Ísafold - 21.01.1899, Blaðsíða 2

10
ekki geta séð hvílíkt tjóa vofir yfir,
ef þessu heldur áfram, þrátt fyrir það,
þótt sí og æ sé verið að áminna menn
um að bæta ráð sitt í því efni.
En samt sem áður hefi óg ekki
orðið eins hræddur við afleiðingar af
áminstri illri meðferð á saltfiski, eins
og ef tekið væri fyrir alvöru að afla
fisk í botnvörpur, og það yrði svo vor
aðalmarkaðsfiskur, því fiskverkun með
þeirri veiðiaðferð,. sem nú tíðkast,
getur staðið til bóca, ef menn vilja, en
með botnvörpuveiðum alls ekki.
það er mín sannfæring og hún mun
reynast sönn á sínum síma, ef til kem-
ur, að ef vér förum að leggja stund á
botnvörpuveiði, á hvaða hátt sem er,
fyrir vorn útlenda saltfisksmarkað, þá
verði þess ekki langt að bíða, að öll-
um saltfisksmarkaði yrði lokað fyrir
088 eða fiskurinn seldur með svo mikl-
um afföllum, að vér ættum enga upp-
reisnarvon framar; og væri þá dável
að verið. Tæpt stendur fiskverzlun
vor eins og nú er, og er það að nokkru
leyti sprottið af hirðuleysi voru; en
ver muudi henni reiða af, ef vér tækj-
um að verzla með botnvörpufisk af
alvöru.
Eg ætla samt ekki alveg að fullyrða,
að ekki mætti fá nokkuð af notandi
saltfiski úr botnvörpum, ef rétt er far-
ið að, sem að líkindum færi eftir því,
bve lengi verður að draga vörpuna í
senn og á hve miklu dýpi varpað er;
en til þess þarf sérstaka varúð og
gætni, og ætti þá að tína hinn not-
andi fisk iir, undir eins og tekið er úr
vörpunni, og láta hann svo ekki upp
frá því blandast saman við hinn
óhafandi fisk. Nú er svo valt að
treysta því, að þetta verði gert, eink-
anlega ef mikið berst að, nema að
hugmyndin um vöruvöndunina væri
snúin á betra veg en verið hefir; en
vöruvöndunarleysið er hið versta þjóð-
armein vort bæði til sjós og sveita,
því þegar mikill fiskur væri fyrir og
mikið berst að, þá er hætt við að
græðgin yrði svo mikil að draga sem
mest úr sjónum, að menn gætu ekki
komið því undan nema skemdu og
yrði þá allur fiskurinn jafnslæm vara.
þegar Bandaríkjamenn fengu fyrst
vitneskju um hinn rnikla afla Eng-
lendinga í botnvörpur sínar, þá hlupu
þeir upp til handa og fóta að gera út
gufuskip með botnvörpum, og ætluðu
að grípa hendinni niður í gæfupottinn,
og þeir öfluðu á þann hátt ógrynni
af fiski; en svo fór samt, að þeir urðu
að hætta þeim útvegi aftur, því fisk-
urinn seldist ekki, af því að annar betri
var á boðstólum, og biðu þeir af því
míkið peningatjón. En þess konar
tvísýnutilraunir geta menn staðisc í
Ameríku, en ekki á Islandi; Banda-
menn reka sínar fiskiveiðar mest
á seglskipum með lóðum; það gefst
þeim bezt.
Einn af Englendingum þeim, sem
stundaði botnvörpuveiðar hór í sumar,
kvað hafa verkað sem saltfisk 5 smá-
lestir af fiski í einni ferð í haust og
seldi þær á Englandi upp iir saltinu
fyrir 20 pd. sterling (360 kr.) alls, og
hafði honum þóct það gott, svo að
salan hefir þó gengíð með betra móti;
en ekki hefði það þótt glæsilegt hér,
að fá að eins kring um eyri fyr-
ir pundið úr salti og væri heldur ekki
mikið upp í gufuskipsútgerð; og mun
hann þó ekki hafa valið fiskinn af
verri endanum.
