Ísafold - 25.07.1891, Síða 2

234
beinast við að sækja fundi og fá aðra á sict
mál —.
Eptir þessi 2 ár var reglunum lítið eitt
breytt, ekki til lækkunar, heldur til hœlclc-
unar á einni vargtegund, svartbak. Varþað
gjört á fulltrúafundi 12. júní 1889 með öll-
um atkvæðum, auðvitað af því, að reynsla
þótti fengin fyrirþví í öllum þeim deildum,
sem sendu fulltrúa á fund þennan, að verð-
launin fyrir þennan fugl væru of lág. þessi
fundur var það og, sem bað um milligöngu
amtsráðsins til þess að fá lánauka, eins og
áður er á drepið.
Út af þessari beiðni fjelagsins kemur svo
annað brjefið, og eru þar komnir í fylgi við
prófastinn nokkrir sóknarbændur hans og 1
geistleg undirtylla. Brjef þetta er skrifað í
maí 1890, og á að vera varnagli við því, að
amtsráðið ekki síðar ljái fulltingi sitt til
þess, að nefudur lán-auki fáist. Brjefið er
að mestu leyti prófastsbrjefið upp tuggið —
beldur því fram (þvert ofan í lögin, sem
veittu lánið), að ekki fjelagið, heldur allir (!)
varpmenn hefðu átt að semja reglurnar —
en með þeim viðauka, að hinn stutti tími
(2—3 ár), sem lánsfjeð entist, sje sönnun
fyrir óskynsamlegri meðferð á fjenu, og að
Vestureyingar sje komnir á þá skoðun, að
bezt sje að eyða varginum með því að gæta
þess vel, að hann kornizt ekki upp. I næsta
mánuði eptir að þetta brjef er skrifað til
amtsráðsins úr 3. deild, eða 26. júní 1890,
fer fulltrúafundur fjelagsins svfelldum orð-
um um þetta mál :
»7. Fundurinn fól fjelagsstjórninni áhend-
ur að sækja um 5000 kr. lán úr viðlaga-
sjóði til næsta alþingis með sömu kjörum
og hið fyrra lán, sem hagnýtt verði og end-
urborgað samkvæmt reglum fjelagsins um
vargeyðingu, sem staðfestar hafa verið af
amtsráði vesturamtsins#.
Á þessum fundi mættu allir fulltrriar fje-
lagsins nema úr 3. deild og af Ströndum
(þaðan hafa aldrei komið fulltrúar á fundi
sökum vegalengdar og erfiðleika). Á þess-
um fundi kom þannig fram almennur vilji
varpmanna í 4 sýslum, að undanskildum 2
hreppum við Breiðafjörð (3. deild) og fáein-
um varpbændum á Ströndum, og mun jeg
þó mega fullyrða, að hinir síðarnefndu sjeu
með fjelaginu enn þá, eins og þeir hafa alla
tíð verið.
Síðan Æðarræktarfjelagið tók til starfa,
hefir þessum mótbárum gegn friðun fyrir
flugvargi, einkum svartbak, verið haldið fram
af (3—4) mönnum, sem frá upphafi hafa
komið fram sem mótstöðumenn æðarræktar-
mála:
1, að ísjárvert væri að eyða svartbak
(hann er á Breiðafirði ávallt skoðaður sem
aðalvargurinn), vegna þess, að æðarfuglinn
skoðaði hann sem verndara sinn. A fyrsta
fundi fjelagsins var þessi mótbára gjörsam-
lega hrakin og sýnt fram á, að svartbakur-
inn, sem verpur innan um æðarfugl, ver sitt
hreiður, og um leið æðarhreiðrin, en að hann
eptir útungunina hefir æðarungana sjer og
ungum sínum til fæðu; var svartbakurinn
þá nefndur Heródes, og heldur því nafni
síðan.
2. f>ótti ekki hyggilegt að eyða svartbak
vegna þess, að drit hans væri ágætur á-
burður, og að gras því mundi minnka á
eyjum við eyðingu hans. Var þá sýnt fram
á, að grasvöxtur á eyjum væri minnst að
þakka svartbaksdriti, og að ekki svaraði
kostnaði, að láta svartbakinn búa til áburð
úr æðarungum ; mörg hundruð sinnum ó-
dýrara væri að kaupa gúanó frá öðrum
löndum.
