Ísafold - 30.10.1889, Blaðsíða 2

34fi
ina bljes að kolunum. í embættum sátu
nær eintómir Englendingar, og um biskup-
ana t. a. m. segir Swift, frægur rithöfundur
írskur frá 18. öld, að með einu móti og engu
öðru væri hægt að hugsa sjer, að slíkir kump-
ánar hefðu farið að komast að biskupsstól-
um á Irlandi: að þeir væru í rauninni enskir
stigamenn, er hefðu ráðizt á biskupa þá, er
stjórnin hefði skipað, drepið þá og rænt veit-
ingabrjefum þeirra og komizt þannig yfir
embættin.
Með því að Irum var engin leið fær til
þess að sækja mál sitt á vopnaþingi, var eigi
annar til en að halda því fram á málþingi
þjóðarinnar, parlamentinu írska. En þar máttu
eigi aðrir sæti eiga en þeir, sem voru pró-
testantatrúar, svo sem fyr er getið, og þó var
meginþorri þjóðarinnar kaþólskur. Samt sem
áður var svo komið undir lok aldarinnar sem
leið, að þing þetta —tómir prótestantar—
hjelt eindregið fram þjóðfrelsismáli Ira.
Fyr á tímum hafði parlamentið írska ekki
verið haldið nema við og við ; liðu stundum
jafnvel tugir ára á milli. En frá 1692 til
1782 var það haldið annaðhvort ár, en á
hverju ári upp frá því það sem eptir var af
öldinni. J>að var í tveimur málstofum, efri
og neðri, eins og á Englandi. Sátu 300
þingmenn í neðri málstofunni, allir kosnir af
hinum fáu prótestöntum, er til voru í land-
inu, því kaþólskir menn höfðu eigi kosning-
arrjett. Kosningum rjeðu mest auðugir lands-
drottnar, eins og gerðist á Englandi í þá
daga. Er mælt, að 100 landsdrottnar hafi
ráðið kjöri 200 þingmanna af 300 í neðri
málstofunni írska. Sumir af hinum 100 voru
valdir í kjördæmum, þar sem ekki voru nema
10 kjósendur alls. T efri málstofunni sátu
lávarðarnir, höfðingjar aðalsættanna í land-
inu, prótestantatrúar, og allir biskuparnir, 22
að tölu. A dögum Elízabetar drottningar
voru ekki til nema 32 írskir lávarðar. En
þeim fjölgaði fljótt, því stjórnin enska var
óspör á að dubba nýja lávarða og Ijet þægj-
ast sjer ríflega fyrir. Arið 1800 sátu í efri
málstofunni 22 biskupar og 228 lávarðar.
Lávarðar þessir ólu flestir aldur sinn á Eng-
landi og eyddu þar tekjunum af eignum sín-
um á Irlandi.
Ejettindi parlamentsins voru harla lítil.
Enska parlamentið gat sett lög fyrir Irland,
að fornspurðu írska þinginu. Framkvæmdar-
stjórn hafði landið og enga út af fyrir sig,
heldur stóð enska ráðaneytið fyrir stjórn þess,
en það var eingöngu háð enska þinginu.
En betra er að veifa röngu trje en öngvu.
Irar settu sjer það mark og mið, að fá upp
úr þessari þingnefnu fullkomið löggjafarþing,
óháð Bretum. A þinginu myndaðist írskur
»þjóðvinaflokkur«, þótt prótestantar væri.
Flokki þessum stýrði síðustu 20 árin af öld-
inni maður sá, er Hinrik Grattan hjet. Hann
var fæddur í Dýflinni, 1750, stundaði lögvísi
í Lundúnum nokkur ár, og hlaut þingkosn-
ingu í neðri málstofu Ira 1775. Hann var
hinn mesti mælskumaður, djarfur og einbeitt-
ur, og fölskvalaus föðurlandsvinur. Hann
hóf stjórnarbótarbaráttu gegn stjórninni ensku.
þ>á stóð svo á, að Bretar áttu í ófriði við
nýlendur sínar í Yesturheimi, Bandaríkin,
sem nú eru, og veitti þau viðskipti allþungt,
einkum eptir það er Frakkar og Spánverjar
höfðu snúizt í lið með Vesturheimsmönnum
og lagt saman skipalið sitt gegn Bretum.
