Ísafold - 26.03.1898, Blaðsíða 1

Kenuir nt ýniist einn sinni eða
tvisv. i vikn. Verft érg. (SO arka
minnst) 4 kr., erlemiis 5 kr. eða
l*/s doll.; borgist fyrir tniðjan
jiilí (erlendis fyrir fram).
ISAFOL
Q
Uppsögn (skrifleg, buntnn við
áramót, ógild nema komin sje
til itgefanda fvrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurntrœti S.
XXV. árs.
Reykjavík, langarda^inn 26. marz 1898.
16. blað.
Forngripnsnfi opiðmvd.og ld. kl 11—12.
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
kl. 11 — 2. Bankastjóri við ll'/a— 1 ’/a,ann-
ar gæzlustjóri 12—1.
Landshókasafn opið bvern virkan dag
kl 12—2, og einni stnndu lengur (til kl.ð)
nid , nivd. og ld. til útlána.
Póstar væntanlegir: anstan 2Í., vestan
ííO. þ. m.; norðan 1. april.
Transt og
vantraust.
Ótrúin á íslendingum.
Skrifstofuriki og þingvald.
Á eitium stað í bæklingi sínurn (bls.
29) ber Bogi Melsteð dr. Valtý á brýn,
að hann liti »nokkuð svart á ýmislegt
beima«, hafi »þá skoðun, að Isleuding-
ar sjeu eigi enn sem komið er færir
um að stjórna sjer sjálfir«. þessi böl-
sýni dr. V. G. á að vera undirrótin
til þeirrar breytingar á stjórnarskipun-
inni, sem hann fer fram á.
Hvernig er nú traust Boga Mf lsteðs
sjálfs á Íslendingum? Telur hann þá
ve.I færa um að stjórna sjer sjálfa?
ðldrei höfum vjer Bjeð korna í ljós
eindregnara vantraust á nokkurri þjóð
hiá nokkrum manni heldur en ótrú
Boga Melsteðs á Islendingum. Hvað
eptir annað lýsir hann yfir þeirri sann-
færing sinní, að alþingi íslendinga
gje of lítilsiglt til þess að ge a átt
tal við ráðgjafa augliti til auglitis.
þingmennirnir mundu jskki þora að
halda fram sannfæring sinni og mál-
stað þjóðarinnar gagnvart slíkum höfð-
ingja. »það mundi þykja varúðar-
vert að styggja hann, því hann hefði
í hendi sjer vald til að launa og refsa
flestum þingmönnum, eða að láta þá
gjalda þess á einhvern hátt», segir
hann á bls. 9—10. »1 þinginu gæti
hann ávallt haft meiri hluta, ef hann
er duglegur og lætur sjer ekki allt fyr-
ir brjósti brenna«, a> gir hann á bls 43.
þetta er þá dómur Boga Melsteðs
um íslendinga! jEptir hans kenning
geta þeir ekki kosið það þing, sein
fært sje um að tala við sinn eigin
ráðgjafa. Aldrei hefir nokkurri þjóð
verið borin á brýn aumari vesal-
mennska. Væri það utlendur mað-
ur, sem talaði um oss á þessa leið,
þá mundi mörgum hætta við að bregða
honum um illgirni. Nú er það ís-
lenzkur maður, sem segir þetta, mað-
ur, sem að sjálfsögðu ber hlýjan hug
í brjósti til þjóðar sinnar og villhenni
allt hið bezta. En það er jafnmikil
ástæða fyrir því til að mótmæla öðr-
um einsáburði og þessum,—áburði, sem
engin minnsta átylla er fyrir í þing-
sögu vorri. Hvað sem annars kann
að mega segja misjafnt um löggja,far-
þing vort, þá væri það helber rang-
indi að bera því á brýn yfirleitt
hræðslu við valdsmennina.
Aðalágreiningurinn milli Boga Mel-
steðs og vor allra, sem þiggja vildum
8tjórnartilboðið á sfðasta þingi, er fólg-
inn í þessu:
Bogi Melsteð vill skrifstofu-
ríkið; vjer viljum þingvald á Is-
landi.
ísafold mun síðar gera nákvæma
grein fyrir þeirri stjórnarbót, er hann
heldur fram. Að þessu sinni látum
vjer oss nægja að benda á þetta eitt:
Hann þrástagast á því, að það sje
innlenda valdið, sem vjer þurf-
um að fá aukið.
En við hvað á hann svo, þegar
hann er að tala um »innlenda valdið«?
A hann við það vald, sem er þunga-
miðjan í öllum þjóðfrelsishugmyDdum
nútíðarþjóðanna, — þjóðarvaldið þing-
valdið?
