Ísafold - 07.12.1892, Page 2

874
þrátt fyrir framfarirnar, menntunina og
mannkærleikann, sem nútíminn heíir fram
yfir fortíðina.
Syo virðist, sem holdsveikir menn hafi í
katólskum sið notið að einhverju leyti
framfæris og líknar á og af eignum kirkna
og klaustra. Þeir voru í augum almenn-
ings sannarlega volaðir menn, og guði
þakkarverk, að gefa fje þeim til framfær-
is eða miðla af fje sínu þeim til líknar og
bjargar.
Á sumum þeim jörðum, sem menn gáfu
til kirkna og klaustra fyrir sálum sínum,
lágu kvaðir þær, að veita einhverja björg
fátækum og voluðum, og urðu holdsveik-
ir menn þar ekki út undan, því að þeir
hafa jafnan þótt maklegri líknar en flestir
aðrir aumingjar. — Þegar siðbótin kom
og stólsjarðir og klaustrajarðir hurfu í kon-
ungs sjóð og margföld breyting varð á
flestum eignum hjer á landi, þá faulc smátt
og smátt í þetta skjól fyrir þessum aum-
ingjum. En þegar fram liðu stundir og
hugir manna spektust, þá fundu menn, að
einhverra bragða varð að leita aumingjum
þessum til líknar og til þess að hepta sjúk-
dóminn, ef unnt væri.
Fyrir því kom út konungsbrjef 10. maí
1650, þar sem höfuðsmanninum, Henrik
Bjelke, er boðið að yfirvega í samráði við
helztu menn landsins, hvernig hepta megi
sjúkdóm þenna. Árið eptir, 10. maí 1651,
kom út annað konungsbrjef; þar er sama
höfuðsmanni boðið, að leggja út 4 kon-
ungsjarðir, eina í landsfjórðungi hverjum,
holdsveikum mönnum til framf'æris.
Þetta urðu hin alkunnu »hospítöl« eða
»spítalar«, sem margir munu kannast við.
Að menn hafl á þeim tímum haf't mikla
hugsun um þetta efni, má sjá af því, að á
57 árum, frá því 10. maí 1650 til 16. maí
1707, komu út 7 konungsbrjef, öll um þetta
sama efni. Síðan kemur út tilskipun um
»hospítölin» 27. maí 1746; er hún í 26 grein-
um og skipar nákvæmlega fyrir um allt
fyrirkomulag spítalanna og meðferð sjúk-
linganna. En á tímabilinu frá 30. júní
1652 til 3. júlí 1680 eru gjörðar 7 alþingis-
ályktanir um þetta sama efni, með öðrum
orðum: alþingi skerst í þetta mál 7 sinn-
um á 28 árum.
í »hospítölunum« nutu holdsveikir menn
framfæris; þeir, sem sjúkdómurinn varkom-
inn lengst hjá, voru aðgreindir frá sambúð
við aðra menn, til þess að sjúkdómurinn
breiddist ekki út, ef unnt væri.
Af því að hér verður fljótt yfir sögu að
fara, þá verð jeg að láta nægja að taka
fram, að við þetta fyrirkomulag er yflr
höfuð látið standa í 188 ár, eða frá 1651
til 1839.
Þá »kemur annað hljóð í strokkinn«.
Á nefndarfundum íslenzkra embættis-
manna í Reykjavik ber Bardenfleth stipt-
amtmaður upp á 16. fundi, 8. júlí 1839,
»frumvarp um betri skipun á spitölum á
íslandi«. Fer hann þar fram á, að holds-
veikir menn sjeu ekki lengur fram færðir
á »spítölunum«, hcldur heima i hreppun-
um, og nokkuð af tekjum »spítalanna«
lagt með þeim; að Kaldaðamess- og
Hörgslandsspítala heimajarðir sjeu lagðar
til leigulausrar ábúðar og nota 2 nyjum
hjeraðslæknum, og að öllum höfuðstól og
afganginum af tekjam »spitalanna«sje steypt
saman í »undirstöðusjóð«, sem með tíman-
um verði nægilegur til þess að koma upp
og við halda velskipuðu »sjúklingahúsi«.