Ef vér hugsuðum svo hátt, að hafa
gufuskip til fiskiveiða og reyndum að
gera oss veiðina sem arðsamasta með
því að koma fiskinum nýjum til út-
landa, þá væri helzt að hugsa um
kola og lúðu, því anuan fisk væri ekki
að nefna, eins og áður er um getið;
iann selst ekki vegna þess, að hann
er allur marinn, og auk þess kvað
þorskur geymast illa í ís, ef hann þarf
að liggja þar lengi; að minsta kosti
hefir sú orðið reynslan hér í íshúsinu;
en flatfiskur heldur sér betur, því
hann þolir meiri þrýsting og verst
betur í ís.
Ekki er neitt að miða við það, sem
Englendingum sjálfum tekst að koma
sínum fiski, og sú mundi verða reyndin
á, að hin stórauðugu ensku fiskifélög,
sem miðuð eru við sölu á nýjum fiski,
mundu sporna við samkepni af öllum
mætti; og hvar stæðum vér þá, félaus
þjóð ? Væri og eigi óhugsandi, að
þeir verðu sig samkepni með inn-
flutningstollum á öllum fiski, eins og
Frakkar og Bandaríkjamenn, og rækju
þá útveg siun í enn stærra stýl, svo
að þeir gætu birgt alt England upp
með fiski; það ættu þeir víst
hægt með. Og jafnvel þótt það yrði
ekki, sem óskandi væri, þá eigum vér
alt of mikið á hættu með sölu á ís-
vörðum fiski í útlöndum og því meiri
hættu, sem flutningsleiðin er lengri,
og verð ég því að telja þá hugsun
allsendis óframkvæmanlega, nema að
eiga vísan markað fyrir fiskinn áður
en byrjað er; en hann er ekki auð-
fenginn.
Að nokkurum manni skuli detta það
í hug, að vér getum kept við hin
vellauðugu ensku fiskiveiðafólög og boðið
þeim byrginn í fiskveiðaúthaldi, ef vér
gerðum með oss félagsskap, er hin
mesta fjarstæða og hið heimskulegasta
oftraust á sjálfum sér. Að vísu getur
verið lofsvert að bera sig vel: en að
bera sig svo vel, að maðar velti sjálf-
um sér um koll, — það er heldur mikið.
það er æði-mikill misskihungur, að
halda, að vér stöndum betur að vígi
með fiskiveiðar vorar en Englendingar;
ég veit það vel, að fiskurinn kringum
Island er nær oss en Englendingum;
en sá er munurinn, að Englendingar
geta ausið upp svo þúsundum miljóna
skiftir af fiski hér við ísland á meðan
vór erum að búa oss út til að ná í
nokkurar þúsundir. En fiskiútgerð vor
er ekki öll undir því komin, að fá
sem mesta tölu af fiski, heldur er það
verðið á fiskinum á hinum útlenda
markaði, sem öll fiskiútgerð stendur
og fellur með, og ekki geta verið
skiftar skoðanir um það, að þar eru
Englendingar æði-mikið betur settir
en vér.
Hitt er alveg rétt, að ekki er til
neins að víl'a og vola út af yfirgangi
Englendinga hór, með því vér höfum
engin tæki til að afstýra honum. —
Hitt er það heldur, að reyna að ná
svo miklu úr sjónum líka, sem oss er
framast auðið; en það getum vér því
að eins, að vér beitum allri fyrirhyggju
og forsjá, en þrífum ekki til þess, sem
oss er um megn, því sú útgerð mundi
heldur skammvinn, og þar með væri
búið að vera með hana; og hver veit
hvað með henni gæti fyrirfarist?
Eg tel það rétta hugsun, að vér
ættum að stofna hér fiskifélög með
oss, svo 8em margsinnis hefir verið
ymprað á. En ekki er auðhlaupið að
því, þar sem jafn-mikil sundrung er í
útgerðarhugsuninni eins og hér á landi,
og hefir viljað verða, svo að útgerðar-
mennirnir hafa sjálfir kept svo hver
við annan, að þeir hafa ekki fengið
undir risið. En gerum ráð fyrir, að
það tækist, og vil ég þá samt ekki
hafa fiskifólögin víðtækari en það, að
Reykjavík hefði eitt félag út af fyrir
sig og Hafnarfjörður annað, og hinir
landsfjórðungarnir, sem geta haft þil-
skipaútgerð, hver sitt félag; og lands-
sjóður ætti svo að veita þessum fé-
lögum nokkurn styrk, á meðan þau
væru að komast á laggirnar; en —
félögin yrðu þá að vera al-innlend, ef
landssjóður ætti að styrkja þau.
Sjónleikarnir.
Esmeralda-
það er nýr leikur, amerískur, leik-
inn hór fyrsta sinn sunnudagskvöldið
var, — einfaldur og alþýðlegur, eins og
»Drengurinn minn«, en að því leyti
meira í hann spunnið, að viðræður eru
veigameiri og f jölbrey tilegri. Mun
hafa verið valinn einkum til þess, að
venja leikendur við að temja sór góða
viðræðulist á leiksviði, sem ekki er
vanþörf á og er allmikill vandi. Leik-
ur þessi annars gengið undanfarin ár
um hinn enska heim með miklu yfir-
læti.
Fátækur bóndi ungur í Norður-Kar-
ólínu, Dave að nafni, ann einkadóttur
nágranna síns, Esmeröldu; en móður
hennar, konu Rogers bónda, líkar
ekki gjaforðið og hugsar til hefðar-
meiri mægða. Hún er bæði bóndi og
húsfreyja, svarri mikill og selur jörð-
ina unda.n þeim, til þess að komast á
brott með Esmeröldu; fær allmikið fé
fyrir landið, með því að þar var ný-
fundin málmæð í jörðu. Tekur kerl-
ing sig upp með bónda sinn og dótt-
ur, og flytur sig austur um haf, til
Parísar, í veraldarglauminn þar og
dýrðina. f>ar lifa þau í »vellystingum
praktuglega* og tekst kerlu von bráð-
ar að ná í hefðarlegt mannsefni handa
dóttur siuni, franskan greifa. Esmer-
alda þýðist hann ekki vel og slítur
trygðum við hann óðar en fyrri unn-
ustinn kemur aftur til sögunnar, undir
lok leiksins. Faðir hennar, Rogers
bóndi, sem unir sér miður vel í viðhafn-
arglaumnum og kann enga þar tíðkan-
lega mannasiði, heldur ávalt í hönd
með dóttur sinni, en má sín einskis
fyrir móður hennar. Loks þrýtur þau
fé, enda hafði raálmæðin reynst veiga-
minni en við var búist, og var nú
gjörtæmd. f>á var greifinn ekki lengi
að binda skó sinn, heldur brá sér til
og klófesti aðra stúlku ameríska, er
stóð til mikils arfs. f>au ná auðvit-
að saman að lokum, Dave og Esmer-
alda; enda kemur það þá upp úr kaf-
inu, að Dave er flugríkur, með því
að meginþáttur áminstrar málmæðar
reyndist vera í hans landi. Og end-
ar svo alt »eins og í sögu«.
Esmeröldu sjálfa leikur kornung
stúlka (frk. G. I.), er ekki hefir stig-
ið fæti fyr á leiksvið, og tekst sýnu
betur en hér eigum vér að venjast af
byrjendum, kann vel, leikur fjörlega
og greindarlega, og feimnilaust. Unn-
ustanum, Dave, sem móti henni leik-
ur (G. M.), tekst stórum miður, og
raunar sízt af öllum í leiknum; það
getur varla neinn leikur heitið hjá
honum. Rogers bónda leikur S. M.,
— mikið vel, eins og hann á vanda
til; gerfið vel til búið og helzt óskeik-
ult allan leikinn. Kerling hans, svarr-
inn (frk. Gþ. H.), er myndarlegá leikin
og af mikilli alúð; en betur mundi á
þvi fara og eðlilegar, að minna bæri
á óhemjuskapnum með köflum, — að
ósköpunum slotaði endur og sinnum,
(hnefastæhngum og öðru skapvargs-
látbragði).
Bændafólkið frá Norður-Karólínu á
kunningja meðal landa sinna í París,
er Desmond heitir og er málari, ásamt
systrum hans tveimur, Nóru og Kat-
rínu (Kate); og kemur það fólk tals-
vert við 8öguna. — Nóru leikur frú
St. G., með þeim yfirburðum fram yfir
það, sem hér gerist að jafnaði, að
full-boðlegt mundi þykja í hverju með-
al-leikhúsi, reglulegu leikhúsi, í raeira
háttar borg erlendis. Munu fáir verða
varir við mikinn viðvaningsbrag á
þeim leik. Alt látbragð, hvert orðog
viðvik, augnaráð, svipur — alt vand-
lega stilt eftir því, sem bezt má fara,
og þó látlaust, eins og leikandanum
sé það alt áskapað og ósjálfrátt. Hver
skynbær og athugull áhorfandi finnur
greinilega til þess, að hann er stadd-
ur í heimi listarinnar hverja þá stund,
sem hún hefir eitthvað að segja eða
gera á leiksviðiuu. En — það er
meinlegur hugsunarleysis-ósiður hér í
þessari leikhúsnefnu vorri, að vera að
masa og skrafa á áhorfenda-bekkjun-
um —• þótt í hálfurn hljóðum sé —
meðan lang-bezti leikandinn er að tala
(og þarf að tala) 1 lágum róm og með
svo næmum raddbreytingum, sem
ment hans hefir framast kent honum.
Skraf þetta er jafn-óhafandi og trufl-
andi fyrir því, þótt það só eintómt
lof um leikandann (»Mikið dæmalaust
gerir hún þetta vel«; »aldrei hefði ég
trúað því, að hún kæmist svona vel
frá því«).
Um aðra leikendur í þessu riti er
það að segja, að þeir leika allir frem-
ur vel, upp og ofan, A. E. ekki sízt.
Sérstaklega ber á því í þessum leik,
eins og í »Drengnum mínum«, hve
miklu skaplegar leikendur haga sér á
leiksviðinu en áður gerðist; tvístígand-
inn og limaburðar-vandræðin horfin,
en tilburðir allir og háttsemi með
hæfilegum tilbreytingum og eðlilegum,
fjörlegum, þar sem það á við, og hins-
vegar ella. Stofugögnum hagað og
raðað eins og við á, eftir föngum,.
o. s. frv. B. J.
Nikulás Rússakeisari
og
friðarboðskapur hans
Mr. W. T. Stead, hinn nafnfrægi
ritstjóri í Lundúnum, ferðaðist um
Rússland í haust, til þess að kynnast
skoðunum helztu manna þar viðvíkj-
andi friðarmálinu og boðskap keisar-
ans, sem svo afarmikið hefir verið um
rætt um allan hinn mentaða heim.
Keisarann sjálfan, »friðarkeisarann«, sem
hann svo nefnir, fann hann í Livadíu
á Krim, hafði verið kærkominn gestur
hjá föður hans, Alexander III., og
því átti hann það að þakka, að hann
átti nú kost á að ná fundi keisarans
unga.
Bæði í þýzkum og enskum stórblöð-
um hefir Stead svo ritað um keisar-
ann, hvernig sér hafi á hann litist, og
hvers hann hyggi að vænta megi af
honum. Yér vonum, að lesendum
ísafoldar muni hvorki þykja óskemti-
legt nó ófróðlegt að sjá ofurlítið ágrip
af þessum greinum.
Mr. Stead kemst að orði meðal ann-
ars á þessa leið:
»Aldrei hefir komið fram Ijósari
sönnun þess, hve örðugt er að fá
sannar fregnir af skapferli þjóðhöfð-
ingja, heldur en misskilningurinn sem
ríkti fyrir ellefu árum um lyndisein-
kunn Alexanders keisara III. Hng-
myndir manna á Englandi voru ekki
að eins ónákvæmar, að því er hann
snerti; þær voru gersamlega gagnstæð-
ar sannleikanum. Menn, sem þóttust.
vita, hvað þeir sungu, fullyrtu við
mig, að Alexauder III. Væri ómentað-
ur svoli og drykkjurútur, að hann
væri svo heimskur, að hann gæti
ekki komist í skilning um nokkurt
stjórnarmál, að hann væri ósannsögull,
og loks að hann væri þess albúinn, að
kveikja almenqan veraldarófrið, þegar
minst von um varði.
Eftir mikla örðugleika gafst mér
kostur á að hitta keisarann sjálfan í
Gatschina og tala við hann blátt á-
fram og hreinskilnislega um hitt og
þetta, og þá veitti mér ekki örðugt
að komast að raun um, hve gersamlega
þessar sögur voru gripnar úr lausu
lofti. Ég sneri heim aftur og sagði: