Ísafold - 12.10.1878, Blaðsíða 1

f 1 S A F 0 L 1 D.
V 25. j Reykjavík, laugardaginn 12. októbermán. 1878.
J>a.ð hefir fleirum sinnum komið til tals
bæði á alþingi og í blöðunum, að hjer
þyrfti að stofna banka, eða því um
líka peningastofnun. f>essi hugsun
greip menn í fyrstu með fjöri, en þá
kom landfógetinn í „J>jóðólfi“, setti of-
an í við menn að hugsa svo djarft, og
sjá! síðan hefir varla verið á banka
minnst.
þótt landfógetinn í áminnstri rit-
gjörð hafi margt rjett að mæla, og
þó að verzlnn vor og viðskipti varla
hafi náð þeim þroska, að tími sje enn
þá til kominn að banki í orðsins eigin-
lega skilningi verði hjer stofnaður, þá
er þó þar fyrir ekki loku fyrir skotið,
að einhvers konar lánstofnun, lík þeim,
sem í Danmörku eru kallaðar „Credit-
foreninger“, gætiátt sjer stað hjá oss.
|>ví þó reglulegur banki varla sje hugs-
andi á því landi, þar sem innflutta var-
an nemur meiru en hin út flutta, og þar
sem því kaupmenn ekki þurfa á pen-
ingum að halda, er ekkert því tilfyrir-
stöðu, að peningar sjeu lánaðir út gegn
afborgunura, vöxtum og jarðarveði.
f>egar menn vita, að viðlagasjóður
landsins nú á hjer um 300,000 kr. í
innskriptarskírteinum, þá má nærri
geta, hver áhrif það mundi hafa á
peningaekluna í landinu, ef, segjum
helmingurinn af þessu íje væri leystur
úr dróma og lánaður út gegn fasteign-
arveði, vöxtum og árlegum afborgunum.
f>að er að gætandi, að ef peningarnir
eins og blóð í æðum landsins eiga að
geta verið í stöðugri veltu, þá má ekki
festa þá í sömu jörðum, heldur verða
þeir að tilteknum árafresti og smám-
saman að vera til taks handa nýjum
og nýjum lántakendum. Væri þessar
150,000 kr. t. d. lánaðar út gegn 6 af
hundraði á ári hverju, þá væri þær á-
vallt aptur innkomnar í landssjóð á 28
ára fresti, og alltaf peningar til útlána
fyrir höndum. Sje nú því svarað, að
með þessu móti muni sjálfseignarjarðir
landsins smámsaman verða eignir lands-
sjóðs, þá liggur svarið nærri, að hvorki
er þetta í sjálfu sjer satt, því veðin
mundu smámsaman losna af jörðunum,
eptir því sem afborganirnar eiga sjer
stað, nema þegar svo vildi til, að lands-
sjóður yrði að láta selja, sem sjaldnast
mundi verða, — og, þó satt væri, þá
mundi jarðirnar þó ekki fara upp í
kaupstaðarskuldir meðan þær væri veð-
bundnar landssjóði. þ>að getur vel ver-
ið, að því fje, sem landsbúar með þessu
móti fengi handa á milli, ekki yrði
altjend vel varið, en víða myndi það
þó verða til þess, að bæta jarðirnar og
atvinnuvegina, og með því auka al-
menna landsmegun. Nú segir einhver:
peningar landsins eru á vísari stað í
innskriptarskírteinum en í fasteignar-
veðum. Vjer skulum engan vegin rengja
ríkisskuldabók Dana ; en átt höfum vjer
peninga í Danmörku, og hefir minna
orðið úr, en til stóð. þ>ó aldrei sje
minnst á mjölbótarpeningana og styrkt-
arsjóðinn, þá vita menn hvernig Thor-
chillii sjóð reiddi af framan af; erfróð-
legt að lesa um það í eptirmælum 18.
aldar; þegar hann um aldamótin síðustu
átti að vera orðin þrefaldur, þá stóð
hann hjer um bilístað. En, hvað sem
þvi líður, er engum skyldara, að styðja
framfarir landsins, en landssjóði, sem
er hold af landsins holdi, og blóð af
þess blóði; og sje öllum lagaskilyrðum
fylgt, þá virðist varla hugsandi, að lands-
sjóður geti orðið fyrir tjóni; jarðirnar,
lækka þó ekki 1 verði við jarðabæturn-
ar, við betri meðferð á skepnum og á
arðinum af skepnunum; en margur
maður, sem nú stendur auðum höndum
þó hann eigi nokkur jarðarhundruð,
fær stuðning til þess að bæta jörð sína.
