Ísafold - 24.08.1880, Blaðsíða 4

84
rjett dæmr konungr settar.
hjeðan í róstu yeðri.
ljett ósjúkan Gretti.
gekk eldr of sjöt rekka
gekk næst hugins drekku.
gekk sjálfr á mik drekka.
Brjánn fjell ok hjelt velli.
■ álmsvells boðar fjellu.
hjer (fjellum þá) velli.
fjell, nje (=hnje)drótt at velli
Eg hefi ritað þessi vísuorð með stafsetn-
ingu yfirkennarans. Eg kannast við, að eg
hafi eigi gert rétt í því, að rita í Gunnlaugs
sögu fékk, féngum, gélck, géngum, hélt, héldum.
Sá ritháttr er að vísu skoðanlega (theoretice)
réttr og samkvæmr rithættinum lét, réð o. s.
frv.; enn hann er ósamkvæmr við stafsetn-
ing skinnbóka frá 13. öld. 1 þeim er nálega
undantekningarlaust ritað : fekk, fengum
(fingum); fell,fellum; gekk, gengum (gingum);
hekk, hengum; helt, heldum. A því að rita í
hinum tilfœrðu vísuoröum: fe.ll, fellum,fellu,
gekk. Eru þá grönn e rimuð saman. Fyrir
rjett dœmr á að lesa rettdœmr, og lett fyrir
Ijett. Eru í þeim vísuorðum einnig grönn e
rimuð saman. I rétt og létt gátu skáldin
brúkað e-hljóðið sem grant, af því að tveir
samhljóðendr fara áeftir því. Skáldin g átu
nefnilegabrúkaðbreiða raddstafi sem granna
á undan fleirum enn einum samhljóðanda í
sömu samstöfu. Einnast mörg dœmi til þess
í fornum skáldskap, og vil eg að eins vísa til
tveggja vísuorða eftir Sighvat skáld :
em ek skirr (=skírr) of þat firrask
Vask til Iióms í haskaf=háska) Hkr., Ungers
útg. 521. Mörg dœmi til þessa eru tilfœrð í
ritgjörð eftir Konráð Gíslason : Forandringer
af Qvantitet i Oldnordisk-Islandsk í Aarboger
for nordisk Oldkyndighed 1866, 242.—305.
bls.; sbr. K. G.: Om helrim o. s. frv. Kh.
1877. 49. bls., og læt eg mér nœgja að vísa
til þessara ritgjörða. |>á er eptir sú orðmynd,
er yfirkennarinn ritar hjeðan; enn Dr.
Vimmer ritar í lesbók sinni heðan, og það
með réttu, að því er mér virðist. þessi orð-
mynd virðist upphaflega hafa haft grant e-
hljóð, enda er hún rituð án hljóðmerkis í
skinnbókum frá fyrra hlut 13. aldar, þeim
er venjulega tákna hið breiða e-hljóð með é,
t. d. í Stokkhólms hómilíubókinni. I henni
mun vera ritað heþan undantekningarlaust
(7122. 106.2.9. 16021. 1503. I6624. 22027).
Eg hefi safnað mörgum dœmurn úr skinnbók-
um um myndina lieþán eða heðan. Myndina
hieðann hefi eg fundið á einum stað í skinn-
bók, er sýnist vera frá síðara hlut 13. aldar.
|>á er eg ritaði Skýringar yfir v'isur í Grcttis-
sögu (1871), var mér eigi þetta kunnugt og
því ritaði eg þar héðan, en eigi heðan.
|>ar næst kemr yfirkennarinn með sönn-
un, er hann hyggr óræka. Hún á að styð-
jast við samanburð þátíða í nokkurum tve-
faldandi (reduplicerandi) sagnorðum í got-
nesku, þýzku og íslenzku, t. d.
Gotneska. þýzka. íslenzka.
haihait hiess hjet
lailot hess ljet, og fl.