þessar ástæður hefir enginn borið fyrir
síðan.
3. En þá kom einn þessara andstæðinga
upp með það, að talsvert mundi ýkt um
skaðvæni svartbaksins og ungadráp hans, og
mundi því minni þörf á að eyða honum en
friðunarmenn hjeldu fram. Til þess að fá
óhrekjandi vissu í þessu efni, tóku menn að
kryfja svartbaka, sem skotnir voru um og
eptir útungunartímann, og varð með þeirn
hætti fullsannað, að hver svartbakur áBreiða-
firði gjöri að minnsta kosti 100 kr. skaða í
varpi þar á hverju ári (sjá ísafold nr. 63,
1889). þetta hefir enginn reynt að vefengja,
enda mun hver, sem rannsakar þetta atriði,
komast að raun um, að hjer er ekki of ríkt
kveðið að orði. Einungis Sigurður próf.
Jensson reyndi enn að malda í móinn. Að
vísu treystist hann eigi til að brekja þetta,
en kom með þá gullvægu ályktun, svartbak-
inum til varnar, að svartbakar þeir, sem
drepnir hefður verið á Gilsfirði, mundu hafa
verið grimmari í lífinu, heldur en svartbak-
ar væru í Vestureyjum. A Gilsfirði höfðu
menn nfl. lagt mestu alúð * á rannsóknir í
þessu efni—, og þó hafaVestureyingar fyrstir
manna ritað um skaðsemi þessa vargs (sjá
Gest Vestfirðing), og sömuleiðis voru það
þeir, sem fyrstir allra veittu því eptirtekt
eptir frostavéturinn mikla (1880—81), að
svartbakurinn drap fullorðinn æðarfugl hóp-
um saman. Að vísu mun prófasturinn hafa
fleygt þessu fram fremur af skorti á öðrum
betri og gildari mótbárum, heldur en af því,
að þetta væri sannfæring hans; en hinsveg-
ar sýnir það, hversu langt þessi maður geng-
ur í mótstöðu sinni, þar sem hann jafnvel
ekki hikar við að gera sig hlæilegan í við-
leitninni til að koma sínu máli fram; — því
að þessari ályktun hlógu allir, er hana
heyrðu.
Bókmenntir.
SÝNISBÓK ÍSLENZKRA BÓKMENNTA
á 19. öld. Útgefið hefir Bogi Th. Melsteð
Kaupmannahöfn, 1891, XIV + 348 bls. 8.
það er skammt síðan þessi bók kom út,
enda hefir eigi verið á hana minnzt að
neinn, svo að mjer sje kunnugt. Jeg skal
þá í fám orðum segja álit mitt um hana.
Mjer var þessi bók harla kærkomin. þeg-
ar hún barst mjer fyrst í hendur og jeg
hafði lesið formálann, þá gat mjer ekki dul-
izt það, að þessi bók sje runnin af þeirri
þjóðræknislegu ósk, að íslenzkar bókmennt-
ir mættu skipa veglegra rúm 1 skólum vor-
um, en hingað til hefir raun á orðið. Og
bókin á einkutn að vera skólabók. Jeg
ann því öllu, sem að minni hyggju getur
orðið til þess, að efla þjóðernistilfinningu
vora og glæða hjá oss ást til lands og þjóð-
ar. Jeg er nú búin að lesa bókina nokkr-
um sinnum og að mínum dómi er hún
einkarvel fallin til að hafa orð fyrir þeim
mönnum, eldri og yngri, sem koma vilja
því til leiðar að meiri lund sje lögð við ís-
lenzk fræði f skólum vorum, en hingað til
hefir verið. Bókin býður af sjer hinn bezta
þokka og á því skilið að henni sje sýnd!
íslenzk gestrisni.
Sú þjóð, sem litlu skeytir um bókmennt-
ir sínar, hún ber enga virðingu fyrir sjálfri
sjer, frumlegar bókmenntir hennar fækka ár
frá ári, því að hún metur þær ekkí að neinu,
þótt fram kunni að koma, og fræðimenn
hennar og skáld hætta að láta nokkuð til
sín heyra, þegar hún er hætt að gefa þeim
gaum. Ef til væri menn,—og þeir eru líklega,
til—sem hefðu svo lítið traust á sjálfum
sjer, að þeir þyrðu eigi að láta neina sína
hugsun í ljósi, nema hún væri lánv.ð frá öðr-
um sem þeir treysta betur—þá væru þeir-
sviplíkir þeirri þjóð, sem einkis metur bók-
menntir sjálfrar sín. þessir menn myndm
naumast verða atkvæðamiklir, og sú þjóð,
sem lítilsvirðir sín eigin fræði, en hendir afi.
eins á lopti það, sem til hennar berst ann-
arsstaðar frá—hún er í andlegu tilliti &
sveitinni. Hjer á við sem skáldið segir.*-
»þjer finnst allt bezt, sem fjærst er« o. s.
frv.
Sje nú þessi samanburður rjettur, þá er
það bezt, að sú stefna er heillavænleg fyrir
bókmenntir vorar, sem jeg ætla að höfund--
ur þessara bókar fylgi.
Höfundurinn segir í formálanum: »Bók
þessari má líkja við bókmenntaþing. þar
koma fram ekki aðeins skáldin hvert á fæt-
ur öðru og flytja fegurstu Ijóð sín, heldur
og helztu vísindamenn vorir og menn, sem
hafa verið forvígismenn framfara, bæði and-
legra og efnislegra, sem ávallt eru meira eða.
minna samferða«. Enn fremur segir hann
.... »Auk þess, sem bókin á að vera sýnisbók
nútíðarbókmennta vorra, þykirmjer það miklu
skipta, að hún geti vakið hina ungu lesend-
ur sína til sjálfstæðrar hugsunar, vakið hjá„
þeim ást á ættjörðu sinni og þá manndáð-
og framtakssemi í öllu nýtu, fögru og góðu,
sem ávallt er samfara einlægri ættjarðarást#^
Jeg vona, að menn geti af þessum orðum,
höfundarins ráðið, bæði hvað bókið sje, og
hver sje tilgangur hennar.
Jeg býst nú við, að mörgum kunni að
sýnast, sem sjer hefði getað tekizt miklum
mun betur að velja og safna saman hinu.
bezta og fegursta eptir hvern höfund (þeir
eru 38) en höfundi þessarar bókar. Já,
menn getur nú lengi greint á um það, því
svo er mörg lund, sem maðurinn er. Jeg
gæti t. d. fyrir mitt leyti fundið það að
meðal annars, að síra Birni Halldórssyni er
sleppt úr skáldatölunni, því að Ijómandí
falleg veraldleg kvæði eru til eptir hann, t.
d.: »Enn vjer ritum ártal nýtt«, auk sálmanna,
og jeg hefði heldur kosið: »Stín abrak er í
straumi«, heldur en, »Kystu mig hin mjtika.
mær« eptir Bjarna Th.; og í staðinn fyrir
tvær hinar síðustu drykkjuvísur Páls Ólafs-
sonar hefði jeg heldur kosið eitthvert af'
hinum gullfallegu alvöru-kvæðum skáldsins ;
svo getur líka vel verið, að mjer hefði dott-
ið í hug að álíta kvæðið: »Asareiðin« eptir
Grím Thomsen fegurra og skáldlegra kvæðit
en »Glámur«.
Svona gæti jeg haldið áfram; en færi jeg
svo að gefa út aðra sýnisbók, þá er hættvið að.
jeg fengBskuldina goldna. Jeg verð að segja,
að valið á efni bókar þessarar hefir að mínu
áliti tekizt svo, að vel sje viðunandi. En
valið er alcki aðalatriðið. Hitt er aðalatriðið,
að þessi bók getur orðið, ef vel er á haldið,
til að koma á nýrri og þjóðrcekilegri stejnu í
skólamenntun vorri, og allir þeir, sem það
er áhugamál, ættu að taka þessari bók feg-
ins hendi og kunna höfundinum þakkir fyrir.
Bókin er sjerlega vel vönduð að öllum frá-
gangi; en sakir þess, að ávallt er hjer fyrst,
spurt um hvað bækur sjeu dýrar, en ekki
hvað þær hafi til síns ágætis, þá bregður
líklega mörgum ekki vel við, þegar þeir-