Bjuggust þeir við landgöngu á írlandi og
hjetu á íra að taka til vopna og verja land
sitt, með því að herinn enski hafði nóg að
vinna annarstaðar. írar urðu vel við þeirri
áskorun og drógu saman 60,000 manna, sjálf-
boðaliða. Liði þessu stýrðu írskir þjóðvinir,
og hugsuðu sjeraðvinna tvennt í einu: verja
land sitt og útvega landinu stjórnarbót. þeir
stefndu saman fjölmennan þjóðfund og kröfð-
ust fullkomins löggjafarvalds og fjárforræðis
til handa þinginu írska. þetta var 1782, og
voru Bretar þá í svo miklum kröggum, að
þeir sáu sjer eigi annan kost vænni en að
verða við þessum kröfum. þóttust Irar nú
hafa himin höndum tekið og rjeðu sjer ekki
fyrir fögnuði. Grattan gáfu þeir fagurt við-
urnefni, kölluðu hann »frelsisgjafann«.
En þeir höfðu raunar verið helzt til lítil-
þægir og skammsýnir, að nota eigi betur
jafngott færi. Hefðu þeir þá þegar farið því
fram, að fá einnig innlenda framkvæmdar-
stjórn, með ábyrgð fyrir parlamentinu írska,
og umbót á skipun þingsins, einkum kosn-
ingarlögunum, mundu þeir vafalaust hafa
fengið það hvorttveggja, eptir því sem þá
stóð á fyrir Bretum. En þeir skutu því á
frest, slitu leiðangrinum og áttu þar með allt
undir náð og orðheldni hinnar ensku stjórn-
ar. Sannaðist brátt á þeim, að rjetturinn
dugar skammt, ef máttinn vantar til að verja
hann. Árið 1783 ljetti ófriðnum, sem Bret-
ar áttu í, og jafnframt komst stjórnin á
Englandi í hendur apturhaldsmönnum þar.
Sakir þess, hvernig kosningarrjetti var hag-
að til þingsins írska, gátu Englendingar háft
mjög mikil áhrif á gjörðir þess, og í annan
stað höfðu þeir allt framkvæmdarvaldið í
hendi sjer. þeir hagnýttu sjer þetta hvoru-
tveggja til að sporna með öllu móti við rjett-
arbótum þeim, er þjóðvinirnir írsku leituðíist
við að koma fram á þingi. |>eim tókst að
vísu 1793 að koma fram þeim mjög svo mik-
ilsverðu nýmælum, að kaþólskir menn skyldu
hafa kosningarrjett til neðri málstofunnar,
eigi síður en prótestantar; en kjörgengi lán-
aðist ekki að útvega þeim, nje að fá af numin
önnur lög, er fyrirmunuðu þeim embætti og
alþjóðlegar sýslanir.
I óyndisúrræðum út af því, hversu stjórnin
enska leitaðist við á allar lundir að ónýta
fyrir írum sjálfsforræði það, er þeir höfðu
haft út 1782, og með því þeim óx hugur við
stjórnbyltinguna miklu á Frakklandi, kveiktu
nokkrir ofurhugar meðal hinna yngri »þjóð-
vina« samblástur um land allt, í því skyni,
að gera uppreist með fulltingi frá Frakklandi,
og gjöra Irland algjörlega sjálfu sjer ráðandi,
annaðhvort með þjóðvaldsstjórn eða írskum
konungi út af fyrir sig. Helztu forkólfar
þessara stórræða voru þeir Edward Fitzger-
ald lávarður og Wolf Tone málfærslumaður;
en rosknum og ráðnum þingskörungum íra,
svo sem þeim Grattan og Flood, líkaði það
illa og kölluðu þetta feigðarflan.
Wolf Tone fór til Frakklands 1798 og fekk
þar lið allmikið og herflota. Flotinn hreppti
stórviðri á leiðinni til Irlands, sundraðist og
hvarf aptur heimleiðis. Stjórnin á Englandi
hafði fengið einhvern pata af þessu, og varð
brátt sannfróð um allan þenna samblástur,
með því að svikari einn varð til að segja
henni upp alla sögu. þ>eir Fitzgerald og
Wolf Tone voru höndum teknir, og ljet-
ust báðir í varðhaldi. Mörg hundruð manna
voru hnepptir í varðhald að auki. Til þess
að halda Irum í skefjum eptirleiðis, var kom-
ið á fót fjölskipuðum löggæzluher, nær 40,000
manna, og dreift um allt landið, auk setu-
liðs þess, er áður var í landinu. þessi nýi
her gjörði bæði að ræna, myrða og fremja
önnur níðingsverk. Hátt settir yfirliðar raup-
uðu af því, að í heilum landsfjórðungum 4
Irlandi væri ekki eptir einn írskur kvenn-
maður óspjallaður ; og er einhver svaraði svo,
að þá hlyti írskt kvennfólk að vera býsna.