Ef eg skil rétt, þá ætlar yfikennarinn, að je-
hljóð liggi í hinni gotnesku orðmynd haihait
og hinni þýzku hiess o. s. frv., ogþessvegna
hafi hið sama hljóð hlotið að liggja í sam-
svarandi orðmynd í fomri íslenzku og beri
því að rita hjet, o. s. frv.; enn fyrstberþess
að gæta, að þótt /e-hljóð væri í hinum got-
nesku og þýsku orðmyndum, þá leiðir eigi
þár af, að/e-hljóð hafi í fornöld verið í sam-
svarandi orðmynduin í íslenzku; í öðru lagi,
að ekkert je-hljóð er í hinum gotnesku ogþýzku
orðmyndum. ai í gotnesku samsvaraði víða
epsilon í grísku, eða skömmu e-hljóði, sem
sjá má af rithætti eiginnafna, t. d. Baibaikka,
= Rebekka; enda er það ætlun margra frœði-
manna, að ai í gotnesku hafi hvarvetna verið
framborið sem e. e-hljóðið í tveföldunar-
samstöfunni í grískum og latneskum sagnorð-
um var skamt, t. d. í cécidi, gegrafa. Sama
e-hljóð hefir að líkindum verið í tveföld,un-
ar samstöfuninni í þátíð í gotneskum sagn-
orðum. haihait er því =héhct. Hvar er je-
hljóð í því ? Hver sá maðr, sem ber skyn á
þýzka tungu, veit, að ie í þýzku er frambor-
ið í, enn eigi/e. I slíkum orðmyndum sem
hiess er þvi ekkert /e-hljóð og hefir að lík-
indum aldrei verið. Hvað hefir nú yfirkenn-
arinn sannað ? Ekkert. Ef eg vildi nota sömu
sönnunaraðferð sem yfirkennarinn, gæti eg
sannað, að hin íslenzku sagnorð halda, láta,
ráða, hafi haft langt e-hljóð í þátíð, af því að
samsvarandi þátíðir í fornsaxnesku höfðu
langt e: hélt, lét, réd, enda liggr fornsaxneska
fornri íslensku miklu nær í tíma og rúmi enn
núverandi háþýzka. |>að liggr nær að bera
íslenzkuna saman við önnur norðrlandamál,
t. d. landsmálið í Norvegi, er runnið er af
hinni sömu rót sem íslenzkan, enn við há-
þýzku. I landsmálinu í Norvegi finnast engar
slíkar þátíðir sem bljes, grjet, lijelt, hjekk,
fjekk, heldr bles, gret, heldt, hekk, fekk með
lokuðu e-i(ee), er nokkuð líkist i-hljóði. Hér
er eigi heldr neitt je-hljóð. I þeim skinnbók-
um frá 13. öld, er greina breiða og granna
raddstafi, eru þátíðir tvefaldandi sagnorða
ritaðir með é, ef einn samhljóðandi fer eftir
e-hljóðinu, t. d. blés, St. hóm. 73ie. Ps.
203n. grét St. hóm. 7637. 17123. 183i2.
1842. hét St. hóm. 174s 176i. 14. 19. 188
17. 2002 5. 26. 31. 33. 35. 201l. lét 151l4.
19. 21. 25. 154lO. létO 1129. 15127. 15928.
lék St. hóm. 132 7. Hms. 1, 132 7. réþ St.
hóm. 204ii. 219ie. réþo 41i7. Væri það
eigi ofríki að breyta hér hvarvetna é í je ?
Jafnvel yfirkennarinn sjálfr hefir eigi árætt
að breyta é í je í útgáfum sínum af fornum
sögum (Bandamanna sögu, Bjarnar sögu
Hítdœlakappa og þórðarsögu hreðu). Hann
hefir ritað hið breiða e-hljóð með hljóðmerki
yfir, svo sem eg geri, að eins með þeim mis-
mun, að eg hefi aciít (brodd) samkvæmt
skinnbókunum, enn hann hefir gravis (bak-
fall) móti skinnbókunum. Eg skal að end-
ingu geta þess, að eg hefi eigi innleitt þá
venju að tákna hið breiða e-hljóð með é.
f>að eru að minsta kosti liðnir níu tigir ára,
síðan menn fóru að tákna það svo í prentuð-
um bókum. Eg finn t. d. í Lærdómslistafé-
lagsritum, 6. bindini, Kh. 1785: réttu 2ie.
Sé 225. hér 39. sé 314. 722. lóðrétt 81. slétt-
um 82; í Kvöldvökum, 2. parti, Leirárg.1797:
fékk 2e. sér 29. 11 hét 222. lét 22 8. 31. 33.