Nei. það er svo sem öðru nær.
það er allt af og undantekningar-
lausl landshöfðingjavaldið, sem hann
á við.
Honum hugkvæmist revndar ekki
nokkurt ráð til þess að auka það
vald. Hvernig sem því er velt, verð-
ur úrslitavaldið í þýðingarmestu mál-
um þjóðarinnar stöðugt hjá ráðgjafa
og konungi. En hvað um það, þetta
er nú það sem fyrir honum vakir: að
fá aukið vald laudshöfðingja-skrifstof-
unnar, en ekki þingsins.
Hvernig ætti líka þeim manni að
vera annt um að auka þingvaldið, sem
lítur á alþingi öðrum eins fyrirlitning-
ar augum, eins og þegar hefir verið á
beDt? Eða rjettara sagt — hvernig
ætti að vera unnt að auka vald ann-
arar eins raggeita-samkomu eins og
hann kallar löggjafarþing íslendinga?
það er ekki nema sjálfsögð aíleiðing
af jafu-botnlausu vantrausti, að hann
hyggur, að þingið mundi eingöngu verða
fyrir ahrifum af ráðgjafanum, en ráð-
gjafinn ekki fyrir neinum áhrifum af
þinginu.
En þetta er skýlaus afneitun allra
þeirra hug9jóna, sem vakið hafa þjóð-
frelsisbaáttu vora og allraannara þjóða.
þetta er ekki íheldni. þetta er
ramasta apturhald.
þarna liggja dýpstu ræturnar að á-
greiningnum.
\ jer höfum énga trúá landshöfðingja-
valdinu — að það verði til þess aó
leiða þjoð vora tii aukinnar hagsældar,
lypta henni upp í æðri menning. Til
þess vantar það aðalskilyrðin, hvað á-
gætur maður sem hefir það með hönd-
um. það er ábyrgðarlaust, og það
verður alla sína daga undirlægja ráð-
gjafavaldsins, — þess vegna ekki ann-
að en skrifstofuvald.
En vjer höfum trú á þinginu —
þegar það hefur fengið leiðtoga tneð
fullri ábyrgð fyrir gerðum sinum. Vjer
þekkjum enga aðra leið til að styrkja
ábyrgðartilfinning þingsins sjálfs <en
þá, að það viti — ekki af ágizkun
og ímyDdunum, heldur með fullri
vissu, hver verði árangurinn, að því
er tii stjórnarinnar kemur, af hverri
einni ráðastofnun þess. Vjer þekkj-
um enga aðra leið til þess að þingið
verði þjóðinni að f llum noturn en þá,
að það sje í sem allra- nánastri sam-
vinnu við stjórnina. Vjer þekkjum
enga aðra tryggingu fyrir því, að vjer
fáum viðunanlega stjórn.en þá, að ráð-
gjafi vor verði fyrir áhrifum beint af
þinginu. Og vjer afneitum þeirri kenn-
ing sem hneyksli og heimsku, að þing-
ið geti engin áhrif haft á ráðgjafann —
manninn, sem á að sækja til þess öll
aðalskilyrðiu fvrir því, að starf hans
verði ekki til athlægis og báðungar.
það getur vel verið, að ráðgjafinn
fái mikið vald yfir þinginu. Betur að
svo yrði! Bogi Melsteð heldur það væri
ólán. Auðvitað væri það eitthvert mesta
lán þjóðarinnar. því að það væri
ekki að eins sönnun fyrir því, að ráð-
gjafinn væri atkvæðamaður. það væri
um leið sönnun fyrir því, að hann
væri að berjast fyrir einhverjum þeim
ráðstöfunum, sem þjóðin teldi sj r
heillavænlegar. Hann hefði aldrei
lengi vald yfir þinginu með ónytjungs-
skap. Og hann hefðí það ekki held-
ur með því, að berjast gegn þjóðar-
viþauum.
Eða hvers vegna skyldu Islending-
ar vera þeim mun þrællundaðri öllum
öðrum þjóðum, að þeir sætti sig við
að styðja þá til valda og virðingar,
sem þeir eru annaðhvort sannfærðir
um að sjeu einkis nýtir, eða sjeu að
vinna þeim tjón ?
•m • tm
Væntanleg stórtíðiJidi
1898.
1 byrjun ársins 1898, segir enska
tímaritið Spectator, gera menn sjer f
hugarlund um alla Norðurálfuna, án
þess að koma með ástæður fyrir þeirri
trú sinm, að á þessu ári muni, eius
og árið 1848, hver stórviðburðurinn
reka annan. Ekki er sjálfsagt að það
yrðu hryggilegir viðburðir, þó að hljóð-
ið sje ekki gott í mönnum. þessarar
skoðun&r verður vart, við hvern sem
talað er svo að segja, allt frá ráðherr-
um og niður að óbreyttum alþýðu-
mönnum.