Málið kom aptur fyrir á nefndarfundum
íslenzkra embættismanna árið 1841. I bæði
skiptin uröu skiptar skoðanir manna; því
sumir, t. d. Steingrímur biskup, álitu spítala-
eignirnar með öllum tekjum eign holds-
veikrá manna um land allt; þeir ættu griða-
stað á »spítölunum« og rjetttil f'ramfærslu
af tekjum þeirra og eignum. Væri þvi
ábyrgðarhluti að raska fyrirkomulagi því,
sem á því væri, því það gæti orðið til þess,
að sjúkdómurinn breiddist út. Miðaði því
málinu lítið áfram.
Þá kemur hið endurreista alþingi Islend-
inga til sögunnar. Eitt með fyrstu og
áhugamestu málum, er það hafði framan
af með höndum, var endurbót á lækna-
skipun landsins eða »læknaskipunarmálið«.
Bundust þeir einkum fyrir það nafnarnir,
Jón Sigurðsson frá Kaupmannahöfn og Jón
Hjaltalín. Bæði hjá þeim og stjórninni var
grundvallarhugsunin lík, að reisa hina nýju
læknaskipun á rústum »spítalanna«, að nota
spítalaeignirnar og tekjur þeirra til þess að
koma upp læknaskóla, sjúkrahúsi í Reykja-
vik og fjölga hjeraðslæknum. Eignir þess-
ar og tekjur voru heldur ekki orðnar svo
óálítlegar á seinni tímum. Konungsúrskurð-
ur 12. ágúst 1848 skipaði, að safna öllum
spítalatekjunum í einn sjóð, sem »sje ætl-
aður til að bæta læknaskipunina í landinu«.
Við árslok 1860 var sjóðurinn orðinn
alls eptir slcýrslu biskupsins þá, sem taldi
hvern »spítala« sjer í lagi:
Kaldaðarnes . . . 23,564 rd. 10 sk.
Hörgsland . . ■ . . 3,827 — 67 ■—
Möðrufell .... 8,981 — 23 —
Hallbjarnareyri . . 4,482 — 41 —_
Til samans í peningum 40,854 rd. 44 sk.
Spítalahlutirnir voru það ár 875 rd. 31 slc.
sem svarar til innstæðu . 21,883 rd. » rd.
Afgjald af jörðum 387 rd.
50 sk.................. 9,608 •— 64 —
Sjóðurinn allur sem svarar 72,427 rd.12.sk.
eða sama sem 144,854 krónur.
En árstekjur af þeim höfuðstól hefðu að
minnsta kosti átt að vera hálft sjötta þús-
und krúnur.
Um 1870 og árin þar á eptir er mál
þetta loks komið í kring; þá er búið að
stofna »spítala« í Reykjavík, læknakennslu
og fjölga læknum; en jafnf'ramt búið að
sleppa mestallri hugsun, að gjöra nokkuð,
sem alvara eða mergur er í, fyrir holds-
veika menn.
Niðurstaðan í máli þessu verður því að
lyktum sú, að landssjóðurinn gleypir spi-
talaeignirnar með öllum tekjum þeirra;
en hinir holdsveiku, sem hjer um bil í 2
aldir höfðu notið hjúkrunar og uppeldis
frá stofnunum þessum, eru reknir út á
gaddinn; þeir mega gjöra hvort þeir vilja,
að lifa eða deyja; það er engin alvarleg
tilraun gjörð til að lækna þá, eða til að
koma í veg fyrir að sjúkdómurinn út
breiðist.
»Svo fór um sjóferð þá«.