Sami ritháttr er viðhafðr í Minnisverðum Tíð-
indum, Ármanni á Alþingi, í þýðingu Svein-
bjarnar Egilssonar af Odyssevskvæði, Viðey
1829—40; í Njólu, Viðey 1842; í málshátta-
safni Dr. Schevings, Viðey 1843. Sama rit-
hátt hafa viðhaft og hafa þeir frœðimenn ut-
anlands, er hafa útgefið íslenzkar eða nor-
rænar fornbœkr, Danir, Svíar, Norðmenn,
f>jóðverjar; sama rithátt hafa nú sumir Is-
| lendingar: Dr. Guðbrandr Vigfússon (t. d. í
hinni nýju útgáfu Sturlunga sögu), þorleifr
Jónsson (í Snorra Eddu og víðar), Guðmundr
f>orláksson (í Islenzkum Fornsögum, Kh.
1880), ritstjóri Jón Olafsson í kvæðum sín-
um, Skuld og víðar. Enn það er eins og yfir-
kennarinn hafi hvergi séð þenna rithátt nema
í útgáfu minni af Gunnlaugs sögu. Allir hin-
ir sleppa óátaldir; eg einn fæ skellinn. Um
hina núverandi skoðun K. G. á e-hljóðinu í
fé, nefnilega að það sé langt e, leyfi eg mér
að v.'sa til Nj. 2, 313. (Niðurl. síðar).
Embættispróf við prestaskólann,
10.—18. ágúst:
1. Kjartan Einarsson með 1. aðaleink.(47stig)
2. Ólafur Ólafsson — 1.-------(47 —)
3. Halldór þorsteinss.— 1.-------(45 —)
4. Eiríkur Gíslason —• 1.------ (43 —)
5. Arni þorsteinsson ■—■ 2.-------(41 —)
6. f>orst. Halldórsson -— 2.-------(39 —)
Spurningar í hinu skriflega prófi voru :
Biblíuþýðing: Róm. 6, 1-7 incl.
Trúfræði: I hverju er kenning Kalvíns um
náðarútvalning guðs frábrugðin kenning Á-
gústíns, og hvernig er lærdómur lútersku
kirkjunnar í þessu efni frábrugðin kenning
beggja?
Siðfræði: Að gjöra grein fyrir því, hvort
mannleg dyggð, sje eptir eðli sínu makleg
launa, og hvernig þeirn launum sje varið,
sem Guð veitir henni.
Ræðutexti: Lúk : 13, 6-9.
AUGLYSINGAR.
P. J. Bovings Efterfölgere
Gothersgade 15, Kjöbenhavn K.
hafa til sölu margs konar gripi og áhöld úr
járni, svo sem smíðatól fyrir gullsmiði, söðla-
smiði, skóara, snikkara og aðra iðnaðarmenn,
málmþynnur, vír o. fl.; eldhúsgögn o. s. frv.
Verðið gott. Borgun með pósti fyrir fram
eða eptir á.
Hjá undirskrifuðum verður til sölu í
haust hv'itt og mislitt KOFNAFIÐUR, með
góðu verði.
Reykjavík 21, ágúst 1880.
Kristján O porgrímsson.
CIGARA-MUNNSTYKKI úr «merskúmi»,
týndist nýlega á Götunum í Reykjav. Sá er
fundið hefir, er beðinn að skila því gegn
fundarlaunum i prenthús Isafoldar.
LYSING Á KINDUM er ráku úr Ólvesá.
Hvítur sauður veturgamall, geirstýft bæði.—
Hvit ær, sneitt framan blaðstýft aptan hægra,
blaðstýft aptan vinstra. — Hvitur lambhrút-
ur með sama marki og hornmarkið. — Hvít
ær, tvístýft aptan, standfjöðurframanhægra,
sneiðrifað framan vinstra; spjaldbundin,
merkt i. p.—Hvítt lamb, geldingur, stúfrifað
hægra, biti aptan vinstra.—Svart-arnhöfðótt
ær, kollótt, standfjöður framan hægra, heil-
rifað vinstra. Eigendur geta vitjað þessara
kinda til okkar mót borgun fyrir þessa aug-
lýsingu og fyrirhöfn. *
Óseyrarnesi, 16 ágúst 1880.
Grímur Gíslason |>orkell Jónsson.
Útgefandi: Björn Jónsson, cand. phil.
Prentun í ísafoldar prentsmiðju.