Ísafold - 24.08.1892, Síða 1

fcemur tit A miTiVíkudÖgurií
og laugardögum. Verö árg.
(um ÍOO arka) l kr., erlendis
B H. ■; fcörgibt íVrír mÍBjan
•júlimanuB.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin vi5
áramöt, ógild nema komin
sje tii útgefanda fyrir 1. októ-
bermán. AfgroiBslustofa í
Áu8turstrœti 8.
XIX. árg.
Réykjavík,
* ■ ■ :
miðvikudaginn 24. ágúst 1892.
68. blað.
Búðseta — þurrabúb.
Bnðseta eða þurrabúðin ð sjna sögn.
Hún er að mörgu merkileg, þvi að liún
sýnir að nokkru levti bússeid örbirgð
landstn'anna á liðnum, öblum. Jeg ætla
nú að segja dálítjð brot úr þessari sögu,
þeim til fróðlciks, er eigi hafa hevrt hana
öður, og til að styðja málsstað hinna, sem
halda því fram, að þurrabúðin sje og liafl
verið til niðurdreps atvinnuvegunum og
velmegun manna.
Forfeður vorir vorir höfðu illan bifur á
búðsetunni. Þó gat hún eigi verið svo
háskaleg þá, þar sem fiskurinn var eigi
verzlunarvara. Þó slá þeir varnagla við
henni í lögum sínum: »Búðsetumenn skulu
■eigivera,þeir er búfjárlaust búi,nema hrepps-
ménn lofl; en ef hreppsmenn lofa búðset-
una, þá eru þeir skyldir að annast hann
(þúðsetuniann) eða færa til framfærslu, ef
hann má eigi sjálfur bjargast. En ef
hann bíður eigi leyfls, eða situr hann, j>ó
honuin sje eigi lofað og vai-ðar fjörbaugs-
garð og svo varðar þeim, sem við honum
tekur órg ræéur liánn sjer éititxih á hendúr
■afhraþa hans«. 1 ÍGrág- Staðarliólsb. O-
umgat). 81. kap. bís. M5).
Þessi lagaákvteði dugðu. Landbúnað-
urinn var stundaður af kappi og sjóinn
sóttu þeir eptir þörfum, en varla kom
nokkrmn til hugar að lifa eingöngu af
svipulli sjáfargjöf. í lögbók þeirri, er
Magnús konungur lagábætir setti rhéð Jóni
lögmanni Einarssyni og síðan var nefnd
Jönsbók (samþykkt á alþiúgi 1280), er
■ékki minnzt á briðsetu, nje í rj’ettárbötutn
þeiitl, ér henni fyigja frá ofanverðri 13.
öld og öndverðri 14. öld; en af ýmsu má
þé skilja, að andinn liflr enn hinn sanii
(sbr. Þingfararbálk kap. 7.);.
Þegar líður fram á 15. öldina, er annað
lag komið á. Þá eru Englendingar og
Hatnborgarnienn farnir að verzla J\jer ein-
göngu. Fiskur or þá orðinn aðalverzlunar-
vará, en vaðmálin úr giídi gengin. Þessir
útiendu kaupmenn voru fárnir að verzla
hjer vetur og sumar og gera út skip og
menn til fiskiveiða. Nú för að þykja áiit-
legt að flytja sig að sjónum; gerast þá
ýmsir sjóróðrantenu kaupmaima, en aðrir
setjasf að í búðum við sjóinn og hafa út-
veg að aðaiatvinnú, því að flskurinn var
í svo háu verði þá. Að þessu þótti nú of
mikið kv'eða, og þá er það, að Diðrik Píning
hirðstjóli nefliir lögmenn bftða og lögrjettu-
menn í dóiú um búðsetru og fleiri mál
(1: júlí 1490):
>>Svo höfunt vjei’ og dsfeiiit og' sáinbykkt
af allri lögi-jettunni, ttö enlgir búðáetumenn
sknli vera í landinn, Jfeir. sem éigi' Írnfa
búfje að fæða sig Við, sVó þö, að þéireigi ekki
minha fjé éh þrjú litindrúð, svo kal’lítr seih
koimr, 0g ákýldir til virinú hjá bæhdúth
állir þélr, ef jhihhá fje elga éh nú var útig't,
könur og fcarlar. Eii þeir karlar og kon-
ur. sehi eigi viljá vinna. sje úþþfáékúr j
allúr þteii’ra afli kóúgs umlioðsmanni og
bféhdum ölíúfn i svéitinni; en hver sem
þá héldur éða Styrkir möti jiéssum voruih
döíhi og samþýkkt, sj'e sékui’ fjóruih inörk- j
uin sílfúrs (128 kr.) við kóng ..... én éf
þeir vilja elír þær íieldúr fara á liúsgang én
vinna, lrafi rófsing til sex aura (24 kr.), sem
sýslumenn: og bætidur Verðá ásáttir«.
