum leika
Hafdjúpsins hrynjandi bylgjur, vjer hressumst af sæguðsins afli,
Og samt vjer unum oss eigi •— því efra bláhafið lokkar,
jþar ljettari hreifir sig hrönn — ó hvílíkur fögnuður væri
Að berast á gangfljótri gnoð til gulli-blómgaðra stranda!
En burt meðan hugurinn ber mig í bláleita fjarlægðar móðu,
|>ar lykur þú líttkunna strönd með Ijóstærum, himneskum bylgjum,
|>á brunar þú blaktandi niður úr blómlegum aldinmeiðs toppi,
Upphiminn, ástríki faðir! og óðlæti hjarta míns sefar,
Svo ánægður una jeg mun sem áður hjá blómunum jarðar.
Steingr. Thorsteinson.
Til
Islands
Tusund-Aars HeJgi 1874.
Harmfulle Segl paa Havet duva,
Skodda og Driv framum Stamnen ruva —,
"iipp paa Dekket no kvar ein Mann!»
Vestut höyrer ein Brimbrot dynja,
solsteikte Menner med Skjold og Brynja
stira med Lengting etter Land.
Rivnar daa Skodda, og beint fyr Auga
Tind etter Tind seg i Soli lauga,
an um veturinn einhverstaðar, þar sem hvorki kemst að þeim
frost nje væta. Frjósi þær, verða þær ónýtar. Bezti geymslu-
staðurinn er góður kjallari. |>ar sem enginn er kjallarinn,
verður að hafa einhver önnur ráð. Erlendis er algengt að
geyma slíka hluti í gryfjum, svo djúpum, að frost nái ekki svo
langt niður, og eru 3 álnir mátulegt. Bezt er að velja brekku
eða bakka til að grafa í, og búa svo til lokræsi úr botninum á
gryfjunni fram úr brekkunni, til þess að vatn, sem síga kann
í gryfjuna, renni undir eins burtu. Ræsið á að vera svo sem
12 þuml. á breidd að neðan, og skal raða í botnin 12 þuml. þykku
lagi af hnefastórum steinum (hnullunguro), tyrfa þetta lag, eða
leggja ofan yfir það lyng eða mosa, og moka síðan moldinni
ofan á aptur. Undir og ofan á rófunum í gryfjunni skal hafa
lyng eða hálm ; skal síðan fylla gryfjuna aptur með mold og
láta svo allt eiga sig til vors. þrátt fyrir þennan umbúnað ber
þó stundum við, að vatn situr í gryfjunni, svo allt skemmist.
Er því vara minna að hafa rófurnar (fræmæðurnar, sem eiga
að verða) í þurri mold niðri í vatnsheldu íláti, og grafa það
síðan í jörðu, nógu djúpt. f>etta er eflaust bezta ráðið til að
geyma fræmæðurnar óskemmdar; en annars getur hver haft
það ráð sem honum sýnist, sje það að eins áreiðanlegt.
Viku eða hálfan mánuð af sumri skal taka góða mold úr
kálgarðinum, láta hana í skjólu eða annað ílát, og setja fræ-
mæðurnar þar niður. ílát þetta skal hafa úti á daginn, þegar
sólskin er, en inni á næturnar, og varast að láta frost komast
að rófunum. Sje moldin þurr, er gott að döggva hana dálítið
með vatni; en þá verður að vera gat á fötubotninum, svo að
það af vatninu, sem moldin heldur ekki í sjer, geti runnið burt.
Bezt er að taka ekki rófurnar upp úr fötunni, þegar á að setja
þær í garðinn, til þess að sog-ræturnar skemmist ekki, heldur
taka úr henni botninn (hafa hann lausan), og hleypa svo í-
látinu með öllu saman niður í þar til gjörða mátulega holu og
draga hylkið upp af.
|>að er ekki nóg að vanda moldina, sem rófurnar eru
settar niður í; það verður líka að velja góðan stað handa þeim.
Moldin má vera feit, þó ekki blönduð nýum áburði, heldur
morknuðum, og er gott að hafa saman við dálítið af sauðataðs-
eða viðarösku, og ef vel væri, dálítið af rotnuðum og muldum
beinum, ef þess væri kostur. Varast verður að setja rófurnar
þar sem vatn er í jörðu; er bezt að vel sje þurrt um þær.
Hafa skal og rófna-reitinn i hlje við norðanvindum og vestan-
næðingnum, helzt móti sólu. Hreinsa verður og vel frá róf-
unum allt illgresi og arfa. þegar njólinn á fræmóðurinni er
farinn að hækka, skal reka niður staura tveim megin hennar,
og binda hann við þá, svo vindurinn brjóti hann ekki.
J>ess skal vandlega gætt, að þurrka vel njólann með fræpok-
unum, þegar búið er að skera hann frá rófunni að haustinu,
áður en fræið er tekið úr þeim ; annars getur það hæglega
örnedjerve, med Snjoglans paa;
grönklædde Viddor i Kveldsol smila,
logne dei innunder Juklarne kvila,
Borni paa Kneet aat Kjempa graa.
«Her er Landet!» Mennerne ropa,
«lat Harald lufa no berre sopa
Hovdingaætter fraa Land og Öy;
lat han med Trælarne sine renna,
her skal Juklarne honom brenna,
her kann me frie liva og döy!»
Bygde dei daa si Ætt og si Æra
Noreg, so som det skulde vera,
varde det gamle med Odd og Kniv,
skapad ei Saga, som enn kann föda
Stordaad hjaa Guten, der Lengsler glöda,
skapad Island eit evigt Liv.
Leide og laake Aar ero lidne,
kalde Aarhundrad framum skridne,
trakkad Island med jarnhard Fot;
same Vinden kring Fjelli susar,
men tru Dalarne endaa husar
Liv, som likjest den gamle Rot?