Ísafold - 18.05.1889, Blaðsíða 2

158
ur einn heilagur, er ljet svo lítið að sitja
yfir geitum á tómstundum sínum, hafi veitt
því eptirtekt, að þær urðu svo kátar og fjör-
ugar, er þær höfðu bitið blöð af trje einu,
sem þar óx. þær hoppuðu og Ijeku sjer og
voru svo ánægðar að sjá, að munkurinn fór
að öfunda þær. Hann girntist að verða hlut-
takandi í þessum fögnuði, fór og tugði nokk-
ur blöð, og fann undir eins, að hann varð
miklu fjörugri en áður, alveg eins og hann
hefði verið einn af geitunum. Með því að
munkur þessi var maður góðgjarn og vel inn-
rættur, þá vildi hann ekki luma á þessu hnossi
fyrir sig einan, heldur sagði öðrum frá því.
En það lá við, að hann gyldi illa góðvíldar
sinnar. Ofundsjúkir stjettarbræður hans báru
á hann í heyranda hljóði, að hann hefði
drukkið áfenga drykki, og brotið þar með hei-
lög boðorð Múhameds. Slíkt var dauðasök,
er heilagur einsetumaður átti í hlut. En það
varð lán hans, að hinn nýi drykkur hafði
líka gjört hann skarpan og mælskan, og fjekk
hann því talið mótstöðumenn sína á að reyna
að minnsta kosti þessa uppáhaldsjurt sína.
þeir gera það. þeir bragða á þessum töfra-
drykk. þeir hresstust svo og fjörguðust, að
þeir kváðu í einu hljóði upp þann urskurð,
að kaffið vargjöf frá hinum mikla spámanni,
til up'pbótar fyrir vínið, hinn hættulega drjffik,
er hann hafði bannað þeim að drekka. Ann-
ar helgur maður frá Djemen, er Gemal Ed-
din hjet, og síðar varð prestur í Aden, gerði
þessa kostulegu jurt algenga í Arabíu, og hlaut
fyrir það svo mikla frægð og alþýðuhylli, að
hann var gerður að heilögum verndardýrling
kaffisins. Enginn trúaður játandi spámanns-
ins mikla endar svo morgunbæn sína, að hann
árni eigi þessum heilaga velgjörðamanni hinna
ljúfustu unaðsemda í paradís.
Hina fyrstu ofsókn gegn kaffinu hófu tveir
lærðir læknar í Mekka. þeir höfðu fengizt
árum saman við djúpsettar rannsóknir um
það, hvort Múhamed mundi hafa verið læknir,
alveg eins og margir vísindamenn nú á tím-
um hafa varið mörgum árum af æfi sinni til
að komast að einhverri niðurstöðu um það,
hvernig Shakespeare muni hafa skrifað nafnið
sitt. þessir tveir vísindamenn fundu nokkur
vers í kóraninum, trúarbók Múhameðsmanna,
er virtist mega skilja á þann hátt, að þar
væri vfttur sá siður, að búa til kaffi í hinum
heilögu bænahúsum. þeir hófu því herskjöld
í gegn kaffinu, og þeir uppgötvuðu — eins og
læknar gjöra ætíð, þegar svo á stendur,— að
kaffibaunin hefði þúsund ókosti, og þann eigi
minnstan, að ímyndunaraflið æstist svo af
henni, að það gæti orðið til þess, að upp
kæmi nýjar skýriugar á orðum spámannsins,
og gæti þannig valdið hættulegum og hneyxl-
anlegum villukenningum. þeir hjetu á höfð-
ingja sinn, og brást hann þegar vel undir það
og vildi láta á sannast, að hann væri dyggur
þjónn spámannsins og rjetttrúaður. Höfð-
inginn kvaddi til fundar og stefndi þangað
læknum, lögvitringum og prestum; þar átti
að hita sjer kaffi og reyna það. En ekkert
fannst saknæmt í því. þá tók annar af lækn-
inum, er höfðu vakið þetta mál, það óyndis-
úrræði, að leggja sjálfan sig í sölurnar fyrir
málstað sinn, og lýsti því yfir, að kaffið væri
áfengt; kvaðst sjálfur hafa orðið ölvaður af
því optar en einu sinni. Fyrir það var hon-
um refsað með óvægilegri iljastroku ; en höfð-
inginn gaf út tilskipun, þar sem kaífið var
bannað í Kaíró og öllu hans umdæmi. En
soldáninn í Miklagarði, hinn mikli faðir rjett-
trúaðra manna, staðfesti ekki þessa tilskip-
un, heldur sagði, að fundarmenn væru asnar,
og skipaði að láta færa sjer læknisgarm-
inn, er hafði játað á sig, að hann hefði gert
sig ölvaðan í kaffi, til Miklagarðs, og höggva
þar af honum höfuð og leggja það við iljar
honum.
