Ísafold - 15.04.1899, Side 1

ISAFOLD
Reykjavík, laiigarda^inn 15. apríl 1899.
Kemur út ýinist einu sinni eöa
tvisv. í vikn. Ver(T árg. (80 ark.
niinnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/’s doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
f
XXVI. árpr.
Forngripasafnopiðmvd,og ld. kl.ll—12.
Landsbankinn opinn livern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við 12—2, annar
gæzlustjóri 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl.3)
md., invd. og ld. til útlána.
Vestanpóstur fer á morgun, norðanpóst-
ur á mánudaginn.
Stranferðabáturinn Skálbolt leggurástað
í fyrra málið vestur um land
Bíræfni og skllniiig’sleysi.
i.
Hr. Benedikt Sveinsson hefir gefið
xtt bækling, sem hann kallar: »Um
Valtýskuna. Svar til Eimreiðarinnar«,
og munu menn fá getið því nærri, í
hverja átt sá bæklingur fer.
Til þess að girða fyrir allan mis-
skilning, skal þess þegar getið, að í
mjög mikilsverðu efni, sem bæklingur
þessi fjallar um, fær ísafold eigi bet-
ur séð, en að B. S. hafi rétt að mæla:
mótmælunum gegn kenningum »Eim-
reiðarinnar« um þá breytingu, sem
eigi að hafa orðið á réttarstöðu vorri
gagnvart Dönum við stöðulögin og um
gildi grundvaliarlaganna dönsku fyrir
ísland. I því efni leyfum vér oss að
vísa til greinarinnar »Stöðulögin og
landsréttindi vor« eftir Lögfræðing í
síðasta blaði Isafoldar, jafnframt því
sem vér látum þess getið,| að vér er-
ums með öllu samdóma þeim skoðun-
um, sem fram er haldið í þeirri grein,
enda er hún rituð að undirlagi rit-
stjórnarinnar og með hennar ráði.
En þegar þeim mótmælum sleppir,
er það sannast af ritlingi þessum að
segja, að værum vér ekki svo miklu
misjöfnu vanir, íslendingar, þegar
kemur til umræðu um stjórnarmál
vort, mundi hann vérða talinn alveg
ótrúlegur sams^tningur.
Svo bíræfnislega rangar eru sumar
staðhæfingar höfundarins um söguleg
atriði, viðburði, sem allir eiga kost á
að fræðast um. Og svo neyðarlegt
er skilningsleysi hans á einföldustu
atriðum þess málefnis, sem hann þyk-
ist vera að skýra fyrir þjóðinni.
Yér vonum að geta komið hverjum
meðalgreindum manni, sera vill sjá
sanuleikann, í skilning um það, að
þessi dómur um ritling B. S. sé ekki
úr lausu lofti gripinn.
Dr. V. G. bendir '"á það í ritgorð
sinni í Eimreiðinni, að alþingi hafi
1869 samþykt með 21 atkv. (af 27)
þessa tillögu: »Jafnt og hínir aðrir
ráðgjafar ríkisins á ráðgjafinn fyrir
ísland sæti í ríkisráðinu og hefir á-
byrgð á stjórninni*. Og jafnframt
bendir hann á, að einmitt Benedikt
Sveinsson hafi verið tillögumaðurinn.
Mjög er það skiljanlegt, að B. S.
finnist þetta koma sér illa. því að
það hefir einhvern veginn komist inn í
þöfuðið á hgnum, að meginatriði
gtjórnarmálsdeilunnar sé þetta, að
íslands-ráðgjafinn sé látinn eiga sæti.
í ríkisráði Dana. Meðan það er gert,
finst honum vera traðkað hinum ský-
lausustu réttindum þjóðarinnar, og.
sú hættan voðalegust, að Islendingar
gefi nokkura átyllu til þess að það
háttalag verði lögmætt talið.
þegar honum er svo bent á það, að
einmitt á þeirn tímum, er baráttan
fyrir landsréttindum vorum gagnvart
Danmörku stóð hæst, einmitt á þeim
tímum, er menn guldu glöggast varhuga
við að láta þau réttindi ganga úr
greipum þjóðarinnar, hafi ekki að eins
alþingi, undir forystu Jóns Sigurðs-
sonar, heldur og Benidikt Sveinsson
sjálfur talið það hættulaust fyrir oss
að ráðgjafi vor sæti í ríkisráðinu —
þá er það ekkert undarlegt, að mað-
urinn komist í vandræði.
Og nú biðjum vér menn að gæta
vandlega að því, hvernig hann fer að
klóra í bakkann.
Hann segir svo í ritlingi sínum (bls.
49): »f>að sem höf. (dr. V. G.) til-
færir úr alþingistíð. 1869, snertir og
að eins hin sameiginlegu máU.
