Ísafold - 07.10.1891, Side 1

K.emur át á miðvikudögum eg
^AUgardögum. Verð árg. (um
•100 arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
fiBorgist fyrir miðjan júlímánuð
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. i Austurstrasti 8.
XVIII. 80
Reykjavík, miðvikudaginu 7- okt.
1891
Nokkur orð
um íslenzkar bækur og rit,
eptir Benedikt Geöndal.
I.
Vjer höfum á seinni tímum fengið ýmis-
ilegt að heyra frá íslendingum í útlöndum,
sem vert er að fara nokkrum orðum um,
því svo lítur út sem löndum vorum þar
þyki vjer allt of sjálfbyrgingslegir og að vjer
berumst heldur mikið á. Jeg vil nú alls
ekki minnast á þá, sem beinlínis hafa nítt
ísland niður, því slík dæmi finnast ekki í
bókmentum eða skáldverkum nokkurrar ann-
-arar þjóðar; en jeg vil minnast ú sumt af
því, sem vjer fáum frá íslendÍDgum í Kaup-
mannahöfn, sem ritað er frá dönsku sjónar-
miðitil þess að rýra oss, sem eigi er furða, þar
sem slíkt er ritað a.f mönnum, sem gengið
hafa í danska þjónustu og hafa samlagað
sig skoðunum hinna dönsku háskólakeDnara,
sem hvað fslenzkuna snertir hafa ætíð verið
oss lítt sinnandi.
Jeg nefni fyrst Ágrip af bólcmentasögu Is-
■ lands eptir Dr. Finn Jónsson. Raunar er
ekki að sjá sem þetta kver sje samið af
■eins lærðum manni og Dr. Finnur er, því
þar eru engar ástæður færðar fyrir neinu því
sem höf. ber fram, og meira að segja er að-
íerðin svo kátleg sem verða má, þar sem hann
segist rita bókmentasögu Islauds, en ritar
þá um leið bókmentasögu Grænlands og
Noregs, því þar sem hann frádæmir Islend-
ingum hjer um bil allar Eddu-kviðurnar, þá
átti ekki að nefna þær í kverinu. það er
alkuunugt, að danskir og norskir (ekki sænskir)
málfræðingar hafa viljað eigna sjer — eða
engum — Eddu-kviðuruar, en þeir hafa al-
dref getað komið með neinar sannanir fyrir
því, sem ekki er von. Gjörræðið er hin
einasta aðferð, sem þeir hafa getað komið
við.og það er merkilegt, að íslendingur skuli
geta gert svo lítið úr sjer, að berja blákalt
fram það, sem hann veit sjálfur að engin
sönnun nær til, en ýmsar líkur eru á móti,
þar á meðal: 1, að vjer þekkjum ekki kvið-
urnar annarsstaðar frá en frá Islandi, og 2,
að allt málið á þeim er ekki Bjerlega forn-
legt í heild sinni, eins og Bugge hefur tekið
fram (í »Studier«).
Jeg hef ritað nokkuð ýtarlega um alltþetta
í Gefn, en náttúrlega er því enginn gaumur
gefinn. þessir doktorar og málvitringar rita,
eins og enginn hafi verið til nema þeir.
Vjer höfum aldrei neitað því, að efnið í
kviðunum sje norrænt, sameign Norðurlanda,
en búníngurinn á því er íslenzkur, og á Is-
landi hefur það fengið hann. Sophus Bngge,
hinn frægi Norðmaður, er rjettlátari við oss
en vor eiginn landi, því bæði kannast hann
' við Sæmundar-Eddu sem íslenzkt safn, og
hann tekur það fram, að Baldurs-sagan
Völuspá og Gylfaginníngu sje alíslenzk, og
þar með er gefið eða kannast við, að öll
Völuspá sje það einnig, það er að skilja, í
þeirri mynd, sem vjer nú höfum hana. En
að færa Eddu-kviðurnar i annan og fornari
búning, það mundi raska öllu og verða allt
annað mál, eins og þegar H. Schúck fór að
yrkja: nþonaraK einaE þar vah-þrunginaB
modi« (o: »þórr einn þar vá-þrunginn móði«)
— og ekki hefur betur farið fyrir dr. Fiuni,
er hann fór að yrkja upp aptur Hárbarðsljóð:
andalaust vatnsgutl, því Hárbarðsljóð hafa
aldrei verið öðruvísi tii en þau eru í Sæ-
mundar-eddu; þau eru heldur ekkert »upp-
kast« (»utkast till en dikt«), eins og Viktor
Bydberg segir, því fornmenn gjörðu aldrei
slíkt. En yrking dr. Finns á Hábarðsljóð-
um er komin til af því, að hann (eins og
fleiri) er þeirrar skoðunar, að fornskáldin
hafi kveðið eptir svo föstum reglum, að
enginn vegur var til frá að víkja nje,neitt
til að sveigja; atkvæðafjöldinn átti að vera
rígbundinn og allt eins hnitmiðað sem í
latínuskáldskap. þegar nú ekki allt stend-
ur heima eptir skoðunum þessara rímfræð-
iuga, þá er farið að yrkja upp á ný og troða
inn afkáralegum orðmyndum, sem eiga að
vera »fornar« og »ekta«, t. a. m. »þás« (f. þá
es, þá er), »nús« (f. nú es, er) o. s. frv.