Eptir þá ráðningu þorði enginn maður að
rugla samvizku guðrækinna kaffivina meðal
rjetttrúaðra manna með neinum efasemdum
um kaffið, og upp frá því var það í hávegum
haft um allan austurheim.
Löngu áður en þetta gerðist, hafði maður
einn frá Damaseus komið kaffinu til Mikla-
garðs, og þar var opnað hið fyrsta kaffiveit-
ingahús árið 1543. Brátt risu upp fleiri slík-
ir veitingastaðir og urðu uppáhaldssamkomu-
staðir lærðra manna, er tóku til að ræða þar
vandamál í triiar- og stjórnar-efnum, af því
að kaffið gerði þá svo öra og mállireifa. En
er soldán varð þess áskynja, skipaði hann að
loka kaffihúsunum, og lagði blátt bann við
allri kaffidrykkju og hina þyngstu hegningu
við. En kaffið varð hinum volduga drottni
rjetttrúaðra manna yfirsterkara; það var
drukkið í laumi alstaðar og jafnvel í kvenna-
búri soldáns sjálfs. þegar soldán sá, að hann
fekk engu við ráðið, sneri hann við blaðinu
og leyfði kaffidrykkju aptur um allt sitt ríki
og að hafa mætti kaffiveitingahús með því skil-
yrði, að þar væri jafnframt hafðir sögumenn,
trúðarar,dansmeyjar og loddarar til að skemmta
gestunum. Var það kænskuráð soldáns til
að aÍ3týra því, að þar væri rætt um lands-
ins gagn og nauðsynjar. Kaffið varð svo
mikils megnandi, að það var gert að lögum,
að kona mætti skilja við mann sinn, ef hann
gæti ekki látið hana fá nóg kaffi.
þegar kaffið var þannig búið að leggja und-
ir sig allan austurheim, lagði það brátt leið
sína hingað í álfu. Sá hjet Pietro de la
Vallee, frá Feneyjum, er fyrstur hafði kaffi-
hús hjer í álfu. það var stofnað í Bóm 1626.
Frakkneskur maður, er Merville hjet, gerði
hið sama í Marseilles sama árið (1626). En
ekki varð kaffidrykkja algeng í Frakklandi
fyr en 1669, er Soliman Aga kom þangað
frá Miklagarði; hann var sendiherra Múha-
meðs IV. við hirð Loðvíks konungs XIV.
Undir eins í fyrsta skipti, sem hann kom á
konungsfund, færði hann kaffið í tal, og hve-
nær sem einhverjir ókunnugir komu til hans,
bauð hann þeim þenna nýja drykk frá ætt-
landi sínu. Hann gerði bendingu, og komu
þá svartir þrælar í himinbláum búningi og
með hvíta túrbana á höfði og báru á litlum
silkikodda kostulegan bolla af bezta postulíni.
Síðan var kaffinu hellt í bollann úr könnu
af silfri eða gulli; þrælarnir krupu síðan á
knje frammi fyrir gestinum og rjettu honum
bollann. Varð sendiherrann mjög vinsæll
fyrir kaffið sitt. þrem árum síðar, 1672,
hóf maður einn frá Armeníu, er Pascal hjet,
mikla kaffiveitingu í París, og átti þó mikilli
viðurkeppni að mæta af ítölskum manni, frá
Sikiley, er Procope hjet, og bauð þar hinn
mæta drykk á strætum úti fyrir minna verð
en Pascal. Brátt fekk almenningur svomikl-.
ar mætur á kaffinu, að kaffihús risu upp í
hverri krá og kyma um alla París. þar hitt-
ust þeir sem vildu tala saman og neyta þesea
drykkjar eða einhverrar hressingar annarar.
Frakkar eru fjörmenn og gleðimenn, og var
því engin furða, þótt þeir fengju miklar mæt-
ur á kaffinu. Margir urðu svo trúaðir á það,
að þeir hugðu það geta læknað þunglyndi og
veitt huggun í raunum og mótlæti. Hefðar-
kona ein við hirðina t. d. heyrði látið manns-
ins síns; hann hafði orðið bráðkvaddur. Henni
varð mikið um, sem von var, og fór að biðja
fyrir sjer, en kallaði jafnharðan: »Gefið þið
mjer fljótt einn bolla af kaffi«.
