Ísafold - 04.06.1884, Page 2

karlmaurnum greinilðga aptur undan, geta
þessar áminnztu vörtutotur með 3 hárum
orðið til þess, að þeir sem ókunnugir eru
sköpulagi maursius þykist sjá 10 fætur á
karlmaurnum.
Kvikindi þessi hittast opt pöruð saman,
karlmaur og kvennmaur samföst að^ aptan
og höfuðin sitt í hvora áttina. I þessu
sj’nishorni að norðan var miklu meira af
karlmaur en kvennmaur, og er það óvana-
legt. Margt af maurnum var lifandi.
Að munnurinn hefir 4 kjálka, eins og
hnífa í lögun, sem kvikindið getur opnað og
lokað, og að kviðurinn á kvennmaurnum
aptan er fullur af eggjum, fremur stórum að
tiltölu, allt að 20 (jeg hefi opt talið 18), —
þetta hvortveggja má sjá með 140-faldri
stækkun, og meiri stækkuu þarf ekki til
þess að kynna sjer sköpulag þessa kvikind-
is að aðalatriðunum til«.
Um smjörgjörð.
Eptir
Ólaf Ólafsson búfræðing.
Af þeim þremur algengustu innlendu
vörutegundum vorum, ull, fiski og smjöri,
hefir smjörið orðið mest út undan hjá oss
eða hefir minnst vörumagn. það ér meira
að segja því miður nærri því hæpið, hvort
smjör er teljandi framar með íslenzkri verzl-
unarvöru. Keyndar gengur það kaupum og
sölum í landinu sjálfu manna á milh ; en
nú sem sténdur er ekkert flutt út úr land-
inu af smjöri, en aptur á móti töluvert inn
í það á hverju ári, að meðalbali hjer um bil
50—60 tunnur. Fyr meir fluttist töluvert
af smjöri út úr laudinu, árið 1624 t. d. 636
tunnur, 1772 12 tnr. Tvö síðustu árin hefir
flutzt rniklu meira inn af smjöri, en hjer er
getið; en því miður get jeg ekki sagt með
tölum, hvað mikið það hefir verið. — þess
má geta hér til samanburðar, að frá Dan-
mörku hefir fimm árin síðustu flutzt hjer
um bil 19 miljón pd. af smjöri á ári, að
meö meðaltali, eða hjer um bil 20 pd eptir
hverja kú. I Danmörku eru hjer um bil 2
menn um hverja kú. A Islandi hjer um
bil 7 menn um 2 kýr.
En af hverju kemur það, að landið getur
ekki einu sinni fætt sig sjálft að smjöri,
heldur verður jafnvel að útvega sjer það að
frá öðrum löndum, þar sem ætla mætti,
þegar litið er á atvinnuvegi landsins, að það
væri eitt af landsins aðalafurðum ?
Vjer skulum nú reyna til að benda á
nokkrar af hinum helztu orsökum, er vjer
álítum að sjeu þess valdandi, og síðan
minnast lítið eitt á mjólkurgerð, eins og
vjer álítum hana hentugasta.
Hin helzta orsök til að smjörgjörð (-pró-
duktion) hefir hefir minnkað svona, og sem
almennt er vitnað í, og hefir við góð rök
að styðjast, er, að alltaf fer minnkandi naut-
griparæktin. Síðast liðin 100 ár, að frá-
töldum felhsárunum 1783—84, hafa naut-
gripir fækkað hjer á landi um hjer um bil
10,000, en fólkstala aukizt um þriðjung
eða meir á sama tímabili. En oss finnst
dó, að munurinn þyrfti ekki að vera svona
mikill, og jafnvel enginn, ef ekki væru aðr-
aðrar orsakir, þar sem sauðfje hefir fjölgað
á þessu tímabili hjer um bil um helming,
og vjer ímyndum oss, að arðurinn af hverri
skepnu sje heldur meiri nú en þá.
Annað átumeinið álítum vjer kaffibrúkun-
ina. Fyrir 100 árum þekktist varla kaffi-
drykkja á Islandi, en síðan hefir hún farið
vaxandi ár frá ári. Arið 1784 fluttust til
landsins hjer um bil 3000 pd af kaffi, árið
1874 hjer um bil 488,000 pd. Vanalega er
brúkaður hinn feitasti ogbezti rjómi í kaffið,
þar sem þó helzt engan rjóma ætti að brúka,
heldur mjólk upp og ofan, nýmjólk, en sjálf-
sagt væri bezt að minnka og helzt hætta
alveg við kaffibrúkun, sem ætti að vera
hægt til sveita. Ef vjer gjörum ráð fyrir,
að í 1 pd af kaffi sje brúkaður 1 pottur af
rjóma, og það er naumast of mikið í lagt,
þá verða það 488,000 pottar af rjóma, sem
vjer éyðum í kaffi á ári. Gjörum vjer enn
fremur ráð fyrir, að úr hverjum 3 pottum af
rjóma fáist hjer um bil 1 pd af smjöri —
það er ágizkun—þá verða hjerumbil 160,600
pd af smjöri, sem tapast í kaffið.