Gætum nú að grein þeirri í stjórn-
arskrárfrumvarpi alþingis 1869, sem
hér er um að ræða. Hún er svona:
»þangað til öðruvísi verður ákveðið
með lögum, sem ríkisþingið og alþingi
samþykkir, felur konungur hina æðstu
stjórn hinna sérstaklegU íslenzku
málefna, sem útheimta staðfestingu
konungs, annaðhvort einhverjum af
ráðgjöfum sínum eða sérstökum ráð-
gjafa, sem ráðgjafa fyrir Island.
Jafnt og hinir aðrir ráðgjafar ríkis-
ins á ráðgjafinn fyrir Island sœti í
rílcisráðinu og heúr ábyrgð á stjórninni,
og skal sú ábyrgð síðar nákvæmar á-
kveðin með lögum«.
Minnast menn nú öllu meiri bíræfni
af öldruðum manni, fyrverandi þjóðar-
leiðtoga, fyrverandi dþraara, fyrver-
andi lögreglustjóra, fyrverandi alþing-
isforseta og margra, margra áira þing-
manni, heldur en þessarar: að vitna
í önnur eins skjöl, eins og stjórnar-
skrárfrumvörp alþingis og kinnoka sér
ekki við að fullyrða, að þá sé átt að
eins við sameiginleg mál, þegar æðsca
stjórn hinna. sérstaklegu íslenzku mál-
efna er nefnd berum orðum?
það er vitanlega ekki nokkur vegur
fyrir Bonedikt Sveinsson að komast
undan þeim sögulega sannleika, að ár-
ið 1869 leit alþingi, með Ben. Sveins-
son í broddi fylkingar, svo á, sem eng-
in hætta stafaði af því, að láta þann
ráðgjafa, sem um sérmál vor fjallar,
eiga sæti í ríkisráði Dana, meðan ekki
er unt að fá æðstu stjórnina inn í
landið sjálft.
Og jafn-skýlaus sannleiki er hitt, að
alþingi sá því þá ekkert til fyrirsiöðu,
að ábyrgð væri fram komið, samkvæmt
íslcnzkri löggjöf, á hendur þessum
ráðgjafa, sem átti að eiga sæti í ríkis-
ráðinu »jafnt og hinir aðrir ráðgjafar
ríkisins«.
Kenningin, sem Ben. Sveinsson
heldur nú fram um ríkisráðssetu ís-
landsráðgjafans — að hún breytti með
öllu réttarstöðu vorri, ef hún yrði lög-
leg, og að hún girði allsendis fyrir það
að ábyrgð verði komið fram á hendur
ráðgjafa vorum, meðan hún á sér stað
— er þannig spánný. Á henui bólaði
ekki, 088 vitanlega, í hinni fyrri sjálf-
stjórnarbaráctu vorri. Ben. Sveinsson
hefir fundið hana upp á gamals aldri.
þess hafa ekki sést nokkur merkí að
neinn lögfræðingur á landinu, að sjálf-
um honum og syni hans undantekn-
um, hafi aðhylst hana. En ýmsir
þeirra hafa mótmælt henni liarðlega.
Ollum röksemdum B. S., sem hann
reynir að styðja þessa kenningu sína
með, hefir verið margsvarað í Isafold.
Yér getum ekki skilið að nokkur þörf
sé á, að fara að taka þau svör upp
aftur að þessu sinni. Kenningin er
kveðin uiður til fulls og alls, þó að
höf. hennar, aleinn síns liðs, að skóla-
piltum undanteknum, sé að reyna, að
grafa hana upp aftur. Og vér treyst-
um því óhræddir, að enginn maður,
sem kominn er til vits og ára, glæp-
ist á henni.
Um íslenzka spuna-
áhaldið.
Eftir Albert Jónsson.
I.
þrátt fyrir það, þótt vér Islending-
ar séum taldir hafa greind og and-
lega hæfileika á móts við aðrar menta-
þjóðir heimsins, þá erum vér þó í því
verklega líklega aumri öllum siðuðum
þjóðum, er hnött vorn byggja, og er
þetta leiðinlega andstætt hvað öðru.
Ekki verður það þó sagt, að þjóð
vora skorti hæfileikana til hins verk-
lega fremur en hins andlega, ef hægt
- væri að beita kröftum sínum eins í
þá áttina hér. Má því til sönnunar
benda á þá menn, sem slæðst hafa
inníönnur þjóðfélög frá voru, þar sem
þeir geta neytt sín.
