Ísafold - 14.08.1897, Side 2

230
Þingrof sjálfsagt.
Hvað gerir stjórnin, ef stjórnarskrárbreyt-
ingarfrumvarpið nœr ekki samþykki þingsins
í neinni mynd?
Spurningin er í hvers manns huga og á
margra munni um þessar mundir. Enda er
þaS og eSlilegt.
Vitaskuld getum vjer ekkert um það sagt,
hvaS stjórnin gerir. En ekki blandast oss hug-
ur um, hvað hún œtti að gera.
Hún ætti aS rjúfa þingiS, stofna til n/rra
kosninga og halda aukaþing að sumri.
Það er enginn vafi á því, að þjóSin vill held-
ur samkomulag það við stjórnina, sem nú býðst,
en að fá enga stjórnarbót. Það þarf ekki
nema heilbrigða skynsemi til að sjá slíkt. Og
auk þess liggja fyrir ótvíræð ummæli í þá átt
frá öllum þorra þingmálafundanna í vor.
Með öðrum orðum: í þetta skipti eru þjóð
og stjórn samhuga. Náist ekki samkomulag,
þá veröur það eingöngu fyrir það, að á þing-
inu stendur.
Það er nú einmitt til þess, að ráða fram úr
slíkri ósamræmi milli þings og þjóöarviljans,
að stjórninni er lögheimilað að rjúfa þingið.
Það er í því skini gert, að þing, sem er full-
trúi fyrir skoðanir, sem þjóðin hefir hori'ið
frá, geti elcki girt fyrir það, að stjórn og þjóð
fái komið í framkvæmd þeim breytingum, sem
þær eru sammála um.
Það er því bein skylda stjórnarinnar að efna
til nýrra kosninga, enda þótt ekkert stjórnar-
skrárbreytingarfrumvarp nái samþykktum yfir-
standandi þings. Og það er sjálfsögð skylda
Islendinga að heimta það. Meðal annars fyr-
ir þá sök, að vjer eigum alls ekki víst, að
halda til langframa þeirri samningafúsu stjórn,
sem vjer nú höfum — getum átt á hættu að
fá, þegar minnst varir, nyja stjórn, sem er
andvíg öllum vorum stjórnarbótar-kröfum og
vill halda málum vorum í sama horfinu, sem
þau liafa verið í að undanförnu.
íslendingar erlendis.
Ræða Indriða Einarssonar; ágrip.
Þegar taka skal til aS minnast íslendinga
erlendis, verður manni ósjálfrátt aS líta aptur
í tímann til þess aS komast fyrir þaS, hvernig
vjer erum orðin sú ferða- og flutningaþjóð,
sem vjer erum.
Löngu eptir að farið er aS skrifa söguna
var Island óbyggt land. Svo komu nokkrir J
Irar hingað og voru hjer. Norðmenn greiddu
þá enn atkvæði sín um öll aðalmál með sverðs-
höggum. Forfeður okkar Islendinga urðu al-
gjörlega undir í þessari atkvæðagreiðslu, eink-
um í Hafursfirði. Þeir undu því illa og all-
stórt brot af norsku þjóðinni tók sig upp og
flutti sig hingaö.
Langan tíma framan af er enginn fullorðinn
maður fæddur hjer, og jeg hygg að íslend-
ingar hafi ekki fariö að eiga heima á íslandi
fyr en um 930 eða þegar alþingi hið forna
var sett á fót. Kringum allt landið lá hafið,
blátt, dökkgrænt, hvítt fyrir drifi, eða skínandi
bjart, og upp af þessu hafi voru allir forfeð-
urnir komnir. Það talaði og lokkaði. Far-
fuglarnir komu hvert vor, og fóru hvert haust
og með þeim kom vorþráiti. Og þegar hinir
ungu fornmenn voru úti á kvöldin, og haf-
golan rann heim, þá hefðu þeir getað sagt
með Oehlenslchager, ef kvæSi hans »Under-
lige Aftenlufte« hefSi þá verið til: Undarlegi
kvöldblær, hvert bendir þú mjer?
Og hvert benti svo kveldblærinn? Hann
benti æfinlega út yfir hafið, benti til að afla
sjer fjár, frægðar og frama, til þess að finna
útlenda konunga, til að sjá frændur og vini
í Noregi, og til þess að greiða atkvæSi um
annara landa málefai eptir þeirrar tiðar móð.
Svo fóru þeir af stað, að afla sjer frægðar
og frama og fjár. Flest öll kvæði konung-
anna á þeim dögum, sem geymzt hafa, eru
eptir Islendinga, þeir fundu frændurna í
Noregi, þeir voru í víkingu, þeir komu til
Miklagarðs og síðar fóru þeir opt til Kóma-
borgar, eptir að kristni komst á. Þeir leituSu
sjer menntunar suður á Þ/zkalandi og suöur
í Parísarborg, þeir fundu og byggðu Græn-
land og fundu Vínland hið góða, sem er lik-
legast mesta frægðarverkiö, sem» nokkur Is-
lendingur hefir gjört. Og um fram allt greiddu
atkvæði sín eptir þeirra tíma sið um málefni
þjóSanna. AfleiSingin var að margir komu
heim aptur og voru frægir og framgengnir
menn, og að Islendingabeinin bliknuðu í hverj-
um valkesti austan frá Moskva og vestur til
Islands, sunnan frá Heiöabæ og Svoldur og
norður fyrir Niðarós.
Þessar samgöngur og utanferðir víkkuðu
sjóndeildarhringinn, þær gjörðu að íslendingar
þekktu aðra og aðrir þekktu þá, og fyrir þær
urðu forfeður vorir sú framúrskarandi mennta-
og merkisþjóð sem þeir voru.
Svo tók þjóðin á sig náðir, hún lagðist í
dauöadá; jeg held að Svartidauöi hafi verið
aðal-orsökin til þess; en þjóðin var ekki dauð,
heldur svaf, eins og stendur á helgum stað,
og vjer áttum að vakna aptur, og ljúka upp
augunum.
Þegar þessi þjóð lykur svo upp augunum,
þá sjer hún hafið allt í kring. Farfuglarnir
koma með vorþrána á vængjunum, og fara
aptur að haustinu. Þegar kvöldgolan rennur
heim frá hafinu og ungu mennirnir, sem
standa við orfið, eða eru staddir upp í hlið-
inni, finna hana, þá kemur yfir þá þráin að
fara burt. »Undarlegi kvöldblær, hvert bendir
þú mjer?« Kvöldblærinn bendir æfinlega út
á hafiö, og út yfir það. Menn vilja mannast.
»Heimskt er heimaliö barn«, segir máltækiS,.
sem jeg held að sje orðið gamalt, og ungu
mennirnir byrja að streyma burt, fyrst til
Hafnar, til þess að geta greitt atkvæði í vís-
indum og listum. — Atkvæðagreiðslan er ekki
lengur framkvæmd með sverðshöggunum. —
Sumir hugsa, að öndvegissúlurnar þeirra munu
vera reknar vestur í Ameríku, kannske sjeu
þær helzt reknar upp úr Winnipegvatninu,
og menn og konur byrja að streyma þúsund-
um saman vestur, til að lifa þar, vinna
þar, greiða atkvæði um málefnin í Bandarikj-
unum og Kanada, og optast til að deyja þar.
ísland hefir aldrei gjört eins miklar aflraunir
og nú, aldrei verið eins mikilfengt í tilraun-
unum, og þessi þjóðflutningur er hinn vold-
ugasti þjóðflutningur, sem gjörzt hefur hjeðan
af landi, enda er sagt aS nú sjeu nær því
18000 íslendinga fyrir vestan haf.
FerSirnar burtu, hveit sem leiðin liggur,
víkka sjóndeildarhringinn, vjer þekkjum aðr-
ar þjóðir betur fyrir þær. Islendingar er-
lendis eru sómi vor og heiSur, aðrar þjóðir
þekkja þá, og dæma Islendinga eptir þeim.
Hafið er svo ómælandi kringum okkur hjer
heima, að sjaldan heyrist út yfir það neitt,
sem vjer segjum. íslendinga erlendis þekkja
erlendir menn þúsundum saman, og þeirra
dyggðir eru álitnar vorar dyggðir og vjer er-
um svo heppnir, aS meðan vísindanvlendan
hjeðan í Höfn jafnan hefir verið skipuð mönn-
um með stórvægilegu áliti, svo hafa Vestur-
íslendingar getiS lof — útbreytt um allan
hinn ensku-talandi heim, fyrir dugnað, ráð-
vendni, hrekkleysi, sparsemi o. s. frv. — Þeir
eru álitnir beztu nybyggjar.ir, sem þangað
koma. Þó þekkja þeir, sem þannig dæma þá,
mjög lítið til allra þeirra andlegu liæfilegleika,,
sem þeir sýna í íslenzkum ræðum og ritum.
Svo þegar þessir landar vorir sitja við bók-
lestur erlendis, eða vinna inni og úti, og
kvöldblærinn rennur heim, hvert er það þá,
sem hann bendir þeimt Heim aptur! »Jeg
ætla að flyta mjer að taka próf, svo jeg kom-
ist heim«. »Undir eins og jeg verð svo ríkur
(eða rík) að jeg geti það, ætla jeg að feröast
(eða fara) heim«. — Frændur og vini vilja
allir sjá. En vanalega hefir »hvammurinn«,
»dalurinn«, »hlíðin« eSa »fossinn« þeirra sama
aðdráttaraflið og fólkið. Það er að segja, Is-
land hefir ósynilega taug á hvers manns hjarta,
sem hjer er fæddur, og þessi taug gjörir, að
börn landsins aldrei geta með alúð átt nokk-
ursstaöar heima til langframa nema hjer, og
að þeir æfinlega óska helzt að mega deyja
hjer.
Á degi eins og þessum megum vjer búast
við því, að 15000 mannahugir svífi erlendis
frá til hlíðanna, dalanua, hvammanna, lækj-
anna og fossanna hjer á íslandi. Vjer viljum
óska þessum mönnum og konum láns og lukku
erlendis, vjer viljum óska þeim, að þeir geti
sem fyrst komizt af stað í þessa ferð, sem
þeir þrá svo mjög. Vjer viljum óska þess,
að þeir megi verSa framvegis eins og hingað
til sjálfum sjer og Islandi til heiðurs og sóma,
vjer óskum, að hagur þeirra blómgist, að
þeir geti greitt með heiðri atkvæðin um vís-
indi og listir og hag annara þjóða, og að
þcir lifi lengi!
Endir.
Frá al{)ii!gi.
Stjórnarbótin.
Eins og vikiö var á um daginn, voru ræð-
ur þeirra Guðl. Guðmundssonar og Skúla
Thoroddsen við 3. umr. í neðri deild 31. f.
mán. lang-veigamestar af því, sem þá var talað,
og mjög vel skyrandi málið, sín frá hvorri
hlið. Er að eins rúm fyrir ágrip af annari
þeirra í þetta sinn. Hin kemur næst.
Skúli Thoroddsen: Atkvæði mitt við 3. um-
ræðu verður að skiljast á sjerstakan bátt. Jeger
ekki samþykkur þessu frv., eu greiði þvi atkvæði
mitt til efri deildar, til þess að húu eigi kost á
að heina því í það horf, sem jeg úska.
Þótt stjórnarskrárfrumvörp hafi tvívegis verið
samþykkt af alþingi, verður ekki sagt, að har-
áttan hafi verið háð með neinui festu, hvorki af
þingi nje þjóð. Jeg hefi verið i þeirra flokki,
sem hafa viljað halda strikinu fastast, en verð þó
að játa, að sú stefna hefir ekki borið æskilegan
árangur. Bæði á þingmálafundum og þingi hefir
apturkipps orðið vart.
Nú er þingið þannig skipað, að engar horfur
eru á því, að vjer getum haldið fram hinum
fyllstu sjálfstjórnarkröfum vorum. Orækastur vott-