Ísafold - 10.09.1884, Qupperneq 2

142
ast yfir þær. A einum sprungubarmi var
varða, og eins vestan við skarðið. Héld-
um við svo fram með norðurströnd á nýlegu
úfnu hrauni að miðrana fjallanna, urðu þar
fyrir oss stórkostlegar gjár og jarðfall mikið
á milli, ganga gjár þessar frá norðri til suð-
urs, suður eptir dal, sem gengur upp á milli
miðranans og vestasta hrygg fjallanna ; eru
gjáarbarmarnir meir en 100 fet á hæð, og
jarðfallið um £ úr mílu á breidd. Engar
hefi jeg sjeð gjár á Islandi, er jafnazt geti
við þessar, nema Almannagjá og Hrafna-
gjá. Komumst við niðr með felli nokkru
niður af eystri barminum, en vorum lengi
að leita til uppgöngu á vestari barminn
unz fyrir okkur varð klif, sem við komumst
upp, og voru við það 3 vörðubrot; hefir klif-
ið auðsjáanlega verið rutt einhverntíma, en
nú er grjót mjög fallið í það úr börmunum.
f>aðan eru í beina stefnu alltaf vörðubrot í
Fremri-Námur. Merkilegt er, að byggðar-
menn skuli eigi hafa orðið varir við vörður
þessar, og þó fara þeir stundum í fjallaleit-
um um þessar slóðir. |>egar hjer var kom-
ið, hugðum við allar torfærur úti, en því var
ekki að fagna. Nokkru fyrir austan Fremri-
Námur er mjög nýleg hraunspilda og nær
hún suður á Kerlingardyngju, og langt norð-
ur á öræfi. Hraun þetta hefir ollið þar upp
úr sprungum 1875, er gaus á Mývatnsöræf-
um, í beina stefnu suður frá eldgígunum í
Sveinagjá; vissu menn ekkert um þessi gos,
og þegar Johnstrup skoðaði Nýjahraunið
1876, vissi hann ekkert til þeirra, og áupp-
drætti hans af hrauninu er þar alls ekkert
hraun sett; er þetta hraun eflaust eins stórt
og helmingur þess, sem kom úr Sveinagjá.
Fyrir austan hraun þetta er jörðin öll sund-
urtætt af nýjum hyldýpissprungum og veitti
mjög erfitt að komast yfir þær, urðum við
að láta hestana stökkva sumar, en fara
sumar á smáum urðarbrúm, sem opt sviku
svo að hestarnir voru rjett komnir niðurúr;
man jeg ekki til, að jeg hafi komízt í hann
krappari en þar, eða gengið fremur með lífið
í lúkunum; var það hin mesta mildi að ekk-
ert slys skyldi verða á mönnum njé skepn-
um. f>egar við komum að Nýjahrauni, leit-
uðum við fyrir okkur hvort hvergi væri þar
fært yfir, en það var eigi tiltök að koma þar
nokkurri skepnu; yar okkur því nauðugur
einn kostur að fara suður með hrauninu, og
hjeldum við svo suður með því upp eptir
austurhlíðum Kerlingardyngju. Syðst við
Nýjahraun sá jeg mjög einkennilega sprungu;
var hún mjög lítil 30—40 fet á lengd og 3
—4 þumlungar á breidd, á henni höfðu
myndast 12 smágígir að öllu eins lagaðir sem
stórir gígir en svo smáir, sem þeir væru ætl-
aðir til leikfangs fyrir börn; op flestra var
að eins 4—5 þumlungar að þvermáli, en
op hins stærsta var 2 fet, frá gígum þessum
höfðu kastast hraunslettur 10 faðma langt í
burtu. Er Nýjahrauu þraut tók við stór-
kostleg gjá, sem aldrei ætlaði enda að taka,
og hvérgi var hægt yfir að komast; riðum
við suður með henni 2—3 tíma, þá minnk-
aði hún og skiptist í smærri, og gátum við
svo klöngrazt yfir, var þá komið miðnætti
og hafði Nýjahraun og sprungurnar tafið
okkur um 5 stundir. Riðum við svo um
mjög leiðinleg hraun vestur Kerlingardyngju
og að Katli við Fremri-Námur og þaðan
brennisteinsveginn gamla á Heilagsdal aust-
an undir Bláfjalli, og tjölduðum þar kl. 2 um
nóttina. Um nóttina og morguninn var
vonzkuveður, svo hvasst, að naumast var
sitjandi á hestbaki, fórum við þá niður
Bláfjallahálsa niðurbratt gil hjá Bláhvammi
og niður að Grænavatni.
Nokkur orð um verzlun og gufubáta.
