Ísafold - 26.04.1890, Blaðsíða 2

134
stendur, að í landsráðinu skuli ,.ræða
lagafrumvörp öll og mikilsverð stjórnar-
málefni“, en landsráðið er jarlinn og
ráðgjafar hans, nema konungur sje hjer
staddur. Hvaða mikilsverð mál þá verður
hægt að draga undan verkahring hinnar
innlendu stjórnar, nema þau sem bein-
línis eru til þess nefnd í stjórnarskránni,
— það er ekki gott að sjá. En minni
háttar málin er ekki líklegt að Khafnar-
stjórn hirði að ásælast.
Og þó að Khafnarstjórnin gæti það,
að þvi er einhver ónefnd, mikilsverð
stjórnarstörf snertir, þá eru líkurnar til
þess, að hán mundi vilja það, mjög svo
litlar, vegna þess meðal annars, sem verð-
ur að leggja hvað mesta áherzlu á, að
eptir frumvarpinu frá síðasta þingi fylgir
athö/num hinnar innlendu stjórnar full-
komin ábyrgð gagnvart alpingi, en eptir
núgildandi lögum er hún ábyrgðarlaus,
en ábyrgðin öll á ráðgjafanum. f>að er
á ábyrgð ráðgjafans í Khöfn, sem lands-
höfðingi framkvæmir þau stjórnarstörf, er
hann hefir á hendi. f>að er ofur-eðlilegt,
að sá sem lætur annan mann annast eitt-
f^hvað á sína ábfrgð, sleppi ekki við hann
því sem mestur er vandinn og mest fylg-
ir ábyrgðin. En færist ábyrgðin yfir á
hinn, verður allt annað uppi á teningnum.
Nú er og ennfremur vitanlegt, að það
er engan veginn af reglulegri drottnunar-
girni, engan veginn af ákafri löngun til
þess að fjalla um sem mest af sjerstak-
lega íslenzkum málum, sem Khafnar-
stjórnin hefir eigi viljað sleppa við oss
nema nokkrum hluta af framkvæmdar-
valdinu í þeim. f>að er miklu fremur
af einhverri óljósri íhaldsstefnu (conser-
vatisme) og alríkistengsla-kreddum. Fall-
ist hún því á annað borð á nýmælið um
jarl og innlenda ráðgjafa, með því að
staðfesta boðorðið um það í frumvarpinu
síðasta, þá er lítt hugsandi, að hún hiki
við að fela þeirri stjórn allt framkvæmd-
arvaldið í sjerstaklegu málunum eða því
sem næst. Hún heldur þar fyrir eptir
Öllu framkvæmdarvaldinu í saineiginlegu
málunum, og hún er einráð yfir því,
hverjum hún skipar æðsta valdsmanns-
sætið á landinu. jarlsembættið; hún getur
lagt lífsreglur sínar fyrir jarlinn, og hún
getur vikið honum frá, ef liann hagar
sjer ekki eptir þeim. |>etta vald og
afskipti mætti sannarlega búast við að
hún mundi láta sjer lynda. Með því er
yfirdrottnan hennar og yfirtign fyllilega
viðurkennd og getur lýst sjer á ýmsan
hátt, þótt ekki komi fram í svo sem eins
og daglegum afskiptum af alíslenzkum
málum. því fremur eru líkurtil, að þetta
fyrirkomulag mundi þykja sjálfsagður
hlutur, sem það er alsiða í öðrum ríkjum,
þar sem þörf er á fráskilinni landsstjórn
vegna fjarlægðar frá aðsetri yfirdrottnara
alríkisins
Eins og áður er getið, eru það tvenn
stjórnarstörf, sem ekki er sagt í frum-
varpinu síðasta að jarlinn skuli hafa á hendi,
heldur að eins að konungur geti falið
honum þau, og getur hann þá líka auð-
vitað látið það ógjört, þ. e. látið vera að
fela jarlinum að framkvæma þau. þ>að
eru embættaveitingar og leyfisveitingar.
