Ísafold - 15.10.1884, Blaðsíða 3

163
grannt, um, að sumir hafi verið hræddir um !
að einstöku hjerlendir menn hafi stuudum |
freistazt til að laga sumar tillögur sínar ’
meir eptir því, sem þeir vissu að hinni
dönsku stjórn var mest að skapi, heldur en
eptir þjóðlegu áliti landa sinna, eða máske
nokkuð gagnstætt eigin áliti, að frádreginni
þeirri stjórnkænsku, er hálærðir menn, sem
kunna að bera kápuna á báðum öxlum,
kalla diplomatik. En hafi stjórnina vantað
nógu góðan vilja, þá ætla jeg það hafa
helzt komið af því, að yfirstjórn lands vors
hefir vérið skipuð útlendum mönnum, sem
voru svo samvaxnir lífi þjóðar sinnar, að
þeir freistuðust til, ef hagur vor og hennar
ætlaði að koma í bága, að láta þá vorn hag
lúta í lægra haldi, einkum í öllu því, er að
sjálfsforræði laut. En þetta mundi verða
á allt aðra leið, ef stjórn vor yrði innlend,
skipuð innlendum mönnum, sem yrðu sam-
vaxnirlífi vorrar þjóðar, fremur én lífi Dana.
þá eru minni líkindi til, að stjórnina vant-
aði vit til að sjá hvað landi voru hagar eða
vilja til að fá því fram gengt, sem þjóð vorri
væri hagkvæmt. það er enginn vafi á því
að ef yfirstjórn vor kæmist í þjóðlegt og hag-
anlegt horf, þá mundi hún hafa árvakrara
auga á högum vorum og þjóðlegum fram-
förum heldur en hingað til hefir átt sjer
stað, þá mundi hún telja sjer skylt að
gjöra uppástungur um allt það, er henni
gæti hugkvæmzt, að landinu mundi verða til
framfara og þjóðþrifa, og að semja um það
lagafrumvörp og leggja þau fyrir þingið.
En þó það sje skoðun mín að stjórnin eigi
að hafa fyrirleikinn í öllu því, sem miðar til
frjálsra og þjóðlegra framfara, þá er það
ekki ætlun mín, að þjóðin sjálf eigi að
vera hugsunarlaus og aðgjörðalítil. Hver
einstakur maður meðal þjóðarinnar, sem til
þess er fær, á að hugsa og ræða og jafnvel rita
um landsins gagn og nauðsynjar, eptir
því sem við verður komið, sýna með
greinilegum ástæðum gailana á því, sem er,
og benda til hvernig því muni verða breytt
til batnaðar. Margir einstakir eiga að bera
saman skoðanir sínar og reyna til að sam-
rýma þeim í eina skoðun, sem menn geti
kallað almenningsálit á rökum byggt. þeg-
ar slikt almenningsálit kemur fyrir stjórn-
ina, tekur hún úr því það sem hún getur
fallizt á að sje hyggilegt oghagkvæmt, upp í
frumvörp þau, sem hún leggur fyrir þingið.
Hafi almenningsálitið komið fyrir al-
mennings sjónir, þá geta þingmennirnir sjeð
hvar almenningsálitið og stjórnarskoðanirn-
ar fylgjast að og hvar þau greinir á, og því
meira tillit, sem stjórnin hefir getað tekið til
almenningsálitsins, því meiri líkur eru til að
þingið geti fallizt á frumvörp stjórnarinnar.
Að undanförnu hafa frumvörp stjórnar-
| innar ekki verið auglýst almenningi og þing-
j mönnum til skoðunar fyr en þau hafa ver-
1 ið fram lögð á þingi, og helir sutnum virzt
þetta lita svo út, eins og stjórnin vildi að
þjóðin og þingið hefði sem minnstan tíma
til að átta sig á skoðunum og ástæðum
stjórnarinnar.
það af þingmönnum, sem einkum hafa
virzt álíta það köllun sína og skyldu, að
vera optast eða æfinlega á sömu skoðun og
stjórnin, þeir hafa lítið og flestir alls ekkert
látið til sín heyra um þingmál á milli þinga.
það er eins og þeim hafi þótt það óhultara
að láta ekki skoðanir sínar í ljósi, fyr en
þeir voru búnir að fá að vita skoðanir og
vilja stjórnarinnar. þarna gægist það fram :
»Vjer skiljum ekki, vjer triium; vjer viljum
ekki, vjer hlýðumo.
það getur nú líka verið, að sumir álíti
þetta nauðsynlega stjórnkænsku eða víg-
kænsku, eins og þegar vígkænir hershöfð-
ingjar fara með liði sínu um langa ogkrók-
ótta launstigu, til að geta komið þar fram
og á þann hátt, sem mótstöðumennina
varði minnst. það getur nú ekki hjá því
farið, að þessi aðferð stjórnarinnar, að láta
ekki frumvörp sín koma til sýnis og íhug-
unar fyr en á þing er komið, og þessi þag-
mælska stjórnstefnumannanna milli þinga
um skoðanir á þingmálum, valdi opt mikl-
um og löngum ágreiningi, þegar á þing er
komið, og að þessi ágreiningur verði jafnvel
stundum svo megn, að hann spilli öllu góðu
og nauðsynlegu samkomulagi.
Hjer er hvorki staður nje stund til að
tala um, hvorir hafa rjettari skoðanir á
hverju einstöku þingmáli og þjóðmáli,
stjórnstefnumenn og þjóðstefnumenn; en
það er sannfæring mín, og að því vildi jeg
leiða rök, að þessi framantalda aðferð stjórn-
arinnar og stjórnstefnumannanna sje hvorki
rjett nje þjóðholl. '1 ^J-
því hvað á stjórnin að gera ? Hún á að
hafa vakandi auga á öllu því, sem miðað
getur þjóðinni til framfara og farsældar, hún
á að afla sjer uppjjilýsingar um og þekkingar
á sem flestum einstökum atriðum, sem að
þessu lúta. Hún á að hafa svo mikið tillit til
almenningsálitsins, sem hún getur álitið
hyggilegt og þjóðhollt. Hún má ekki ríg-
binda sig svo við vísindalegar grundvallar-
reglur, ýmist rjett skildar eða misskildar, að
hún hafi ekki hæfilegt tillit til reynslunnar
og ástands þjóðarinnar. Hún á að kosta
kapps um að verða fyrri til en almenningur
og einstakir menn að gera uppástungur og
semja frumvörp til nýrra laga og laga-
breytinga um sjerhvað það, sem þjóðinni
horfir til framfara og hagsældar. þessi frum-
vörp sín ætti hún að láta koma fyrir al-
menningssjónir svo tímanlega á undan hverju
þingi, að bæði alþingismenn og aðrir, sem
um þessi mál vilja hugsa, hafi sem lengst-
an tíma til að velta fyrir sjer uppástungum
og ástæðum stjórnarinnar. þá gætu stjórn-
stefnumenn og þjóðstefnumenn verið búnir
að jafna ýmsan ágreining sín á milli áður
en málin koma til umræðu og fullnaðarúr-
slita á þinginu. þetta mundi gera þing-
störfin liðlegri og samkomulagið auðunnara
og spara bæði tíma og kostnað að mörgu
leyti.
En framkvæmdarvaldið er líka hjá stjórn-
inni og erindsrekum hennar, og jeg efast
ekki um, að sú stjórn, sem hefði þá árvekni
á löggjafarmálum og undirbúningi þeirra í
sameiningu við þingið og sambandi við þjóð-
ina, sem hjer er gert ráð fyrir, mundi einn-
ig fara vel með framkvæmdarvaldi sínu.
Jeg efast ekki um, að slík stjórn mundi
verða árvökur í að framfylgja lögunum ræki-
lega, og þar sem lagaákvarðanir kynnu að
vera ónákvæmar í ýmsum einstökum atrið-
um, að hún þá ljeti sjer annt um, að haga
framkvæmdarstjórninni í anda laganna. Jeg
efast og eigi um, að þjóðin mundi fúsari til
að hlýða lögunum, ef hún tæki þá hlutdeild
í lagasetningunni, sem hjer er gert ráð fyrir;
því þegar hún hlýddi lögunum og fram-
kvæmdum stjórnarinnar, þá mundi hún
finna, að hún hlýddi sjálfri sjer, og að hún
með hlýðninni gerði í rauninni ekki annað
en sinn eiginn vilja. þessu lík er skoðun
upplýstra Englendinga og Bandaríkjamanna.
Flest það, er þjóðinni horfir til sannra
framfara, hefir kostnað í för með sjer; en
sllkur kostnaður má ekki skoðast nema eins
og bráðabirgðakostnaður, sem vinnist upp
og meira en vinnist upp aptur fyr eða síðar;
að leggja fram slíkan kostnað er eins og
að setja fje á vöxtu, sém gefur af sjer ekki
einungis vexti, heldur líka vaxta vexti, ept-
ir því meiri eða ruinni, sem fyrirtækið borg-
ar sig fljótt eða seint; ætlanir manna eru
nú, sem við má búast, næsta misjafnar um
það, hvað muni svara kostnaði og hvað ekki;
það getur t. a. m. verið, að sumir ætli að
kostnaður til meiri alþýðumenntunar en
vanalega gerist borgi sig seint, því mörg-
um verðum starsýnt á hið fornkveðna: »auð-
urinn er afl þeirra hluta sem gera skal«.
En þeir gæta þess ekki, aðmeuntunin er frum-
afl þeirra hluta, sem gera skal, því án mennt-
unar getur engin þjóð aflað sjer auðs til að
vinna með, og án menntunar uppsker engin
þjóð hálfa vexti af fje því, sem hún ver til
framkvæmda.
því verður ekki neitað, að skoðanir al-
þýðu hjer á landi eru þó að smalagast í
þessari grein; en stjórnin verður að láta
sjer annt um að laga þessa þjóðskoðun æ
betur og betur.
þegar stjórnin leggur lagafrumvarp fyrir
þingið, þá verður hún að láta sjer anut um