--1«--
Síðan vj er í slendingar fórum sj álfir að hugsa
nokkuð um hagi vora, hefir verzlunin jafn-
an verið mikið áhugamál landsmanna og
margar tilraunir verið gjörðar til þess að
bæta hana. Hið stærsta stig sem vjer höf-
um stigið í þá átt er það, þegar oss loksins
tókst eptir talsverða streitu, að fá lög um
verzlunarfrelsi 15. apríl 1854. En þó að
þessi lög hafi óneitanlega bætt mikið úr því
ástandi sem áður var, þá getum vjer engan-
vegin sagt að verzlunin hjá oss sje komin í
gott horf eða orðin hagnaðarsöm og hagfeld
fyrir landsmenn. f>etta kemur einkum
tiT af því að tilraunir þær sem gjörðar hafa
verið til að hagnýta sjer verzlunarfrelsið
hafa enganveginn verið heppilegar. Fyrst
hugsuðu menn mest um að geta náð sem
beztum prísum fyrir sig og gjörðu víða hvar
í sveitum öflug fjelög til þess að neyða út úr
kaupmönnum betri prísa en þeir þóttust vel
geta staðið við að gefa, en þessi fjelög hafa
sjaldnast átt langan aldur, og þegar úr þeim
hefir dregið hafa kaupmenn náð sjer upp
aptur.
Vörupöntun eða pöntunarfjelög sem gjörð
hafa verið í sama skyni, hafa óneitanlega
komið þeim, sem hafa getað notað það til
mikilla hagsbóta, en þessar vörupantanir
geta hvorki orðið almennar nje staðið til
langframa eins og reynslan hefir sýnt. Um
þessi samtök verður því ekki annað sagt, en
þau hafa verið gjörð til hagsbóta fyrir ein-
stöku menn og um stuttan tíma, en alls
ékki til að beina verzlun landsmanna í
betra horf almenningi til gagns. Aptur á
móti hefir hin fyrsta tilraun, sem gjörð hefir
verið í því skyni, verið hin innlendu verzl-
unarfjelög, sem ekki verður neitað, að hafa
komið miklu góðu til leiðar meðan þau hafa
staðið, en þessar félagsverzlanir hefir vant-
að nægan peningaafla og þess vegna verið
að mestu leyti færðar með erlendu fje og
verið kúgaðar undir oki útlendra lánveit-
anda, svo að þær hafa átt fullt í fangi með
að keppa við aðra kaupmenn, þangað til
þær hafa fallið um koll, svo nú stendur
engin þeirra uppi nema Gránufjelagið eitt,
sem þó kvað eiga full örðugt uppdráttar, og
og það jafnvel undir stjórn hins alþekkta
verzlunarstjóra, alþingismanns Tryggva
Gunnarssonar. Hugir manna eru því að
miklu leyti horfnir frá þessum innlendu
verzlunarfjelögum við útlenda markaði.
Seinustu ár hefir aptur farið vaxandi áhugi
manna á því, að gjöra mönnum hægra fyrir
með að flytja að sjer heimilisnauðsynjar úr
kaupstað og er eðlilegt þó að menn hafi
fundið meira til óþægindanna af löngum og
örðugum kaupstaðarferðum eptir því, sem
vinnulaun hafa hækkað og hestar hækkað í
verði, og orðið kostnaðarsamara að halda
þá, en einkum eptir því, sem áhugi manna
hefir vaxið á því að nota hina dýrmætu en
stuttu sumartíð til jarða og húsabóta. |>að
mun varla of hátt reiknað, að til jafnaðar
kosti að flytja hvern hestburð einn lesta-
áfanga úr kaupstað 3 krónur og nú eru flutt-
ir upp og niður 2 hestburðir til jafnaðar
fyrir hvern mann, ef viður er með talinn,
svo það verður 6 krónur fyrir hvern mann,
þegar ekki er lengra í kaupstað en þetta,
svo ekki er að furða þó menn vilji stytta
sjer kaupstaðarleiðir. Verzlunarstaðir voru
1879 34 og síðan hafa 12 verið löggiltir, þá
voru verzlarar hjer á landi 76 svo að ætla
má að þeir verði innan skamms ekki færri
en 90, og ef vjer setjum svo, með því að
flestir af þeim lifa eptir kaupstaðar tízku
og þeir kosta auk þess mikið til húsa og
fólkshalds, að hver þeirra þurfi til forsorg-
unar og alls kostnaðar, sem hann verður að
hafa af verzluninni, beztu sýslumannslaun
eða 3500 krónur um árið, sem varla mun
ofhátt, með því að sumir brúka mikið meira,
og jöfnuðum þessum kostnaði (90x3500),
315,000 niður á heimilin á landinu sem voru
1880, 13,862 og sem varla hafa fjölgað síð-
an, þá þarf hvert heimili að kosta til und-
irhalds kaupmanna í hið minnsta 150 krón-
um til jafnaðar, og geta menn á því rennt
grun í hvaða framfærslu þeir þurfa að hafa
á vörunum til að geta staðizt. Lögin frá 7.
nóv. 1879 eru einnig gjörð í sama skyni, þar
sem þau leyfa fastakaupmönnum að sigla
inn á hvern vog og vík til verzlunar, þó
hann sje ekki löggiltur. f>ví verður ekki
neitað, að bæði þessi lög og eins lög um
fjölgun verzlunarstaða gjörirmönnum hægra
fyrir með aðflutninga úr kaupstað til heim-