Ísafold - 12.11.1898, Side 1

Kemur út • ýmist"? einu sinni eða
tvisv. í vikn. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l1/8 doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).:
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bunam við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október
Afgreiðslustofa blaðsins er i
Austurstrœti 8.
XXV. árg.
Reykjavík, laugardaginn 12. nóvember 1898.
70. blaö
Forngripasafnopiðmvd.og ld. kl.ll—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við ll'/a—l'/s,ann-
ar gæzlustjóri 12—1.
Landsbókasafn opið bvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl.S)
md., mvd. og ld. til útlána.
Póstar væntanlegir 12.—13. þ. m.
í|c>|í * * * * * * * >jí * >þ >k >|c >jc >jc >jc
Barnaskóli í Reykjavík.
Söguágrip.
Núna í janúartnánuði (1899) verða
69 ár síðan barnaskóli var fyrst stofn-
aður hér í bæ.
|>að var gert á afmælisdag Friðnks
konungs VI., 28. jan. 1830,— hátíðþótti
til heilla bezt. — Skólinn var ætlað-
tii’ 20 börnum að minsta kosti, úr
Eeykjavík og nágrenninu, og þar áttu
þau að fá tilsögn í #lestri, skrift, reikn-
ÍDgi, kristnum fræðum m. m. og fá
þá mentun, sem sómir sér bæði fyrir
börn borgara og alþýðumanna#. Svo
virðist þó, sem kensluaðferðin hafi átt
að vera nokkuð mismunandi, eftir því,
úr hvorri stéttinni börnin væru.
Tveim til þrem árum áður hafði
verið gjörð tilraun til þess að koma
skóla á stofn hér í bænum. Koppe
stiftamtmaður og Steingrímur Jónsson
biskup höfðu 28. ágúst 1827 sótt um
það til stjórnarinnar, að keypt yrði
hús handa barnaskóla hér, annaðhvort
hús Geirs biskups Vídalíns, er ekkja
hans var þá í og lengi var kallað
Eiskupsstofa (nú Aðalstr. 10), eða
annað, sem Andresen & Schmidt kaup-
menn áttu í Hafnarstræti. Til þess var
stjórnin ófáanleg, sagðistenga peninga
hafa til þess, enda mundi ekki þörf á
svo miklu húsnæði. f>ar á móti veitti
rentukammerið 100 dali úr jarðabókar-
sjóði Islands til þess að koma tveimur
herbergjum í Biskupshúsinu í það lag,
að skólá mætti halda í öðru þeirra, en
ókvæntur kennari hafast við í hinu, og
tók það jafnframt fram, að ekki mundi
þörf á meiru húsnæði handa barna-
skóla í Reykjavík.
Fyrir þessar undirtektir stjórnarinn-
ar hefir það að líkindum verið, að
ekkert varð úr barnaskólastofnun í það
sinn og að hún dróst þangað til árið
1830, eÍDs og áður er sagt. Stofnend-
urnir voru Gunnlaugur Oddsen dóm-
kirkjuprestur, Ulstrup bæjarfógeti, Ó-
lafurlínsen sýslumaður og kaupmenn-
irnir Ebbesen og Sigurður Sivertsen.
Kennari var ráðinn verlunarbókhald-
ari Hans Símon Hansen, með 150
rikisdala árskaupi í peningum, ókeyp-
is husnæði og 300 hestum af mó til
hitunar skólanum, en jafnframt átti
hann að sjá um ræsting skólans,
leggja í ofnana o. s. frv.