Væri slíkum skoðunum fylgt í latneskum J
skáldskap, þá yrði öll »dactylisk« vers að
vera »óekta«, og þá skyldum vjer sjá, hvern-
ig málfræðingunum tækist að yrkja upp
aptur Virgilíus og Ovidíus. þetta írafár um
rígbundna »metrik« hefur hrifið málfræðing-
ana svo, að hver sá er skoðaður sem vitlaus,
sem ekki fylgir þeim, og þó kannast dr. Finn-
ur við óreglu í rími hjá fornskáldum (á bls.
12). Fornþýzk og fornensk (engiisaxnesk)
kvæði eru full af óreglum í ríminu, og er
ekki látið svona með þau — það er eins og
einhver bráðapest í norrænum málfræðÍDg-
um, en ekki í öðrum.
það er alveg rangt að taka háttatal Snorra
til fyrirmyndar, því það sannar ekkert, en
það er heldur ekki nýtt, að menn hafi viljað
yrkja upp aptur fornkvæðin, því það vildi
Mone gjöra þegar 1822, ein og dr. Finnur
og Sievefs-meun vilja gjöra nú. Doktorinn
þekkir víst ekki George Steevens (| 1800)
sem orti upp allan Shakespeare til þess að
gjöra »expulsion of useless and supernumerary
syllables«, en slík aðferð hefur fyrir löngu
verið fyrirdæmd, sem von er.
það liggur við þetta minni á Meibomius,
sem sagði alla biblíu-texta vitlausa, og bauðst
til að leiðrjetta þá »ex fundamento metri«,
sem hann einn þekti; þetta bauð hann Eng-
lendingum 1694 fyrir eitthvað hálfa millíón
krónur, en þeir þáðu ekki boðið. Meibomius
var innundir hjá Kristínu Svíadrottningu,
og tileinkaði henni rit um sjö gríska söng-
fræðinga (prentað í Amsterdam 1652), svo
ætlaði hann að láta leika þessa fornaldar-
sönglist á leikhúsi fyrir drottningu, og söng
sjálfur, en söng allt svo illa, að fólkinu ofbauð
— eitthvað líkt dettur mjer í hug, er jeg les
12. blaðsíðu um rímið, og jeg hlýt að játa,
að jeg get ekki gjört mun á þessari þungu
áherzlu og ljettu áherzlu, sem á að vera í
hverju vísu-orði, því hjer gildir »aut est aut
non est« — annaðhvort er áherzla eða eng-
m áherzla; enda talar höf. um »áherzlulausa«
samstöfu, þvert ofan í það sem hann hafði
sagt í fjórðu línu fyrir ofan, nefnilega að
allar fjórar samstöfur hefði áherzlu, sem er
rangt. Yfir höfuð er torvelt, ef ekki ómögu-
legt, að fylgja kenningu málfræðinganna um
nmið, því þeir koma með »theoriur«, sem
engum mannlegum hljóðfærum er unnt að
fullnægja, enda sumt beinlínis kátlegt, svo
sem það, að Dr. Jessen hafi fyrstur fundið,
að næstseinasta atkvæði í dróttkvæðum
hætti sje langt — eins og allir hafi ekki
vitað þetta! eða eins og mögulegt og hugs-
andi sje stutt atkvæði á þessum stað!
þá segir höf. á bls. 11. að »kvæðin eru
af og frá eptir Sæmund og það verður ekki
sannað, að hann hafi gert hið minnsta að
því að safna þessum fornkvæðum«. þá segi
jeg aptur: það verður heldur ekki sannað
að Sæmundur hafi engan þátt átt í Edd-
unni eða að hann hafi ekki safnað henni.
Við erum báðir alveg sannana-lausir, en jeg
hef það meira til míns máls, að Edda hefur
borið Sæmundar nafn frá því fyrsta menn
til vita, og um þetta hef jeg ritað nákvæm-
ar í Gefn, þó dr. Finnur meti það ómerkt;
en það sem S. Bugge hefur ritað um þetta
í formálanum fyrir sinni utgáfu af Sæmund-
ar-Eddu, það er myrkviðri og vafníngar apt-
ur á bak og áfram, og þó getur hann ekki
alveg frádæmt Sæmundi Edduna, því þó að
Bugge sje á norsku sjónarmiði, sem von er,
þá er auðsjeð, að hann vill forðast hlut-
drægni og g/örræði, þó haun heldur vilji
hneigjast á bakborða, en útgáfa Bugges er
hin langbezta útgáfa af Sæmundar-Eddu og
hin einasta áreiðanlega. það er enginn
vandi að rita eins gjörræðislega og dr. Finnur,
þar sem barið áfram blákalt alt og engu sinnt,
alveg eins og hjá Hinriki Schúck: »För det
förste har Sæmundr ej haft det ringaste atb
göra med dessa kvaden, hvarken som för-
fattare, afakrifvare eller samlare«—það er
lafhægt að rita annað eins og þetta. Jeg
hirði ekkert um að halda því fram að Sæ-
mundur eigi þátt í Eddunni, en jeg tek það
einúngis fram, að tóm gjörræðis-neitun dug-
ar ekki.
Eins gjörræðislegur er Árni Magnússon,
þar sem hann segir, að öll handrit Sæm.-
Eddu sje komin frá »konúngsbók«, því hanu
veit ekkert um það; Bugge segist fallast &
þetta —sama gjörræðið— en Brynjólfi
Snorrasyni er ekki trúað, þó hann hafi bor-