Guí'ubátsmálið. Bæjarstjórn Reykja-
víkur hefir, á fundi 1. þ. m., tekið mæta-
vel í áður umgetið tilboð stórkaupmanns
Fischers, eða fulltrúa hans bjer, um að
halda uppi gufubátsf'erðum um Faxaflóa 2
árin næstu. IJún vill gangast fyrir, að fá
sýslurnar hjer við flóann til að ábyrgjast
með sjer hinn ásltilda styrk, 2500 kr. fyrra
árið og 2000 kr. hið siðara, og það þó svo
fari, að ein þeirra, Snæfellsness- og Hnappa-
dals, gangi úr skaptinu. Var bæjarfógeta
falið að rita þegar i stað hlutaðeigandí
sýslunefndum áskorun um hæfilega hlut-
deild i fjárframlaginu, eptir fólksf'jölda, og
gjöra annaðhvort, að senda kosna menn
frá sjer til samvinnu við nefnd úr bæjar-
stjórninni (bæjarfógetann, Þórh. Bjarnarson
og Halldór Jónsson) til undirbúnings mál-
inu, eða þá að fela það nefnd þessarí
einni saman, sem sje að gjöra ferðaáætlun
og safna skýrslum til glöggvunar á fyrir-
komulagi ferðanna. — Með því að sýslu-
fundur átti að verða í Borgarfirði i dag, t
Þingnesi, var maður sendur með erindí
þetta þangað gagngjört til sýslumanns, tiiv
þess að málið gæti orðið borið þar upp
og fengið fljóta afgreiðslu.
Eru þannig miklar vonir um, að mál
þetta fái góðan byr, svo aem vera ber.
Vesturfarapjesi.
Herra Baldvin L. Baldvinsson, agent,
hefir nýlátið prenta vesturfarapjesa, er
hann nefnir »Hagskýrslur frá Íslond-
ingabyggðum í Canada árin 1891—
1892« og mun eiga að sá óspart út um
land á þessum vetri, í von um meiri liátt-
ar uppskeru með vorinu, þ. e. fáheyrðan
straum hjeðan vestur um haf af sæluþyrstum
»landnemum«. Innihaldið er mest nákvæm-
ar töflur um efnahag íslenzkra bænda
í öllum íslenzkum nýlendum í Canada (6),,
og er niðurstaðan sú, að árlegur gróði
þeirra hafi verið til jiessa að meðaltali
nær 1400 lcr., og meðaleign hvers bónda
skuldlaus nær 5,300 kr.!
Það er illa á haldið, ef slikt rit nær ekki
tilgangi sínum.
Það eru svo sem ekki mikil tæki lijor
til að rengja áreiðanleik skýrslna þessara,
þó að einhver kynni að vilja vera svo-
djarfur eða illa trúaður.
Það er bara eintóm tilviljun, að nákunn-
ugur maður vestra hefir rekið augun I
eitt manns nafn í einni skýrslunni, frá
Þingvallanýlendu, Jens nokkurn Laxdal,
nr. 4 í skýrslunni. Hann er talinn þar-
eiga 1136 dollara skuldlaust, eða meira en
4000 kr. En þessi kunnugi náungi, sem
nefna skal með nafni, þegar vill, stingur
þannig löguðum fleyg inn í þá glæsilegu
efnahagslýsingu:
»Jens Laxdal kom í vor sem leið til
Winnipeg allslaus frá Þingvallanýlendu.
Hafði allt verið tekið af lionum upp í
skuldir (sem í skýrslunni eru ekki taldar
nema 75 doll.!), svo hann var öreigi. Þeg-
ar hann kom til Winnipeg, voru honum
gefin þar f'öt. Hann hefir unnið í Winni-
peg í sumar sem daglaunamaður«.-—
Þá vill þessi sami náungi stinga niður
penna við annan stórbónda í sömu skýrslu,
nr. 71, Klemens Jónsson, og krota þar svo
látandi neðanmálsgrein:
»Klemens Jónsson fór frá landi sinu í
vor til Winnipeg og hefir unnið þar í
sumar sem dagiaunamaður, sótti fjölskyldu
sína í haust og flutti hana til Winnipeg.
Allt var tekið af honum upp í skuldir«.
Skuldir hans eru sagðar í skýrslunni
400 doll., en eignir alls 1245 doll. eða nær
4500 kr.
Enn hefir þessi kristilegi bróðir *rekið
nefið í sjálfseignarbónda nr. 79 í sömu
nýlendu, Böðvar Olafsson, er í skýrslunni
er talinn eiga 1380 dollara eða nær 5000 >
kr. og skulda að eins 475 doll., og tjáir
hann hafa sagt sjer svo af liögum sínum,
í sumar og fyrirætlunuin: