Ísafold - 25.01.1899, Síða 1

Kemur nt ýmist eimi sinni ec?a
tvisv. i viku. Yer'ð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 ‘/a doll.; borgist fyrir miðjan
jiilí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg; bunam við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október
Afgreiðslustofa blaðsins er i
Austurstrœti 8.
XXVI. árg.
Reybjavík, niiðvikudaginn 25. janúar 1890.
4. blað.
I 0. 0 F 801278 /2.
ELDAVÉLAR og MAGASINOFNA
selur
Kristján Þorgrímsson
fyrir innkaupsverð, að viðbættri fragt.
Pantanir afgreiddar fljótt og nákvæmlega.
TTT T r X J-TTZZXXZZIAZZZJLAAAÍ
Forngripasafnopiðmvd-’Og ld. kl.ll Y2.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við 12—2, annar
gæzlustjóri 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl.fi)
md., mvd. og ld. til útlána.
Stjórnin
og bindindismálið.
jþað kom víst ekki á óvart neinum,
sem til þektu, að stjórnÍB mundi
leggja á móti þvi að frumvarp Skúla
Thoroddsens »um rétt kaupmanna til
að verzla með áfengú næði staðfest-
ing. f>að hafa efnilegri gemlingar verið
afhöfðaðir við stjórnartrogið og ísjálfu
sér eru ástæðurnar fyrir synjuninni
góðar og gildar. f>ær voru enda flestar
í ljós komnar, áður en málið var af-
greitt frá efri deild, og það voru aðr-
ar kringumstæður, sem réðu því, að
ekki var úr þeim bætt, áður en málið
fór frá þinginu. Synjunin kom því
víst ekki neinuni á óvart, sem að mál-
inu stóð.
Tilganginum er samt að nokkuru
leyti náð, þeim, að fá stjórnina, þ. e.
ráðgjafa og landshöfðingja, til þess að
kveða upp úr með sína skoðun á mál-
inu og sína stefnu í því. f>eir hafa
nú gjört það all-rækilega í brófum
þeim um málið, sem birt eru í Stj,-
tíð. 1898 B. bls. 216—218.
Ég skal ekki neita því, að sérstak-
lega undirtektir ráðgjafans komu mér
á óvart. Bréfið er, hvað sem öðru líð-
ur, svo athugavert, að það er full-
komin ástæða til þess fyrir oss, bind-
indismennina, að líta í kringum oss
og átta oss á stefnum og horfum.
Báðaneytið gefur sem sé í skyn, að
það muni nú taka málið í sína hönd
og leggja fyrir þingið frumvarp »með
sama tilgangi«, þeim nefnilega, að
»leggja höft á eða takmarka aðganginn
að áfengisverzlun*.
það verður ekkí ljóslega séð á þess-
um bréfum, hvernig ráðgjafinn hugsar
sér að ná þessum tilgangi; en undir
því er mikið komið. Báðin, sem not-
uð hafa verið í öðrum löndum til
þess að takmarka áfengisverzlunina,
eru ekki svo sérlega mörg, að það er
hægt að átta sig fljótt á þeim, og það
hefði verið mikils um vert, ef ráða-
neytið hefði gefið í skyn, að hverju
þeirra það helzt mundi hallast.
Aðalráðin eru þessi:
1. Algjört bann gegn verzlun með
áfengi.
2. Sérstakt gjald fyrir leyfisbréf
til áfengisverzlunar, venjulega nokk-
uð hátt, og oft árlegt gjald.
3. Að láta það vera komið undir
atkvæði sveitarstjórna (héraðsstjórna)
eða þá bæði héraðsstjórna og atkvæðis-
bærra manna, hvort veita skuli áfeng-
issöluleyfi eða ekki.
•Gautaborgar- fyrirkomulagið«, sem
bæði Norðmenn og Svíar eru búnir
að reyna og gefast upp við sejn ó-
hafandi, nefni ég ekki. Eg get varla
búist við, að stjórninni detti í hug
að reyna að lögleiða hér nokkuð
slíkt.
Landshöfðingi hefir aftur á móti
kveðið þar upp sitt álit skýrt og ó-
tvíræðilega um, hverja af þessum að-
ferðum hann álíturbezta. Hann hall-
ast sem sé að leyfisbréfsgjaldinu, en
telur #mjög efasamt«, hvort hyggilegt
sé að leggja veiting söluleyfisins undir
atkvæði sveitarstjórna og atkvæðisbærra
héraðsbúa, »einkum eftir því sem til
hagar á Islandi«.
í bréfi ráðgjafans er ekki vikið neitt
að þessum atriðum, nema ef ráða mætti
af orðum þess, að rótt væri að binda
söluleyfið við atkvæði sveitarstjórnar,
en ekki við atkvæði héraðsbúa, af því
að það væri of mikið umstang.