Nú voru landsmenn koinhir að raun um,
liVert skaðræði búðseturnar voru fvrir land-
búnaðinn. og á öndverðri 16. öld er þésSi
dómur ítrékaðuf (15.33).
Enn verða verzlúnarskiþti. Verzlun
Énglendinga og Hamborgarmahná leið und-
ir lok, én einokunin komst á áð fúllu og
öllu (1602). Enn var flskurinn sem áður
útgehgilegasta varah; koriungur og kaup-
menn léggjast þá á eitt og livetja lands-
uiehn til að stunda fiskiveiðarnar fremst áf
ölíu. Öll vara fjell í verði um helming
og um tVo þriðjunga hjá því sém áður
hafði verið, en þö Var flskiifirin að tiltölu
hærri í verði en önnur innleúd Vará og
allar útlendar vörur dýrari, ef þær voru
borgaðar með fiski og lýsi. Þetta bera
kaupskrárnar 1619, 1684 og 1702 ljóslega
með sjer. Eptir kaupskránni 1619 fekkst
mjöltunna, ef einhver keypti, fyrir 80 fiska
ef hún vai’ borguð með fiski og lýsi, en
90 fiska kostaði hún gegn annari vöru, svo
sem ull, tólg og prjónlesi. I hinum kaup-
skránum var enn minna gert úr landvör-
unni.
: En þrátt fyrir þetta fór þó sjósókp sí-
minnkandi, sú er nokkur dugur væri í.
Kaupmenn fluttu eigi nándar nærri nóg af
því, er til hennar þurfti. Það skorti skipa-
við og árar, járn og tjöru, og í Vestmanna-
eyjunt og í Gullliringusýslu voru smám
saman flestallir skyldaðir til að róa á bát-
um, sem konungur átti en bátar lands-
ntanna fúnuðu niður. Förumannaflokk-
arnir fara. nú að streyma í stórhópum að
sjónum, því latídbúnaðurinn þrífst eigi
lengur.
Og 1679 er svo komið, að alþingi gerir
samþykkt á jiessa lund:
»Um búðarsetumenn og húsmenn. sem
hreppstjórum virðist að betur geti bjargaö
sínum lögkomnum ómögum með þess hátt-
ar liandafla heldur en tveggja missira kaupi,
var svo af lögþingismönnum samþykkt, að
þeir sje skyldari sínum húsbændum, og
þar næst búendum i sveitinni til skipsáröð-
urs eður annarar þjónustu fyr en sýslu-
manni, og það búðarsetufólk liðist ekki,
sem hréppatjórúm virðist SVeittitíatn til
skaða«.