leiðitamt, varð þeim þetta að orði, sem síð-
an er í minnum haft: »Byssustingirnir gjöra
þær þjálar«. Landið var allt lýst í hervörzL
um, og hermannadómar píndu og misþyrmdu,
hengdu og færðu í útlegð mikinn fjölda hinna
beztu manna þjóðarinnar. Víða um land
risu menn upp með vopnum gegn slíkum ó-
sköpum; en úr því urðu ekki nema gagns-
laus vj'gaferli og voðalegar blóðsúthellingar.
Stjórnin enska ljet knje fylgja kviði. Óð--
ara en uppreistin var niður bæld, einsetti hún
sjer að brjóta einnig gjörsamlega á bak apt-
ur alla þingræðislega mótspyrnu af íra hálfu,
með því að afnema þing þeirra. Að því reru
þeir núöllum árum, Pitt, æðsti ráðgjafi Engla-
konungs, er var lífið og sálin í allri baráttu
einvaldshöfðingja norðurálfunnar gegn bj'lt-
ingunni miklu á Frakklandi, og Castlereagh
lávarður, er vár hans önnur hönd á írlandi
og engu minni stórbokki. |>etta var hag-
stæður tími fyrir þá. þingið var svo skipað
að lögum, að það gat eigi verið sjerlega öfl-
ugur hlífiskjöldur fyrir rjettindum þjóðarinn-
ar. þjóðvinaflokkurinn í neðri málstofunni
var sem vængbrotinn eptir uppreistina. Gratt-
an hafði látið hugfallast og lagt niður þing-
mennsku. Var þingið þar með forustulaust,
og því hálfu uppnæmara en ella fyi-ir öllum
þeim brögðum, er stjórnin beitti til að vinna
bilbug á því, en það voru bæði hótanir og blíð-
mæli, fögur loforð um ýmsar ívilnanir við
kaþólska menn, fyrirheit um embætti, og
reglulegar mútur. Frá 1799 til 1800 eyddi
Castlereagh eigi minna en 27 inilj. kr. í
mútugjafir. Og loksins var hann árið 1800
viss orðinn um meiri hluta í neðri málstof-
unni, þótt tæpt stæði; efri málstofan hafði
ávallt verið honum dygg og fylgispök. Lýð-
urinn mótmælti, en það var árangurslaust.
Ávörp streymdu að hrönnum saman fir öll-
um landsfjórðungum, um að varðveita þing
þjóðarinnar; en það hreif eigi hót. Grattan
hafði verið kosinn á þing aptur, meðan á
málinu stóð ; hann ljet bera sig dauðveikan
inn í þingsalinn til þess að neyta þar mælsku
sinnar gegn frumvarpi stjórnarinnar; en það
kom að engu haldi.
þann dag, er málið skyldi útkljá, voru á-
heyrendapallarnir fullir af fólki, er grjet
sáran og barmaði sjer. Forsetinn í neðri
málstofunni var áhugamikill þjóðvinur. Hann
Ijet ganga til atkvæða um frumvarpið, er la*ut
að samsteypu írska paríamentsins við hið
enska. þegar atkvæðagreiðslan var búin og
það kom fram, að meiri hluti atkvæða var
með því, var það með naumindum, að hann
gæti stunið því upp, að frumvarpið væri sam-
þykkt; hnje síðan úrvinda niður í sæti sitt.
Og er tíðindin spurðust út um landið, var
harmur í hverju húsi og megn gremja. Síð-
an hefir Irland eigi átt sjer þing. Fulltrúar
þess sitja á þinginu enska og eru ekki nema
lítið brot af því: 103 móti 567 fulltrúum frá
Englandi og Skotlandi.
þetta gerðist 1800, sama árið og alþingi
Islendinga við Oxará var úr lögum numið.
Stjórnin enska gekk þegar á bak orða
sinna um umbót á kjörum kaþólskra manna,
er hún hafði notað meðal annars til að tæla
írska þingmenn í lið með sjer. Pitt vildi
efna orð sín, en konunginum, Georg þriðja,
var það þvert um geð, og sagði þá Pitt af sjer