Fn auðsætt er það, að stofendurnir
hafa ekki hugsað ser þennan kennara
Uema til bráðabirgða, því að skömmu
eítir stofnun skólans er stjórninni til-
kynt, að svo framarlega sem reynslan
B^’n‘ að skólinn geti þrifist, só í ráði
6ftir Hokkur ár að fá aðstoð hennar
tlf anöars af tvennu: að fá hingað
danslcan skólakennara, eða senda efni-
e°an Í8^er>zkan stúdent til Danmerk-
^r’ ,6r 1')n‘ sig þar undir það, að geta
haft kenslnna á hendi. í þetta skifti
reyndist danska stjórnin bera þeim
mun meiri virðing fyrir íslenzkunni
heldur en helztu íslenzku merkismenn-
irnir hér, að hún telur það óhagkvæmt,
tungunnar vegna, að senda hingað dansk-
an skólakennara, en gerir þar á móti
kost á ókeypis ferð fram og aptur og
ókeypis kenslu fyrir eitt eða tvö ís-
lenzk kennaraeíni.
Til þess að standast skólastofnunar-
kostnaðinn veitti Krieger stiftamtmað-
ur 36 ríkisdali úr Thorkillíisjóði, út-
vegaði þá 100 dali sem rentukammerið
hafði áður veitt í því skyni, og svo
óákveðna upphæð til áhalda og bús-
gagna.
Skólinn var settur 18. febr. 1830
með 18 börnum, í húsi því í Aðal-
stræti, er þá átti Sigurður Thorgrimsen
landfógeti, en síðar miklu Jón Guð-
mundsson ritstjóri (þar sem nú erhús
H. Andersens skraddara). Fyrir sum
þeirra var bórgað fult kenslukaup,
12 dalir, fyrir önnur ekki nema hálft,
6 dalir.
|>á var fólkstala í höfuðstaðnum um
500, þ. e. nál. þess sem nú er.
Gjörðabók skólanefndarinnar er ekki
sem greinilegust að sumu leyti, en Ijós-
lega ber hún það samt með sér, að í
meira lagi hafi þessi stofnun átt örð-
ugt uppdráttar.
Frá 17. ágúst 1831 til 29. sept.
1835 heldur skólanefndin engan fund.
þó virðist svo, sem skólinn hafi ekki
lagst í dá. Árið 1840 verða kennara-
skifti, síra Ólafur Hjaltesteð fer frá og
Pétur Guðjohnsen organisti tekur við.
Er þá sagt í gjörðabókinni, að síra
Ólafur hafi verið 9 ár kennari. Pétur
Guðjohnsen var kennari til 1849. Laun
þeirra voru 200 dalir um árið.
Að því er bezt verður séð, voru
skólabörnin, sem borgað var fyrir, 36
flest og 19 fæst á þessu tímabili.
Árið 1847, 22. nóv., er farið að
sverfa svo að skólanum, að allir bæj-
armenn eru boðaðir á fund, »til þess
að’ taka til íhugunar hið óvænlega á-
stand skólans og bera saman ráð sín
um það, hvernig tilveru hans megi
tryggja á ókomnum tíma, eða þangað
til skípulagi hans verði breytt«. Mik-
ill hluti bæjarmanna kom á fundinn.
Samþykt var að halda skólanum
enn áfram eitt ár, skólakennara boðnir
300 dalir í árslaun, en sjálfur skyldi
hann leggja sér til húsnæði og honum
gefinn viku frestur til umhugsunar.
Með því að skólinn var húsnæðislaus,
bauð Gunnlogsen bæjarfógeti bæjar-
þíngstofuna til skólahalds, ef stift-
amtmaður samþykti, þó með þeim var-
nagla, að skólinn yrði að þoka fyrir
fundum, sem þar kynni að þurfa að
halda.
En þetta varð skammgóður vermir.