það var skrítið nokkuð, hvernig kaffi-
drykkja fluttist fyrst til Landúna. Enskur
kaupmaður nokkur, er Edwards hjet,
hafði verið lengi í förum austur í löndum og
vandist þar kaffidrykkja. Hann hafði einnig
keypt sjer gríska ambátt í Smyrna, er Pasca
hjet, og ljet hana færa gestum sínurn kaffi
að austrænum sið. Brátt varð svo mikils
gestkvæmd hjá honum, bæði af því, að mönn-
um gazt vel að kaffinu, og eigi síður að hinni
fríðu ambátt, sem bar þeim það, að kaup-
maður iðraðist þessa tiltækis og Ijet ökumann
sinn kvongast henni og gaf þeim fje til að.
koma sjer upp kaffihúsi. Og brátt varð kaff-
ið uppáhaldsdrykkur um allt England.
þegar Tyrkir sátu um Vfn, 1683, er getið
um njósnara einn í liði hinna kristnu höfð-
ingja, er Kolschutski hjet. Hann gekk svo
vel fram, að þegar þeir Sobieski konungur og
Karl af Lothringan sigruðust á Tyrkjum og
unnu herbúðir þeirra og tóku þar mikið her-
fang, þá gáfu þeir Kolschutski að launum
fyrir framgöngu hans alla kaffisekkina, sem
þeir fundu þar. Með þeim feng kom hann
sjer upp hinu fyrsta kaffiveitingahúsi í Vín,
og upp frá þeim degi færðist kaffidrykkja
út um a'llt Austurríki. þess mun hvergi
dæmi annarstaðar, sem í frásögur er fært af
dalbúum einhversstaðar uppi í Alpafjöllum
fyrir nokkrum árum, að þeir voru þá svo
óvanir kaffibrúkun, að þeir suðu kaffibaunir
saman við flesk, þangað til þær voru orðnar
svo mjúkar, að þeir gátu borðað þær eins og
vanalegar matbaunir.
þjóðverjar lærðu kaffidrykkju af Frökkum.
Kjörfurstinn í Brandenborg, sem var sjeður
maður og fjeglöggur, sá, að hann mundi geta
gert sjer kaffið að fjeþúfu, og skipaði líflækni
sínum, sem var Hollendingur, að semja rit-
gjörð um hin ágætu áhrif kaffi og tóbaks á
heilsu rnanna. Líflæknirinn ritaði bókina,
kjörfurstinn gaf út tilskipun og þegnar hans
komust brátt upp á að drekka kaffi, en toll-
urinn af því mjólkaði drjúgum í fjárhirzlu
kjörfurstans.
En annarsstaðar á þýzkalandi risu upp
voldugir mótstöðumenn í gegn kaffinu hingað
og þangað. Hinn alræmdi kjörfursti í Hess-
en-Cassel, sem seldi þegna sína eptir vikt á
fæti til Englands í hernað gegn Ameríku-
mönnum, og barmaði sjer yfir því við æðsta
hershöfðingja sinn, að þeir týndu svo fáir töl-
unni í ófriðnum, þar sem áskilið hafði verið,
að kjörfurstinn fengi tiltekið gjald fyrir hvern
dáta, sem ljeti lífið —hann vildi eigi leyfa
kaffisölu í ríki sínu. Jafnvel allt fram að
1847 þorði enginn kaupmaður í Hessen að
selja kaffi í búðinni fyrir allra augum.
Friðrik öðrum Prússakonungi þótti mjög
gott kaffi, en hann vildi hafa einkarjett til
að selja það í ríki síni. Prússar gerðu bæði
að óttast og elska »gamla Fritsa« sinn, er
hafði gjört hið litla land þeirra að voldugu
konungsríki; en þegar hann hækkaði verðið
á kaffinu, dofnaði talsvert yfir konungholl-
ustu þeirra, og fóru þá að koma á gang
skrípamyndir af konungi. Konungur sá
skrípamyndir þessar, hló að þeim og— hjelt
áfram kaffieinokun sinni.
Mest þykir varið í það kaffi, sem kemur
frá Mokka, og þar í grennd er ræktuð sú
kaffitegund, sém er eingöngu ætluð soldánin-
um í Miklagarði og konunum í kvennabúri