Búðsetur háfá þó tíðkast fýr én þæf vofu
Íeýfðaf, óg þvi að eiits vófu þær ieýfðar,
a’ð ekki váfð rönd við feist. Þeif, séltí
flúttu Sig i búðsétn, vofu fátæklingáí, áém
ihisSt höfðu fjenað sintl i harðitíduin og
hvorki Itöfðn húg njé dug t.il að haldá bú-
skáp áffátíi', éðá ietingjár, feém ékki tíenntu
að Vinna í vistum. ÞA var sjómannslífið
auma æfln. Þeir voru skyldir til að róa
á vegum bændanna á hoimaj'örðunum,
máttu hvorki eiga skip sjálfir, nje velja
sjer skiprúm, heldur urðu þeir að róa þar
sem þeifn Vár ságt. Atvinnufrelsi öllu voru
péir sviptif og með því misstu þeir frntn-
farávon og ffahifafáhúg. Héim’kynhi búð-
setumanna var einatt auðugur gróðfarröit-
ur hins fjölskipaða förúmaUnálýðS áf 17. og
18. öldinni, er var sannnefnd landplága.
Þegar harðindi eða fiskileysi bar að hönd-
um hrundi þetta fólk niður hundruðum
safnan af hungri og vesöld. Menn sóttu
nú eigi Sjð nema á fjörðunum og við Iand-
steiiiana á ljelégum fléytum, endá drukkn-
aði opt hinn mesti fjöldi manna. Arið
1700 fórn t. d. í sjóinn 129 manns í Gull-
bringusýslu á einni eykt, 8. marz.
Enn betur var hert að landsmönnum á 18.
öldinni til að stunda sjóinn (um 1760). Þá
voru lagðar þungar sektir á þá, er óhlýðn-
uðust yfirvaldsskipunum; áttu amtmenn
og sýslumenn að reka menn að sjónum
þá er mættu missa sig frá landvinnu,
Fisk og lýsi vildu kaupmenn fá og
þeir rjeðu öllu. »Heldur þú, að þú sjert
konungurinn eða kauprnaðarinn«, var því
sagt, ef einhyer þótti í djarft ráðast. Og
sannarlega varð ást.andið annað en björgu-
legt. Má það til dæmis taka, að árið 1770
liggja 200 jarðir í eyði í Gullbringusýslu,
en þá eru 80 menn með hyski sínu að eins
í Alptaness- og Seltjarnarneshreppum.
A þessari öld ráknar nokkuð úr þessu
með verzlunarfreisiifú, því að af því leiðir
auðmagn til að geta stundað atvinnuvegina,
einkum landbúnaðinn, og landvafan hækk-
a.r í verði. Eu skammt er nú siðan, að
Píningsdómur var eödurnýjaðhr. Það var
með lögum um þurrabúðarmenn 12. jan.
1888. Eptir þeim lögum má enginn gerast
þurrabúöarniaður, nénla »hann sanni fyrir
Iireppsnefndinni í þeim hreppi, sem liann
vill setjast aö, með vottorðum tvéggja skil-
ríkra marina, að hann sje regluitfaður og
ráðdeiMarsamur, og eigi auk klæðnaðar
fyrir sig og sitt skuMaliö sknldlansa fjár-
muni, er nemi að upphæð 400 kr.«. Eng-
inn má byggja þurrabúö, nema lienni fylgi
lóð, 400 ferhyrningSfaðmal’ að stærð, eða
meira, að meðtöMnm matjurtagarði, sem
byggja skal og ræltta við ltverja þurrabúð
o. s. frv. Lög þessi eru viturleg og þörf;
en er þeim nokkur gaumnr gefinn?
Bjarni Jónsson.
Tíundarsvikln. Einn ai vorúih iriérk-
! ústu bændum, margra ára þingmaður, skrif-
| ar IsafoM nýlega:
»Tíundarsvikin eru mest að kenna ósjálf-
stæðttm og ónýtúin hfeþpstjórtíin'; og þar
næstir eru sýslumenhirhir, séítí’ vitá áf
stórsyndum og sniAsýndúm í þéssu éfni, en
draga ýflr þæf fléstif, éndá fá iiká þtetta