Rúmum 16 mánuðum síðar, 10. apríl
1849, er haldinn skólanefndarfundur
»til þess að íhuga hinn ískyggilega
hag skólans og ráðin til að bæta úr
honum«. Nefndin hefir þá fengið til-
kynning um það frá Rosenörn stift-
amtmanni, að kirkju- og kenslumála-
stjórnin hefði fallist á þá tillögu hans
að svifta skólann þeim styrk, er hann
hafði notið, 150 dölum. Útgjöld skól-
ans höfðu árið áður verið 365 dalir,
en tekjurnar, að styrknum fráskildum,
ekki nema 220 dalir og hafði þó að-
8Óknin að skólanum verið með lang-
mesta móti, 43 börn alls. Tekjuhalli
var því fyrirsjáanlegur 145 dalir um
árið, með þvf að engin hjálp var vænt-
anleg úr bæjarsjóði.
Með því að engin í skólanefndinni
vildi ganga í ábyrgð fyrir skólann,
var ráðið af að skýra stiftamtmanni
frá því, að svo framarlega sem hann
sæi engin ráð til að tryggja skólanum
líkan árstyrk eins og hann hafði áður
haft, yrði menn neyddir til að leggja
skólann niður vegna féleysis.
Rúmum mánuði síðar, 14. maí 1849,
heldur skólanefndin fund af nýju. J>á
er samþykt til fulls og alls að leggja
skólann niður, munir hans skrifaðir
upp og Guðjohnsen falið að geyma
þá fyrst um sinn. Skólinn er þá í
42 dala skuld og skólanefndin bókar,
að annaðhvort verði að borga það
fé úr bæjarsjóði, eða selja muni skól-
ans á uppboði til þess að standa i
skilum.
Allar gjörðir skólanefndarinnar frá
1830 til 1849 eru bókaðar á dönsku
og henni stundum ekki sem viðfeldn-
astri. Til dæmis að taka byrjar ein
fundargerðin á þessa leið:
»Den 30 Sept. s. A. holdt Skolecom-
missionen Forsamling (!) Jor at deli-
berere om de Subjecter (It), som til
nœste Quartal skulde indtages til Under-
visning i Skolem.
Nöfn barnanna eru afbökuð, . bæði
skírnarnöfn og föðurnöfn þeirra skrifuð
eftir dönskum rithætti.
Tólf ár, frá 1849 til 1861, er þá
höfuðstaður landsins barnaskólalaus.
En Árið 1861 er aftur komið á
fót barnaskóla hér. Einstakir menn,
þeir P. C. Knudtzon og Carl Fr. Siem-
sen stórkaupmenn, gáfu hús til skóla-
lialds, en bærinn skyldi kosta viðgerð
á því og breytingu; það var sama húsið
sem stofnendum skólans, hafði leikið
hugur á fyrir meira en 30 árum, þeirra
Andersens & Schmidts (á horninu á
Hafnarstræti og Pósthússtræti sem nú
er). Fyrirkomulagið var á þá leið fyrsta
árið, að einstakir menn leigðu þetta
skólahús og héldu svo uppi kenslu á
eigin ábyrgð.
En árið eftir, 1862, er fastur kennari
ráðinn, guðfræðiskandídat (frá presta-
skólanum) H. E. Helgesen, sem hafði
það starf með höndum þangað til hann
lézt, 1890. Alt at’ frá því er hann tók
við hefir skólinn og kenslan staðið
beint undir umsjón skólanefndar bæjar-
ins: dómkirkjuprests og 2 bæjarfulltrúa.
Fastur aðstoðarkennari var skipaður
við barnaskólann árið 1883 guðfræðis-
kandidat Morten Hansen. Hann tók
við skólastjórninni að H. E. Helgesen látn-
um og hefir síðan enginn fastur aðstoð-
arkennari verið við skólann.
Skólahús það er gefið var 1861, ent-
ist 22 ár. Árið 1883 var nýtt stein-
hús reist handa skólanum fyrir rúm
30,000 kr. og þótti mikilfenglegt fyrir-
tæki. En skólinn tekur þeim þroska,
að ekki er tiltök að nota það hús leng-
ur en þangað til nú eða 15 ár alls.
Þrent er það enn, sem marka má
af, hve starf skólans verður smátt og
smátt víðtækara; kennarafjöldinn, bekkja
fjöldinn og barnafjöldinn.
