Ísafold - 23.11.1895, Blaðsíða 1

Kenrar útýmísteinu sitmi eða
tvisv.iviku. Verð árg.(80arka
aainnst) 4 kr., erlendis 6 kr. eða
ls/a doli.; borgist fyrir mxðjan.
jáii (eriendis fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Öppsögn(skrifieg)bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. oktober.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
XXIÍ. árg.
Reykjavik, laugardaginn 23. nóvember 1886.
89.
„Aldamót“.
Fimmta ár. 1895.
Ritdómur eptir prestaskólakennara
síra Jón Helgason.
n.
(NiDurlag).
Síðar í heptinu minnist síra Friðrik á
annað teikn tímanna, í grein með fyrir-
sögninni: »Ný búsiestrabók«, og er það
teiknið sorglegra hinu fyrra. Þetta sorg-
lega teikn eru ræöur sira Páls heit. Sig-
urðssonar.—Það er lika sorglegt teikn, því
að slík húslestra-'bók hefir ekki út komið
á Norðurlöndum á siðastliðnum 30—40 ár-
nm. En hins vegar held jeg ekki, að menn
þurfi að hræðast hana. Jeg held ekki, að
hún »prjediki kristindóminn út úr hjörtum
manna«, til þess er hún allt of kostasnauð,
enda varast hún eins og heitan eld að
koma nálægt hfarta lesandans — það má
gjarnan kalla það lán í óláni! — en það
er reynsla fyrir þvi, að prjedikanir, sem
ekkert erindi eiga til hjartans, hafa aidrei
orðið langlifar. Trúaðir lesendur munu
brátt sjá, að hjer eru manni boðnir stein-
ar fyrir brauð, og munu því fljótt leggja
hana upp á hilluna. »Hitt er óneitanlega
enn þá raunalegra teikn tímanna*, segir
síra Friðrik, *að engin mótmæla- eða að-
vörunarrödd frá islenzku kirkjunni skuli
hafa látið til sln heyra. Ekkert annað en
hrós!«. Þetta gæti þó verið viliandi teikn,
því að þótt þögn prestanna ef til vill gæti
sýnzt bera vott um hið gagnstæða, þá mun
þó mega fullyrða, að allur meginþorri ís
lenzkra presta sje allt annarar skoðunar,
að því er ræðurnar snertir, en skáldin
góðu, sem í fyrra vetur báru þær til skýja
á lofsorðavængjum. Jeg skal ekki verja
þögnina; en hins má þó geta, að það vill
opt svo verða, að smáu spámennirnir þegja,
þegar þeir stóru hafa talað; og enn má
ganga að því vísu, að það hafi hindrað
margan manninn frá því að ráðast á ræð
nrnar opinberlega, að hjer var um
verk látins manns að ræða, sem ekki get
ur svarað fyrir sig eða borið hönd fyrir
höfuð sjer, þegar á hann er ráðizt. En
hvað sem því líður, húslestrabókin er sorg-
legt teikn tímanna, sem æskilegt hefði
verið að aldrei hefði sjezt á himni vorra
íslenzku kirkjulegu bókmennta.
Þá komum vjer að þeim kafla Aldamóta,
sem vjer hljótum að álíta hið langbezta,
sem þau flytja oss á þessu ári. Það er
fyrirlestur sira Jóns Bjarnasonar » Um for-
lög«, mjög svo einkennileg og eptirtektar-
verð ritgjörð. Sira Jón kemur þar til dyra
sjálfum sjer líkur, býsna-stórskorinn í hugs-
nnum sínum og hrikalegur i samlíkingum
sinum. Hann segir, að íslendingar hafi á-
vallt verið forlagatrúarmenn og tilfærir
ýmsar orsakir að því. En þar eð þessi
forlagatrú þeirra sje skökk og hafi bælt
niður frjáisræðishugmyndina, sem annars
gjöri vart við sig í hvers manns brjósti,
hafi hún stórvægilega lamað allt fram-
kvæmdalif og hept allar framfarir. Eins
og forlagatrúin komi fram bjá íslending-
um, virðist hún helzt bera vott um, að
menn ætli, að tilveran stjórnist af einhverju
óskynsömu gjörræðisvaldi, er láti hending-
ar ráða og tilviljanir einar, i stað þess að
hún stjórnast af guðdómlegu vísdómsvaldi,
er fylgir fastákveðnu allsherjar lögmáli.
Þetta er hin sanna og kristilega forlagatrú,
og í þeim skilningi kveðst síra Jón sjálf-
ur vera forlagatrúarmaður; hann trúir á
þetta allsherjar-lögmál og hlýtur sem krist-
inn maður að trúa á það. En þessi íor-
lagatrú heptir ekki frjálsræði mannsins,
hún lamar ekki framkvæmdir vorar og
framfarir, miklu fremur á hún að geta
styrkt alla vora viðleitni í framfaraáttina,
því hver, sem trúir á þetta allsherjar lög-
mál á bak við tilveruna, hann veit hart-
nær með óyggjandi vissu, að þar sem bless-
unarskilyrði eru fyrir hendi, þar má segja
það fyrir, að farsæld muni af þeim leiða,
eins og hann lika getur gengið að því
vfsu, að af gagnstæðum skilyrðnm leiði ó-
heill fyrir mannlifið á komanda tíð. En
íslendinga skortir einmitt þessa forlaga-
trú. Þess vegna vildu Seyðfirðingar helzt
halda áfram að byggja barnaskólahús sitt
á Öldunni, undir Bjólfstindinum, þótt þeir
vissu, að snjóflóð hefði fallið úr fjallinu
niður yfir grunninn, sem búið var að leggja,
í stuð þess að þeír hefðu mátt ganga að
því vísu, að húsinu væri hætta búin þarna
framvegis; og svo var hin ranga forlaga-
trú þeirra sterk, að það var afráðið með að
eins eins atkvæðis mun, að velja nýtt skóla-
stæði. En til er annar, andlegur Bjóifstind-
ur, miklu voðalegri hinum, segir síra Jón, sem
ógnar Seyðisfjarðaröldunni; það er Kaup-
mannahaírar-menntun íslendinga. Úrþess-
um andlega Bjólfstindi hafa vantrúar-snjó-
flóð komið yfir hið islenzka þjóðlíf, sem
hver maður hlýtur að hafa sjeð, og má
ganga að því vísu, að þau muni halda
áfram að koma þaðan. En samt halda ís-
lendingar áfram að senda sonu sína þang-
að. íslendingar ættu að flýja þennan
Bjólfstind, eins og Seyðfirðingar flýðu sinn,
og koma sjer upp menntastofnun heima
bjá sjer, sem vitanlega mætti ekki vera inn-
blásinn af Kaupmannahafnarmenntuninni.
Með slíkri stofnun sje þessum voðalega
andlega Bjólfstindi varpað í hafið, hvað
íslendinga snertir. Vestur-íslendingum
standi einnig voði af þessu fjalli; þessvegna
beri þeim (úr því Austur-íslendingar geri
ekkert í þá átt), að leggja fram alla sína
kraptatil að »realísera« bina vestur-íslenzku
skólahugmynd, því að fyr en sá skóli sje
fenginn, verði ekki hægt að verja Vestur-
íslendinga fyrir voða þeim, er stendur af
vantrúar snjóflóðunum úr hinum danska
Bjólfstindi, þessum bakjarli hinnar íslenzku
menntunar.— Þetta er mergur málsins hjá
síra Jóni.
Því verður með engu móti neitað, að
þetta er stórlega eptirtektarverð ritgjörð,
og er lítt hugsandi, að nokkur lesi hana
öðruvísi en með athygli. Vitanlega munu
skoðanir manna geta orðið mjög skiptar
um ýms atriði, en það yrði oflangt mál
að fara út í þá sáima hjer. Jeg skal að
eins geta þess, að jeg hefði mikillega ósk-
að þess, að síra Jón hefði bent mönnum
á það, hvernig hann hugsar sjer að verja
megi þennan skóla í landinu fyrir því, að
verða að nýjum andlegum Bjólfstindi fyrir
þjóðJíf vort. En það hefir sira Jón ekki
gjört í fyrirlestri sínum. Verði engar
skorður við því reistar, að þessi skóli verði
að andlegum Bjólfstindi fyrir hið íslenzka
þjóðlíf, fæ jeg ekki sjeð, að vinningurinn
verði mikill, hvað það atriði snertir, sem
sira Jóni liggur í’íkast á hjarta, nefnilega
kristindóminn.
Enn hafa Aldamót að flytja tvö styttri
erindi, ræðu eptir síra Steingr. Þorláksson,
»Komið og sjáið«, mjög svo vandaða að
efni og sniði, og trúfræðilega ritgjörð: »Um
eðli og ávexti trúarinnar« eptir síra Björn
B. Jónsson, laglega samda og vel úr garði
gerða. Seinast í heptinu hittum vjer síra
Friðrik »Undir linditrjánum«, leggjandi
dóm á ýmsar ísl. bækur, er út hafa kom-
ið í seinni tíð. Við þennan kafia vildijeg
gera þá litlu athugasemd, að síðustu sjö
línurnar — niðurlag bókarinnar — hefðu
gjarnan mátt missa sín, því þær Jýsa því
berlega, að höfundur dæmir um það, sem
hann ekki þekkir.
— Þegar jeg svo lít yfir þetta 5. hepti
Aldamóta, sem heild skoðað, er mjer ijúft
að játa, að vonir þær hafa ekki brugðizt,
sem jeg^gjörði mjerum næsta árgangtímarits-
ins, er jeg i fyrra vetur hafði lesið 4. ár-
gang þess. 0g eins og jeg þá hlakkaði
til að sjá næsta heptið, þannig legg jegnú frá
mjer 5. heptið, hlakkandi til að sjá hið 6.
á næsta ári, og óskandi þess, að það verði
ekki að neinu leyti lakara þessu og því,
sem á undan er komið. En alla þá, sem
unna kristindómi og kirkju meðal vor, vildi
jeg með þessum línum hvetja til að eign-
ast þetta tímarit.
Tvær aðalritgjörðirnar, sem Aldamót
flytja í þetta skipti, eru fyrirlestrar, fluttir
á kirkjuþingi Vestur-íslendinga í sumar; —
hvenær skyldum vjer Austur-íslendingar
geta átt von á að heyra slikt flutt á voru
kirkjuþingi — á þeirri íslenzku synodus?