Vitaskuld er að minnsta kosti ein
auðsæ ástæða fyrir þessari trú. Aldrei
í mannkyfissögunni hafa verið fleiri
stórmál, er bráða-nauðsynlegt hafi ver-
ið að ráða fram úr.
Kínverska ríkinu, þessu feiknaflæmi,
sem um langan aldur hefir verið því
nær eins út úr skotið eins og það væri
á annari plánetu, hefir nú allt í einu
verið varpað í deigluna, og stórveldin
koma á fleygingsferð með ópi og ó-
hljóðum, sem ekki benda á sjerlega
vingjarnleg skipti. Líklegt er, að
Bússar og þjóðverjar muni óvingast út
af þessu kínverska máli. Frakkar eru
sárgramir út af því, að hin stórveldin
hafi gleymt sjer. Á Englandi eru lík-
ur til að verzlunarstjettin muni krefj-
ast þess atferlis í austurlöndum, sem
leiða mundi til mikils ófriðar. Aust-
urríki og Ungverjaland eru að liðast
sundur, og það er eins og þau haldi,
að notalegast muni vera að detta
sundur í mola. Italir fá enga stjórn,
sem stjórnað getur, og nú væri stjórn-
arbylting þeirra á meðal, ef Ítalía
væri ekki eins og hún er. SpáDverj-
ar geta ekki ráðið það við sig, hvort
láta skuli að kröfuin alþýðunnar um að
segja Bandaríkjunum stríð áhendur, eða
Karlungar eigi að hefja uppreist af nýju
eða herinn eigi að vekja stjórnárbylt-
ing í landinu. Tyrki er farið að langa
til að lumbra á Búlgörum, eins og
þeir hafa lumbrað á Grikkjum. Á
ludlandi er sú skoðun að færast út,
að Englendingar hafi gleymt snillisig-
urvegaranna, og að nú fari í hönd sá
tími, að eitthvað megi að hafast. A
Englandi er hvervetna ótti við það, að
herinn og flotinn sjeu ekki nógu öfl-
ugir, ótti, sem bendir á, að búizt sje
við árásum úr öllum áttum og við-
sjárverðustu hættu fyrir ríkið.
En hvers vegna ætti þetta allt að
gerast nú þegar á þessu ári? Vegna
þess, munu flestir svara, að viðburð-
irnir koma nú með nokkurs konar raf-
magnshraða, og það gerist nú á ein-
um mánuði, sem áður gat ekki gerzt
á styttri tíma en ári. Stríðin eru
stutt, miklar breytingar fljótar á ferð-
inni; einn maður ræður yfir mesta liðs-
afla veraldarinnar; atburðir, sera menn
hafa sjeð fyrir fram, geta komið á
einni viku, og á einu augnabliki þeir
atburðir, sem engan hefir grunað.
Allt er þetta að míklu leyti satt;
en reynslan kennir oss þó, að jafnvel
þótt einstakir viðburðir gerist fljótt,
þá geta aðrir viðburðir hangið yfir
höfðum vorum mörg ár. þeir af oss,
sem nú eru orðnir rosknir nokkuð,
hafa beðið meira en fjórðung aldar
eptir þeim miklu vopnaviðskiptum
Norðurálfuþjóðanna, sem menn áttu
svo vísa von á 1872, sem svo lítið
vantaði á að yrðu 1875, en eru þó
ókomin enn. Veldisstóll Tyrkjasoldáns
hefir verið valtur 22 ár, en samtstend-
ur haun enn. Örn Austurríkis fjekk
ólífissár 1866, en nú breiðir hann
vængi sína yfir meira landflæmi en,áð-
ur. Hve hjartanlega höfum vjer ekki
allir og hve hamslaust hafa ekkimarg-
ir af oss vonað að Norðurálfan mundi
kveða upp hegningardóm yfir morð-
ingja Armeníumanna, — og niðurstað-
an hefir orðið sú ein, að soldán hefir
nú aptur komið sjer upp öflugum her.
Og hvernig hefir ekki Kríteyjarmálið
verið uppi á teningnum alla vora ævi ?
Og Spánn og Bandaríkin hafa um
marga mánuði látið sem þau mundu
fara að skjótast á. Hvað vjer böfum
rætt um hættuna fyrir þegnfjelagslífið
og mannfjelagsbyltinguna, sem mundi
vera í nánd, síðan vjer fyrst munum