Fyrstu skólastjórnarár H. E. Helgesens
voru aukakennararnir 3; en 1882 eru
þeir orðnir 8. Nú eru kentiararnir við
skólann 19. Síðan 1883 munu þeir
oftast hafa verið 11—14.
í elzta skólahúsinu voru bekkirnir
ekki nema 3. Haustið 1883 verða þeir
fimm, 1885 sex, 1891 átta, 1895 níu,
1896 tíu, 1897 ellefu (9 í skólahúsinu
sjálfu og 2 í Framfarafélagshúsinu), og
með þeirri bekkjatölu byrjar nýi skól-
inn þetta ár.
Þá er að lokum barnafjöldinn. Fyrsta
árið, sem skólinn er undir umsjón skóla-
nefndarinnar, 1862—3, eru börnin um
60, og verða upp undir 100 flest á ár-
unum 1862—-74, og aldrei færri en rúm
60. En hanstið 1875 lækkar talan
hroðalega. Það ár var sem só kenslu-
eyrir hækkaður úr 12 kr. upp í 20,
sem hann er enn, og áhrifin urðu þau
í byrjuninni, að ekki komu nema 28
börn í skólann um haustið, og bekkirn-
ir urðu 2 að eins. Naumast munu ó-
kunnugir við því búast, að ekki séu
nema 23 ár síðan ein 28 börn voru í
skóla hér í höfuðstaðnum. En svo fer
talan skólabarnanna aftur smáhækkandi,
þangað til nú, að hún er orðin 285.
Botnyerpinga-áþjánin.
Nú eru botnverpingar búnir að þjaka
oss í þrjú ár. A nú ekkert að gjöra
til þess, að verjast þeim fjórða árið
og eftirleiðis?
DaDÍr hafa sent oss til varnar hið
veglega og hraðskreiða skip, Heimdal,
og eiga þeir fyrir það miklar þakkir
skilið. En reynslan er nú búin að
sýna, að þetta fyrirkomulag, að hafa
eitt skip gegn þessari plágu, er ekki
hagfelt. Hún var þegar búin að sýna
það í fyrra, og þá enn betur þetta ár.
Heimdalur á að verja strendur
vorar fyrir þessum yfirgangi, en strend-
ur vorar eru svo miklar, að það er
ofætlau einu skipi, að eiga að verja
þær. Herskip, eins og Heimdalur,
liggur líka oft inni á höfnum. þegar
hann dvelur hér, er hann vanur að
fara við og við út í flóann, og hremraa
þá ef til vill einn eða tvo eða kannske
engan af þessu illþýði.
jpetta er ekki nóg, já, það er því
nær alveg gagnslaust. f>ótt hann nái
3—4 sakadólgum á ári og sekti þá,
hvað stoðar það?
Ef bóndi sér tún sitt og engi um
gróandann og um heyanna-tímann
standa fult af hrossum, mundi það
stoða hann til verndar landi sínu, þótt
hann einstöku sínnum hramsaði eitt
og eitt hross, lemdi það og slepci því
svo í hópinn aftur, en lofaði hinum
að eiga sig?
Og enn meiri fásinna er það, að
ætla, að lögreglustjórum á landi takist
að vernda oss gegn botnverpingum.
Hvernig á t. a. m. sýslumaður, sem
býr inni í Hafnarfirði, að vernda oss
gegn yfirgangi botnverpinga suður í
Garðsjó og Leirusjó? Og það á litlu
sexmannafari, lögregluliðslaus? Og
þótt sýslumaður hér um daginn, 15.
septbr., hefði komið sigri hrósandi inn
á höfn með alla þá botnverpinga, sem
hann fór út í þann dag, hvað hefði
það stoðað? Hefði það bætt nokkuð
úr allri þeirri bölvun og böli, sem þeir
þetta ár og undanfarin ár voru búnir