Loks er hið þriðja stjórnarstarf, sem sagt
er um að konungur skuli hafa sjálfur á
hendi. f>að er að náða menn og veita
almenna uppgjöf á sökum. Gjörum þá
ráð fyrir, að konungur haldi sjálfur em-
bættaveitingum og leyfisveitingum. Minni-
hlutamenn vilja sjálfsagt telja almenningi
trú um, að það væri voðaleg apturför. En
hver er sannleikurinn í því efni ? Sá, að
ekki einungis er konungi meðal annars
áskilið þetta vald hvorutveggja í hinni
núgildandi stjórnarskrá, heldur hefir svo
verið gjört í öllum stjórnarskrárfrum-
vörpum þingsins þangað til 1885, þar á
meðal í því sem lengst fór og fyrst kom
með jarlsdæmið, því frá 1873; og í frum-
varpinu frá 1885 var sagt um embætta-
veitingarnar, að þær skyldi konungur
eða jarl hafa á hendi, sem er sama sem
nú er farið fram á (á síðasta þingi). Ept-
ir því ætti það, sem allt af þótti gott og
blessað þangað til, að vera nú orðið al-
veg óhafandi. Nú er og þess að gæta
um embættaveitingarnar, að eins og nú
stendur hefir hin innlenda stjórn veiting-
arvald að miklum fjölda embætta, og
aldrei mundi tekið í mál að afnema það,
heldur mundi eflaust miklu fremur við
það bætt meiru eða minna. Svo er og
þess að gæta, að nú er ætlazt til, að jarl-
inn hafi vald til að víkja mönnum frá
embætti, til fullnustu, og yrði þá bersýni-
leg ósamkvæmni úr því, ef hann hefði
ekki veitingavaldið líka. En embættaveit-
ingarvaldið er hið lang-verulegasta af
þeim þrennum stjórnarstörfum, er jarlin-
um eru eigi skýlaust ætluð í frumvarp-
inu nýjasta.
Af þessu, sem nú hefir sagt verið, ætti
að vera ljóst orðið, að hjegómi er að
láta sjer standa beyg af orðatiltækinu
„konungur getur“ í 6. gr. stjórnarskrár-
frumvarpsins frá síðasta þingi. f>ó að
konungur bæði geti og geti ógjört látið að
fela jarlinum eitthvað af hinu æðsta fram-
kvæmdarvaldi í sjerstökum málum lands-
ins, þá sýna önnur fyrirmæli frumvarpsins,
að þetta vald hlýtur að lenda í höndum
jarlsins allt eða mestallt, eða að minnsta
kosti svo mikið af því, sem lengst af
hefir þótt meira en nóg. Orðinu getur
er skotið inn í af kurteisi, til þess að
gjöra frumvarpið aðgengilegra til undir-
skriptar, og samkvæmt því sem dæmi
eru til annarsstaðar, en án þess að það
muni hafa neina verulega þýðingu í fram-
kvæmdinni.
Ekknasjóður Grímsneshrepps.
Af því jeg minnist ekki þess, að þessa sjóðs
hafi áður verið getið í blöðunum, sem þó er
venja til við því um líkar stofnanir, vil jeg
hjer í stuttu máli yfirfara stofnun hans og
viðgang.
Sjóðurinn var myndaður 1 þeim tilgangi,
sem nafn hans bendir til, að styrkja bág-
staddar umkomulausar ekkjur í Grímsnes-
hrepp, stofnaður 21. október 1865 fyrir ötula
framgöngu þriggja manna, dbrm. þorkels
Jónssonar á Ormstöðum, Jóns Halldórssonar
þá bónda á Búrfelli og síra Jóns sál. Mel-
steðs, er þá var prestur í Klausturhólum.