Já, það má með sanni segja, að
þjóð vor hefir verið næsta smástíg í
öllu, er lýtur að hinu verklega, svo
það er hryggilegt að líta yfir liðin 1000
árin og þurfa að sjá og viðurkenna,
hversu flest stendur í stað að kalla
má hjá oss í verklegu framförunum;
en aftur til samanburðar að horfa á
nágrannaþjóðirnar þjóta áfram fram-
farabraut iðnaðarins með höfuðskepn-
urnar auðsveipnar fyrir vinnulýðinn
til hvers sem gera skal, en vér togum
og teygjum og hnoðum vorum magn-
litla líkamskrafti með sveinvirkum og
erviðum áhöldum. En vonandi er,
að nýja öldin létti af oss þessu oki
og flytji oss fram á braut menningar
og manndáðar.
Svo að ég þá taki til dæmis eitt
vinnutólið okkar, tóskaparáhöldin, má
segja, að þau hafi sem margt annað
staðið í stað marga mannsaldra, fram
að þessuna tíma; því þótt einstakir
dugnaðarmenn — t. d. Magnús Steph-
ensen um síðusu aldamót — hafi
gert tilraun til endurbótar á þeim, þá
hefir það ekki hrifið svo neinu nemi
úti á meðal almennings, enda hafa
þessar tilraunir aldrei fest algerlega
rætur, og ekki heldur gerðar i þeim
Uppsögn (skriílegy hnnum við
árainót, úgild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. októher
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrasti 8.
24. blað.
tilgangi, að veita arðinum af endur-
bótunum inn á hvert heimili.
Sumir munu þó vilja nefna endur-
bót þá á spunaáhaldinu, að rokkurinn
var upp tekinn, en halasnældan lögð
niður. Á rokkinn verður þó sjálfsagt
spunnið helmingi meira en á snæld-
una; en hann er og mörgum pörtun
um dýrari. En satt að segja virðisc
íslenzka kvenþjóðin vera búm nógu
lengi að róa við rokkinn, sem fram-
farir nútímans eru búnar að setja út
í yztu horn, og er sannarlega mál til
komið.aðkvennfólkið fari að draga sig úr
skúmaskotunum frá rokkunum og
koma fram í birtuna, sem leggur af
hinum stórfengilegu breytingum, sem
orðnar eru á tóskaparáhöldunum með-
al allra mentaðra þjóða og nú er
jafnvel farið að votta fyrir hér hjá
vorri þjóð, þar sem eru kembivélarn-
ar, sem nú eru að rísa upp hér á
stöku stað.
En eg tel ekki að menn hagnýti sér
kembivélarnar eins og vera ber, með-
an gömlu rokkarnir eru settir í sam-
band við þær. Eg kalla að það sé
að fara aftur á bak, en ekki áfram
í verklegu áttina og er mjög óánægju-
legt að horfa á slíkt verklag. Kemb-
ingarvélin er komin mikið lengra á-
leiðis með ullina í þráð en gömlu hné-
kambarnir, og því er það annað áhald,
sem taka á við úr þeim, en rokkurinn.
það er eitt samfelt kerfi, sem held-
ur áfram með ullina frá því hún er
sett I fyrstu kembivélina og þar til
henni er Bkilað úr hinni síðustu í
þræði, og heitir síðasti limur áhalds-
ins spunavél. þess vegna ættu þeir,
sem halda vilja trygð við rokkana,
sömuleiðis að halda trygð við gömlu
hnékambana; því þau áhöld sóma
sér bezt saman og eru hvert1 á borð
við annað.
Fyrir nokkrum árum ritaði eg blaða-
grein um tóvinnuvélar. Taldi eg þar hið
bezta ráð heimilistóskapariðnaði vorum
til eflingar, að komið væri upp kemb-
ingarverkstæðum hér og hvar (helzt,
í hverri sýslu), þar sem hægast væri að-
sóknar á allar hliðar, og koma svo upp
smáspunavélum í sveitunum í kring, er
menn eigi í félagsskap og spinni á
þær alt fyrir heimilin.en þau láti aftur
kemba alla heima-ull sína í vélunum.
Jafnvel þó eg eigi geti búist við, að
orð mín hafi unnið" mikinn bug á
gömlum vana, þá sýnist samt sem þau
hafi verið í réttan tíma töluð, því ein-
mitt síðan hafa risið upp kembingar-
verkstæðin t. d. áOddeyri og Alafossi
með mjög líku fyrirkomulagi og bent
var á í greininni. það eitt vantar, að
alþýða taki upp spunavélarnar í staðinn
fyrir rokkana; en vonandi er, að þess
verði eigi langt að bíða. Vanafestan
er svo rík, að naumast er von, að
sannindin í þessu efni séu enn búin að
ryðja sér til rúms, en því betra, því
fyrr sem skilningur manria opnast á
þessar þörfu breytingar.
þegar um nýbreytni er að ræða í
einhverri grein, er tíðast gengið með
odd og egg að henni, til að spornavið
því, að breytingin komist á, og þá
dásamað hið gamla, sem þoka á fyrir
henni. J>etta er nokkurs konar trygð-
areinkenni á vorri þjóð, en er henni þó
engu að síður mjög banvænt.