þriðja orsökin mun vera vankunnátta og
sóðaskapur, sem hefir leitt það af sjer, að
íslenzkt smjör hefir fengið það óorð á sig í
öðrum löndum, að varla mundi hægt að selja
það á erlendum mörkuðum nú sem stendur
undir íslenzku nafni. |>ó hefir smjörverðið
ekki hvað minnst áhrif á allt þetta, en þó
einkum það, að enginn eða lítill munur er
gerður á smjörinu að gæðum til. það er
eins um þessa vörutegund og aðrar, einkan-
lega þó afurðir af landbúnaði; það er svo að
sjá, sem kaupmenn fari meira eptir vöru-
magni en vörugæðum. þó að ullin t. a. m.
sje blaut og mok-óhrein, bara að það sje
nógu mikið og maðurinn nógu ríkur, þá er
það gott. Svo það vaknar enginn áhugi
hjá alménningi á að bæta vöru sína, og þar
til er verðið svo lítið á smjörinu, að það
borgar naumast fyrirhöfnina, nema máske
nú hin síðustu 2—3 ár.
Hið fyrsta spor til að bæta úr þessu atriði
eru sýningar, og var byrjunin gjörð þegar í
sumar, með iðnaðarsýningunni í Reykjavík.
En það lítur svo út, að vankunnátta og
hirðuleysi hafi átt sjer hjer stað viðvíkjandi
smjörinu. Nefndinni hefir yfirsjezt í því,
að láta smjörið standa, eins og það stóð
dagana fyrir sýninguna, á móti sóHnni, í
glugganum—eins var farið með ostana.—En
við það hefir smjörið hlotið að tapa í gæð-
um. Smjör á að geymast í svölu húsi; ann-
ars súrnar það og þránar.
Hvernig dómurunum hefir tekizt að dæma
smjörið, get jeg því miður ekkert sagt um,
þar sem jeg var ekki á sýningunni og sá
því ekki allt smjörið er þar var. En eptir
frágangi þeirra á smjörinu, þá verð jeg að
halda, að smjördómarar í öðrum löndum
hefðu álitið það ónóga aðferð. það leit út
fyrir að þeir hefðu klórað upp úr smjördöll-
unum með fingurgómnum, og því ekki skoð-
að nema yfirborðið, einmitt það sem sólar-
hitinn hafði skemmt mest. I staðinn fyrir
að þegar maður dæmir smjör, á maður jafnt
að dæma það sem er á botninum og yfir-
borðinu (til þess verður að brúka nafar).
þ>ví að eins, að smjörið sje eins að öllu leyti
niður úr, getur það náð í verðlaun, ef það á
annað borð hefir hæfilegleika til þess.
Eptirþessu stutta yfirliti erþað auðsjeð, að
eigi landið að geta fætt sig sjálft að smjöri
fyrst og fremst og síðan hafa eitthvað af-
lögu til útflutnings, sem vjer sjálfsagt eig-
um að gjöra oss far um, þó það að líkind-
nm ekki geti orðið nema um vissa tíma af
árinu, að sumrinu til, þá þarf til þess heil-
mikla breytingu á notkun og meðferð mjólk-
urinnar. Og er þá fyrst að byrja á því að
fjölga kúnum skynsamlega. f>ar af leiðir
aptur, að leggja verður hina mestu alúð og
kapp á grasrækt (túnrækt), því grasrækt og
kúabú stendur í óaðgreinanlegu sambandi
hjá oss. því að eins, að maður hafi nóg og
gott fóður, sem hjá oss Islendingum er hey,
fær maður fullkominn arð af skepnum sín-
um.
því næst verðum vjer að venja oss af
slóða- og sóðaskap, í þessari atvinnugrein
sem öðrum. Öþiifi og Óregla, eru hjú,
sem fá allt af víða inni hjá oss Islend-
ingum.
Einnig verðum vjer að vita, af hvaða efn-
um og hvernig mjólkin er samsett o. s. frv.,
svo vjer vitum hvað það ér, sem vjer með-
höndlum.
Megnið af mjólkinni er vatn. í kúamjólk
t.a.m. aðmeðaltali 87þaf hundraði vatn, en
ekki nema 12J af hundr. þurefni, sem er
mestmegnis/iiMe/Vu, ostefni og mjólkursykur.
Mjólkin ér töluvert mismunandi að sam-
setningu og gæðum, hæði eptir kynferði
skepnanna, meðferðinni (gjöfinni, sem þær
hafa og beitinni), árstímanum, hversu langt
er liðið frá burði, heilbrigðisástandi þeirra
o. s. frv.
Að þessu sinni skal hjer að eins gefið
stutt yfilit yfir samsetningu mjólkurinna,