Allir þessir gáfu sjálfir og hvöttu aðra tit
hins sama, og voru stöðugt lagðar gjafir við
þenna sjóð af flestum sveitarmönnum meir
og minna, auk annara gjafa, sem ýmsir
utanhrepps gáfu við og við, til ársins 1873;
úr því fóru gjafirnar smám saman minnkandi;
áhuginn var dofnaður hjá flestum fyrir
sjóðnum, þar sem ekki mátti eptir lögum
hans veita neinn styrk úr honum fyrr en
höfuðstóll hans næmi 1000 krónum (500 rdl);
dróst því þetta lengur en ella hefði orðið,
til ársins 1889 í febrúar, að í fyrsta sinn var
fátækri ekkju í sveitinni veittur 35 króua
styrkur af höfuðstólsrentum sjóðsins, sem þá
var orðinn liðugar 1050 kr., og var þá um
leið rætt um nýtt fyrirkomulag á sjóði þess-
um, sem væri yfirgripsmeira og öflugra til
styrktar fjelaginu í heild. Kom svo hrepps-
nefndin saman í apríl 1889 í þeim tilgangi,
að ræða út um slíkt fyrirkomulag, og voru
þá samin ný lög fyrir sjóðinn, sem hjer eptir
kallast #Elckna- og styrktarsjóður Árnesingao,
eptir góófúslegum bendingum prestaskóla-
kennara sjera Eiríks Briems, í það horf, að-
sem flestir þurfandi gætu orðið styrks að-
njótandi, sem legðu í hann fje, annaðhvort
árlega eða í eitt skipti fyrir öll, bæði þeir
sjálfir og börn þeirra til 16 ára aldurs; fekk
þetta svo góðar undirtektir á almennum fundi
sama ár, að 38 gjörðust þá þegar fjelagar
nefnds sjóðs. Var svo tillögunum og öðrnm
peningum sjóðsins, bæði í sparisjóði og frá
einstökum mönnum, Iagt í Söfnunarsjóð Is-
lands, bæði í aðaldeild og útborgunardeild,
og urðu það rúmar 600 krónur; líka á sjóður
þessi útistandandi í lánurn rúmar 600 kr.,
sem smám saman verða losaðar til innleggs
í Söfnunarsjóðinn. Menn gjöra sjer góða
von um, að sjóður þessi verði með tímanum
öflug stoð sveitarfjelags Grímsnesinga, með
þessum vísi, sem þegar er sáð, og eiga
livatamenn slíkra stofnana sannarlega heiður
skilið; því það vita allir, að ekki vex trje
fyr en plantað er.
Jeg hefi nú eptir föngum stuttlega skýrt
frá þessari sjóðstofnun, því mjer þykir ,ekki
eiga við að greina ýtarlega frá lögurn sjóðs-
ins, sem nú eru nýprentuð.
í ap'ilmánuði i íSQO.
Grímnesingur.
Fólkstala á Grænlandi var i árslok
1888 samtals 10,221. þ>ar af voru 4838
karlkyns og 5383 kvennkyns. Sá óvenju-
mikli munur á tölu karla og kvenna staf-
ar sjálfsagt af því, að svo margt fer í
sjóinn af karlmannaþjóðinni. AÍ28i dán-
um það ár (1888) höfðu 41 farizt af slys-
um, þar á meðal 31 drukknað á húðkeip-
um. Fólkstala jókst á Grænlandi það ár
um QQ.
Líflátsdómar Mtanieys. Stairs, einn
af förunautum Stanleys á síðasta ferða-
lagi hans yfir 11 m Afríku þvera að bjarga
Emin, segir svo frá því, er hann ljet taka
af lífi oddvitann fyrir uppreisn þeirri eða
samsæri, er [menn jEmíns pasja gjörðu.
„Stanley var þá svo'veikur“, segir Stairs,
„að hann gat eigi hreift sig í rúminn, en
svo var hugurinn mikill og harðneskjan,
að hann skipaði mönnum sínum að taka
sig upp úr rúminu og setja sig á stól.