Lehmann sálugi spáði því, eins og
menn muna, að fyrst myndu íslending-
ar, þegar þeir færi að eiga með sig
sjálfir, safna í viðlagasjóð, og svo mundu
þeir eta hann upp á einu hörðu ári.
f>essi spádómur gæti máske ræzt ef
peningar landsins standa í innskriptar-
skírteinum og konunglegum skuldabrjef-
um, en spádómurinn getur ekki rcezt, ef
viðlagasjóðurinn stendur í fasteignum
landsins; því þá er á hverju ári ekki
annað laust af honum en vextirnir og
hinar afborguðu upphæðir einar. Að
minnsta kosti mun engin neita því, að
svo er afgöngunum af tekjum landsins
fram yfir útgjöld þess eðlilegast varið,
að þeir sjeu, landssjóði að skaðlausu,
notaðir landinu til eflingar, að þeir eins
og blóðið frá hjartanu hverfi út í út-
limu landsins, til þess að snúa þaðan
aptur í sinn sama stað auknir og á-
vaxtaðir; þetta væri hin eðlilega velta
og hringrennsli viðlagasjóðsins, undir-
eins og landinu við þetta bættist á ein-
faldan hátt góður vísir til lánstofnunar.
Allir vita, að læknasjóðurinn, sem var,
stendur að mestu leyti í fasteignar-
veðum, og hefir þó ekki borið á, að
hann hafi orðið fyrir neinu tjóni. Er
þó þess að geta við lánin úr læknasjóði,
að fæst þeirra eru því skilyrði bundin,
að árlega skuli afborga nokkuð af
höfuðstól. þ>ví skyldi þá ekki mega
verja viðlagasjóði, eða altjend helmingi
hans á sama hátt, nema að eins með
þeim mismun, að árlegar afborganir
sjeu fast skilyrði? þessar fáu bendingar
vildum vjer gæti orðið til þess, að þetta
mál yrði almennt og ýtarlega rætt, og
mun hverri grein um þetta efni, sem
skýrt getur það á einhvern hátt, fús-
lega verða veitt viðtaka í þetta blað.
Verzlunin á Færeyjum. — Færeyinga-
blaðið „Dimmalætting“ kemst 7. sept.
þ. á. svo að orði: „Verzlunin hjeráeyj-
unum var, eins og menn vita, einskon-
ar konungsverzlun, þangað til hún varð
frjáls 1856. Við þessa breytingu, sem
menn almennt höfðu þráð, tók verzlun
vor, eins og við var að búast, aðra
stefnu. Stjórnin hafði fyr meir haft
tillit til gagnsmuna landslýðsins, en síð-
an einstakir menn hafa fengið verzl-
unina í hendur sjer, er ekki skipt sjer
neitt af því. Kaupmenn finnast nú alla-
vega um byggðirnar, og þeir hugsa
ekki um annað, en hafa sem mestan
ávinning á kostnað innbúa. Utlendu
vörurnar hækkuðu fljótt í verði og það
allt að helmingi; má nærri geta hve
hagfellt þetta hafi verið fyrir hina
fátækari. Engin láir kaupmönnunum,
að þeir vilja auðgast á ærlegan hátt,
en hitt er ófyrirgefanlegt, að steypa
fjelaginu, og sjer í lagi þeim aumari í
eymd og volæði. jpegar frjálsa verzl-
unin var innleidd, komu kaupmenn
sjer saman umverðið á vörunum, bæði
útlendum og innlendum og ijeðu með
því lofum og lögum við oss. Nú jókst
vonum bráðar neyðin í þeirri verstu
mynd við lánin. Tækifærið bauðst og
freistingin var 'mikil; nú þurfti ekki
lengur að róa til þ>órshafnar eptir vör-
um; það þurfti ekki að fára eptir þeim
nema á næstu grös, og „láta skrifa
þaÓÓ1. Áður en menn vissu af, var þessi
innskript á smámunum orðin talsverð
upphæð, og skuldin vaxin aumingjunum
yfir höfuðið. þ>á koma áhyggjurnar;
kotið er veðsett, og síðan selt, og fá-
tæklingur hefir engin úrræði, nema ó-
ráðvendni eða — hreppinn. Siðferðisafl-
inuhnignar, sjálfstraustiðsljóvgast, með-
vitund um mannlega tign og með henni
kjarkurinn fara að forgörðum; menn
sökkva niður í ánægju með vesældóm
sinn, og ofurgefa sig hugsunarlausu á-
hyggjuleysi fyrir ókomna tímanum.
Hversu má ekki þessi kynslóð, sem
fallin er ofan í kveifarskap og nautn-
arlyst skammast sín, þegar hún ber