Eitt atriði í ráðgjafabréfinu vil ég
nefna, af því það hefir orðið svo stór-
vægt þrætuatriði, t. d. í Bandaríkj-
unum. það er um skaðabætur fyrir
atvinnuskerðiug fyrir eldri verzlanir,
sem leyfi hafa til áfengissölu, þegar
takmarkanir á eða bann gegn þeirri
verzlun er í lög leitt. þar tekur bréf-
ið skýrt af skarið.
Einn gallinn á frumvarpinu er það,
að sú heimild til að banna verzlun
með áfengi, sem í frumvarpinu var
falin, »nær að eins til þeirra manna,
sem eftirleiðis (auðkent í bréfinu með
breyttu letri) kaupa verzlunarleyfis-
bréf«, o. 8. frv.
Af þessu sést það án alls vafa, að
ráðaneytið álítur, að verzlanir, sem
#nú eru reknar og leyfi hafa til á-
fengissölu«, ætti ekki neina kröfu til
skaðabóta, þó að lögleitt væri algert
bann gegn áfengisverzlun.
það væri svo sem auðvitað hið
eina rétta, að lögleiða hér algert sölu-
bann, og mér er næst að halda, að
þeirri stefnu mundu mjög margir
fylgja hér á landi nú og það meira
að segja fjöldamargir af kaupmönn-
um sjálfum. Trauðlega mun þó ráð
fyrir því gjörandi, að stjórnin flytji
svo lagað frumvarp, enda tvísýnt, að
það næði samþykki þingsins, eins og
það nú er skipað. En haldi hngsun-
arhátturinn hjá alþýðu manna áfram
að skýrast og breytast í því máli, og
verði sú framför eins hraðfara á næsta
áratug, eins og hún hefir veriðsíðustu
10 árin, þá verður ekki langt liðið á
20. öldina, er algert vínverzlunarbann
hlýtur samþykki þingsins. Og hvað
skyldi þá stjórninni ganga til að leggja
á móti slíkum lögum? Umhyggja fyr-
ir brennivíns-markaði Dana ? Ekki
trúi ég því.
|>ví miður verður víst helzt að gjöra
ráð fyrir, að aðal-áherzlan verði lögð
á gjald fyrir leyfisbréfin til áfengissöl-
unnar. |>að mun enn þá vera talið í
Danmörku meðal þjóðráða til að tak-
marka brennivínssölu. En það vita
allir, og Danir sjálfir hvað bezt, að
þeir bæði hafa verið og eru mestar
brennivíns-hítir í Norðurálfunni og
líklega þó leitað væri um veröld alla;
og þó að bindindishreyfing sé þarorð-
in nú töluverð, þá eru þeir þó að
tiltölulega miklum mun okkar eftir-
bátar í því máli, bæði að framkvæmd-
um og þekkingu á málinu. Vér lítum
alt öðru vísi á afleiðingarnar af þess-
um skatt-álögum á brennivínið, hvort
sem það nú er brenslu- eða aðflutn-
ingstollur eða söluleyfis-gjald. — Kaup-
menn leggja, eins og eðlilegt er, skatt-
inn á kaupanda brennivínsins, ríflega
nokkuð reiknaðan, og brennivínið
verður dýrara. f>etta á að fæla menn
frá að kaupa; gjörir það líka um
stund; en þegar þeir fara að venjast
hinu hærra verði, sækir alt í sama
horf; eftir svo sem eitt eða tvö ár er
jafn-mikið keypt. En efnaspjöllin,
sérstaklega meðal hins fátækari lýðs,
verða enn hraðstígari, þegar brennivín-
ið er dýrara. Drykkfeldir menn »hugsa
ekki um, hvað það kostar, en þakka
guði fyrir að það fæst«.
Og svo er annað, sem af hækkuðum
álögum leiðir: Til þess að geta boðið
sem ódýrasta vöru, flytja kaupmenn
að eins hinar verstu drykkjartegundir,
sem þeir fá fyrir sem lægst verð; kepn-
in skrúfar niður verðið og það bitnar
eðlilega á vörugæðunum. Á þeim
hafa menn alment ekki vit, en öll al-
þýða manna, bæði hér og í öðrum
löndum, á í því sammerkt við Hró-
bjart gamla, að hún spyr alt af fyrst
og fremst að því,
#hvar billegast brennivín sé«.
En »billeg« og vond drykkjarföng
eru mjög miklu óhollari en hinar
betri tegundir, og spilla miklu fljótar
heilsu drykkjumannanna. — Afleið-
ingin af þessum hækkuðu skattálögum
á bronnivínið eða brennivínsverzlun-
ina er því öfug við tilganginn: ekki
neitt verulegt haft á sölunni,en verzl-
unin versnar bæði að verði og vöru-
gæðum, og féflettir og fer fljótar með
alla drykkjumenn, einkum hina fátæk-
ari, og spillir heilsu manua enn ver
og ennfljótar.
jþannig býst ég við að margir bind-
indismenn hér á landi líti á þetta at-
riði; og það má telja það víst, að
frumvarp, sem eingóngu bindur sig við
gjald fyrir áfengissöluleyfi, þó að það
sé árlegt gjald, og hvað svo sem það
verður, nær ekki samþykki þings-
ins, eins og nú standa sakir. Ég tel
rétt-víst, að all-flestir bindindismenn
á þingi mundu líta það óhýru auga og
jafnvel snúast á móti því.
Hvað er á móti því að veita t. d.
sýslunefndum ug bæjarstjórnum vald
til að banna áfengisverzlun, hverri f
sínu umdæmi? f>að er engiu hætta á
því, að þau stjórnarvöld fari að gefa
út slíkt alment bann, ef þau vita ekki,
að þau hafa öruggan almenningsvilja
að bakhjarli. Eg á hér við alment
bann, ekki atkvæðagreiðslu um
einstök bónarbréf um söluleyfi. Al-
menn atkvæðagreiðsla um bann gegn
áfengisverzlun sýnist ekki heldur sér-
legum vandkvæðum bundin og þyrfti
ekki að valda neinum verulegum erf-
iðleikum eða koma á stað neinum
æsingum. En hún gæti líklega líka
fallið burt. Sýslunefndum og bæjar-
stjórnum væri, að minni hyggju, vel
trúandi fyrir málinu. Einmitt í þessa
átt sýnast líka benda þau samtök
víðs vegar um land, sem nú eru að
myndast, og stefna að því, að fá kaup-
menn til að hætta að flytja áfengi.
Jpessi hreyfing þarf að eins stoð lag-
anna, til þess að geta skipað, í stað
þess að biðja, og það oft árangurs-
laust. Mér finst ekkert liggja nær
en að löggjöfin veiti þessu stoð, komi
lögbundinni skipan á þessa hreyfing,
sem nú þegar er til, og allir hljóta að
viðurkenna að stefnir í rétta átt.
Ég á því mjög erfitt með að átta
mig á, hvað landshöfðingi á við, þar
sem hann gefur í skyn, að þetta fyr-
irkomulag muni ekki »rétt aðferð,
einkum eftir því sem tilhagar á Is-
landi«, nema því að eins, að hann hafi
eingöngu fyrir augum hina almennu
atkvæðagreiðslu, sem ýmislegt hefir
verið til foráttu fundið, og þó sérstak-
lega nokkra fremur fámenna fundi
í Beykjavík. En eftir því verða ekki
landsmenn allir dæmdir.
En hvað sem þessu líður, þá vonar
maður að ráðaneytið, úr því það hefir
tekið málið að sér að þessu leyti,
finni hyggilegt ráð til að hefta áfeng-
issöluna, og þá ætti þingið ekki að
láta sitt eftir liggja.
Fyrir bindindisliðið í landinu er, fyr
en nokkurn varði, kominn tími til að
hefjast handa og búast til baráttu fyr-
ir málinu. Glögg þekking á málinu
og góð ráðdeild er nauðsynleg til þess
að ákveða sér það takmark, sem að
skal stefna, en harðfylgi og stefnu-
festa nauðsynleg til þess, að nokkur
árangur verði, eins í því máli og öðr-
nm. |>að er vonandi, að menn séu al-
ment um landið svo kunnugir málinu
og hafi svo mikinn áhuga á því, með
eða móti, að það komi til umræðu á
þingmálafundunum í vor, og það er
líka alveg nauðsynlegt, þinginu til leið-
beiningar.
Nýársdag 1899.
Guðl. Guðmundsson.
Stafsetningarsamþyktin.
Enn hafa þessir skólagengnir menn
hér á landi aðhylst stafsetningarreglur
Blaðamannafélagsins með undirskrift
sinni (sbr. Isafold 29. okt. f. á.).
Arni Jóhannesson, prestur í Grenivík,
Árni Þórarinsson, prestur í Skógarnesi,
Árni Þorsteinsson, prestur á Kálfatjörn,
Arnór Árnason, prestur á Felli,
Arnór Þorláksson, prestur á Hesti,
Asgeir Blöndal, læknir á Eyrarbakka,
Benedikt Kristjánsson, próf. á Grrenjaðarst,
Bened. Þ. Gröndal, kennari í Olafsvik,
Björn G. Blöndal, læknir á Sævarlandi,
Einar Friðgeirsson, prófastur á Borg,
Eirikur Gislason, prestur á Staðastað.
Eirikur Sverrisson, sýsluskrifari í Bæ,
Guðl. Guðmundsson, sýslumaður,
Guðm. B. Scheving, héraðslæknir, Bæ;
Emil Guðmundsson, prestur á Kvíabekk,
Halldór O. Þorsteinsson, prestur á Bergþ hv.,
Helgi Árnason, prestur i Ólafsvík,
Jens Pálsson, prestur í Görðum,
Jón Arason, prestur í Husavík,
Jón Benediktsson, prestur í Saurbæ,
Jón Guttormsson, próf. í Hjarðarholti,
Jón Sveinsson, próf. á Akranesi,
Jón Þorvaldsson, oand. med., Isafirði,
Lárus Benediktsson, prestur í Selárdal,
Magnús Helgason, prestur á Torfastöðum,