Ísafold - 30.09.1899, Blaðsíða 2

258
legu stúdentahreyfingu, að sjá um og
hjálpa til þess, að hræður þeirra úti á
íslandi gætu, sér algerlega að kostnað-
arlausu, sótt fundarhöld þeirra og feng-
ið hlutdeild í blessun þeirri, sem fund-
arhöld þessi að allra dómi hefðu í för
með sér. Skoraði hann á fundarmenn
nú þegar á þessum fundi að efna til
samskota í því skyni og síðan að halda
þeim samskotum áfram drengilega, þeg-
ar heim kæmi af fundinum, hver í sín-
um hóp. Var þegar á fundinum byrj-
að að skjóta saman og að 5 mínútum
liðnum voru komnar rúmar 530 krónur!
Einn daginn, sem fundurinn stóð,
þágu fundarmenn heimboð frá bæjarbú-
um í kaupstaðnum Molde og voru sótt-
ir þaðan á tveim eimskipum. Þarvarslegið
upp mikilli veizlu og fjöldamargar ræð-
ur fluttar. Fyrir minni íslands talaði
þar málaflutningsmaður Leth frá Mokle
og fórust honum einkar hlýlega orð, en
síra Jón Helgason svaraði og þakkaði
fyrir. Annan dag komu bændur úr
Raumsdal með 80—90 vagna með hest-
um fyrir og buðust til að flytja fund-
armenn alla nokkrar bæjarleiðir inn eft-
ir Raumsdalnum síðari hluta dags; var
þetta vinsemdarboð þegið með þökkum
og varð úr því skemtiför hin bezta.
Svo var ákveðið á fundi þessum, að
næsta fund skyldi — eftir ósk hinna
finsku stúdenta — halda í Finnlandi
sumarið 1901, þó með þeim fyrirvara,
að Rússastjórn bannaðí ekki slík fund-
arhöld þar í landi. Færi svo, að Rúss-
ar léyfðu ekki fundarhaldið, skyldi fundi
frestað til sumarsins 1902 og skyldi
hann þá haldinn í Svíþjóð, líklega ein-
hverstaðar í Smálöndunum.
Þegar þessi fimti kristilegi norræni
stúdentafundur er borinn saman við
fjóra næstu fundi á undan, getur það
ekki dulist neinum, hve fljótri og mik-
illi útbreiðslu hin kristilega stúdenta-
hreyfing hefir náð hór á Norðurlöudum
á ekki lengri tíma en liðinn er, síðan
hennar varð fyrst vart þar, og er þetta
þó að telja smámuni eina í samanburði
við það, sem á sór stað annarsstaðar í
hinum mentaða heimi, t. a. m. á Eng-
landi og í Ameríku. Fyrir 20 árum
og jafnvel skemri tíma hefði naumast
nokkur stúdent á Norðurlöndum látið
sér til hugar koma, að slík kristileg
samtök og fundarhöld meðal stúdenta
af öllum námsgreinum væru framkvæm-
anleg hér á Norðurlöndum. En veðra-
skiftin verða oft fljótar en varir. Fund-
ur sá, er þetta sumar var haldinn þar
norður í Raumsdalnum, v/rðist gefa hin-
ar beztu vonir um framtíðina, vonir,
sem allir þeir, er skilja þýðingu krist-
indómsins fyrir menningarþrif þjóðanna,
hljóta að gleðjast af og þakka guði
fyrir.
Samur og jafn
er skilningurinn hjá gáfumanninum
þjóðólfska. ísafold hélt því fram nú
í vikunni, að það deiluefni, hvort
hagur væri að því að fá ráðgjaíann á
þing, sé ótrúlegt, með því að sá hagur
ur sé svo bersýnilegur, að um annað
eins ætti ekki að þurfa að deila. þetta
getur ekki gáfumanninum við aftur-
haldsmálgagnið skilist að þýði annað
en það, að deiluefnið sé »ótrúlega
litið*.
Reyna mætti að skýra þetta fyrir
honum með ofurlitlu dæmi: Gerum
ráð fyrir, að einhver staðhæfði, aðrit-
stjóri »þjóðólfs« væri óvenjulega ein-
faldur maður. Vitanlega væri það ó-
trúlegt, að nokkur maður færi að gera
þá staðhæfing að deiluefni. En færi
nú svo samt sem áður, þá skjátlast
oss mjög, ef ritstjóri »þjóðólfs« teldi
slíkt deiluefni »ótrúlega lítiðt.
Geti ekki gáfumanninum þjóðólfska
skilist af þessu dæmi, að »ótrúlegU
sé stundum nokkuð annað en »ótrú-
lega lítiða, þá sjáum vér ekki í svip-
inn ráð til þess að gera honum það
skiijanlegt.
Fagnaðar-hliöin
á Dreyfuss-málinu.
Sjálfsagt verður öllum þorra manna
starsýnast á synd frönsku þjóðarinnar,
þegar þeir virða Dreyfuss-málið fyrir
sér.
Og það er lfka von. f>að er aðal-
hliðin.
Engum óhlutdrægum manni úti um
víða veröld blandast hugur um, að
maðurinn sé saklaus. I öllum löndum,
utan Frakklands, kemur öllum blöðum
og öllum mönnum, voldugum sem vesöl-
um, sem nokkuð hafa kynt sér málið,
saman um sakleysi hans. Að hinu
leytinu hefir sannast á hvern eftir annan
meðal æðstu virðingamanna frönsku þjóð-
arinnar, að þeir hafa farið með fals og
lygi í því skyni að fá manninn sak-
feldan. Og svo er hann sakfeldur af
nýju, eftir allar hörmungarnar á Djöfla-
ey. Sumpart horfir þjóðin á þetta með
tilfinningarleysi leti-heimskunnar, sum-
part með æsingum ofstækis-heimskunn-
ar. Að eins örlítið brot af þjóðinni
gerir sér það ljóst, að hér sé verið að
vinna óumræðilegt níðingsverk og
reynir að afstýra því.
þess vegna sagði eitt stórblaðið
enska, að það væri ekki Dreyfus, sem
hefði verið fyrir rétti í Rennes, heldur
franska þjóðin í heild sinni. Og nú
væri hún dæmd sek af dómstóli hins
siðaða heims — »stórsek, og það um
óafsakanlegan glæp«.
En til er önnur hlið á málinu, sem
er að minsta kosti eins fagnaðarrík
eins og þessi hliðin er raunaleg.
Dreyfuss-málið er ekkert stórmál í
sjálfu sór, í samanburði við þau mál,
er annars eru vön að koma tilfinning-
um þjóðanna í æsingu. Síður en svo.
Dreyfus var, svo sem kunnugt er,
sakaður um að hafa látið uppi við
aðrar þjóðir nokkur leyndarmál her-
stjórnarinnar frönsku. Glæpurinn var
auðvitað svívirðilegur, ef maðurinn
hefði verið sannur að sök. En enginn
maður hefir haldið því fram, að frönsku
þjóðinni hafi verið unnið nokkurt ó-
gagn með honum, né öðrum þjóðum
nokkurt gagn. Hann olli ekki neinum
smávafningum, því síður neinum stór-
viðburðum með þjóðunum.
Og aðalmaðurinn í þessum sorgar-
leik er ekki neitt stórmenni. Hann er
ekki annað en höfuðsmaður í herliði
Frakka, ókunnur öllum öðrum en vin-
um sínum og samverkamönnum.
Við þennan ókunna mann er höfð
rangsleitni í frammi, að dómi hins sið-
aða heims — blóðug, voðaleg rang-
sleitni, vitaskuld. En sú rangsleitni
er ekki víðtækari en svo, að hún nær
að eins til þessa eina manns og ást-
vina hans.
Hvernig er svo þessari rangsleitni
tekið úti um veröldina?
Ekki með þögn. Ekki heldur með
stillilegri augnablíks-meðaumkvun. —
Heldur verður hún, þessi rangsleitni,
sem höfð er í frammi við þennan eina
ókunna mann, aðalúmræðu-efni hins
mentaða heims mánuð eftir mánuð.
Miljónir manna úti um víða veröld,
sem sagt verður, að ekkert komi þetta
við, drekka í sig hvert orð, sem um
málið er sagt, og standa á öndinni út
af úrslitunum. Og þegar svo úrslitin
fréttast, verða menn gagnteknir af
slíkri gremju, að þeir vilja helzt eng-
in mök eiga við þá þjóð, sem lætur
annað eins við gangast — vilja ekki
einu sinni virða hana þess að njóta
hjá henni mestu fegurðarinnar, sem
þeir geta gert sér von um að nokkuru
sinni beri fyrir augu þeirra á æfinni,
sýningarinnar miklu að ári.
Og alt er þetta út af einum, um-
komulausum, óþektum manni, sem
saklaus hefir ratað í raunir!
það er eitthvað óvenjulega tilkomu-
mikið við þetta, þegar maður athugar
það vandlega.
Og óvenjulega fagnaðarríkt jafn-
framt. f>ví að það er ljós bending
um það, að, þrátt fyrir alt og alt, sé
ekkert til, er hafi meira vald yfir hugum
mannanna en réttlœtið.
En hvernig stendur nú á því, að
réttlætistilfinning þjóðanna hefir látið
svo mikið á sér bera, sem raun hefir
á orðið, í þessu máli?
Öllum mönnum, sem nokkuð þekkja
til mannkynssögunnar, er kunnugt um
það, að á öllum öldum hafa verið
framin jafn-mikil níðingsverk í hinum
siðaða heimi, og langtum víðtækari
jafnframt. Á öllum öldum hefir það
við borið, að saklausir menn hafaorð-
ið fyrir hörðum refsingum, óumræði-
legum þjáningum af hendi þeirra, sem
völdin hafa haft. En svo að kalla á-
valt hafa þjóðirnar látið sig það tíl-
tölulega litlu skifta. Óhætt mun jafn-
vel að fullyrða, að fyrir svo sem hálfri
öld hefði verið óhugsandi jafn-ríkur og
jafn-almennur áhugi á öðru eins máli
og Dreyfuss-málinu.
Af hverju kemur þá þessi breyting,
sem nú er ómótmælanleg? Kemurhún
af því, að mennirnir séu orðnir miklu
betri, réttlátari en þeir hafa áður ver-
ið? Hafa þeir í raun og veru megn-
ari andstygð á rangsleitninni nú en áður?
Hæpið væri að neita því með öllu.
Fyrir hinu eru miklar líkur að minsta
kosti, að rangindi, sem beitt er gegn
einstökum mönnum, komi nú sárar við
hjörtun en nokkuru sinni áður.
En fráleitt nægir samt það atriði
eitt til að skýra til fulls þá afarmiklu
hluttekning, sem mál þessa franska
höfuðsmanns hefir vakið út um allan
heim. Vitanlega hefir þurft eitthvert
afl til þess að vekja réttlætistilfinn-
inguna —- því að ekki þarf djúpsæja
þekking á mönnunum til þess að kom-
ast að raun nm, að henni er nokk-
uð svefngjarnt — og beina henni
að þessu máli.
Og þetta afl er blöðin — blöðin,
sem fremur flestu öðru eru börn þessa
tíma og einkenni þessarar aldar.
Ágæti þeirra er auðvitað ekki ein-
dregið né ómengað, — ekki fremur
en menningarinnar yfirleitt. Oft hafa
þau afvegaleitt; mörg hafa þau myrkv-
að hugmyndir manna um rétt og rangt,
í stað þess að skýra þær og glæða.
En það óumræðilega afreksverk hafa
þau unnið að fá svo að kalla hvern
mann, háan sem lágan, í hinum sið-
uða heimi — í stað örfárra manna
áður — til að hætta að hugsa ein-
göngu um sjálfan sig, fara að hugsa um
þá, sem hann hefir aldrei séð og ald-
rei heyrt og fær aldrei að sjá og ald-
rei að heyra.
En það er vafalaust fyrsta sporið,
ef til vill bálf Ieiðin, til þess að geta
farið að líta á hvern mann sem ná-
unga sinn og bróður, »af hvaða þjóð
sem hann er«.
þetta er ..sjálfsagt blaðanna mesta
stórvirki. þau hafa orðið langöflugasta
ráðið á þessari öld til að beina hug-
um einstaklinganna út á við og draga
þjóðirnar saman.
En það er eitt af aðalskilyrðunum
fyrir því að réttlætistilfinningin fái að
njóta sín í brjóstum mannanna.
Kartöflusýkin.
Að henni kveður mest á Álftanesi,
Garðahverfi, Vatnsleysuströnd, Leiru
og Garði, að því er Einar garðyrkju-
maður Helgason segir, og það avo
mjög í þessum sveitum, að óhætt mun
að fullyrða að helmingur til 3/4 af
allri uppskerunni sé ónýtur; sumstað-
ar hafa menn fleygt öllu í sjóinn. I
þessum þéttbýlu hverfum er sýkin
meira og minna á hverjum bæ, en
þar sem garðar eru meira einangraðir,
ber minna á henni, t. d. í Brunna-
staðahverfi á Vatnsleysuströnd, í vog-
um og Keflavík. I Ytri-Njarðvíkum >
hefir ekki orðið vart við sýkina og í
Innri-Njarðvíkum að eins lítið eitt. Á
einum bæ í því hverfi bar á sýkinni
nokkuð snemma í sumar, hjá Ásbirni
Ólafssyni; en þá lét hann tafarlaust
taka upp úr þeim garði og brenna
grasið, til þess að sýkin gæti ekki
borist í aðra garða.
Hér í Reykjavík hefir sýkin gjört
mikið tjón, einnig í Hafnarfirði, sum-
staðar í Mosfellssveit, á Akranesi og
eftir því sem heyrst hefir, einnig á
Stokkseyri og Eyrarbakka.
þeir sem taka upp seint á haustin
geta óhræddir látið grasið liggja, vegna
þess að þá oru líka aðrir búnir að
taka upp og frjókorn sveppsins hljóta
því að eyðileggjast, þótt þau þá fjúki
af grasinu.
Verksmiðjurnar væntanlegu.
Niðurstaðan af rannsóknum verkfræð-
ings þess, er hér hefir verið í sumar til
þess aðundirbúa verksmiðjufyrirtæki þau,
er hr. Oddur V. Sigurðsson gengst fyr-
ir, hefir oröið sú, að ekki muni tiltæki-
legt að nota fossana upp af llvalfirði,
sem menn höfðu einkum augastað á um
tíma. Verði nokkuð úr fyrirtækjum
þessum, leggur verkfræðingurinn það til
að byrjað verði í fossunum í Soginu.
En kostaðurinn við það' er mjög mikill
og hafnir illar þar eystra, svo enn verð-
ur ekkert um það sagt, hvort nokkuð
verður að hafst. En búist er við, að
vitneskja komi um það í haust.
Hólar
komu að norðan og austan í gær,
með mesta sæg af fólki; þar á meðal
sfra Benedikt Eyjólfsson í Berufirði,
kom til að sækja konu 3Ína, sem hefir
verið hér í sumar til lækninga með
góðum árangri.
Handsbúnaðarfólagið
ætlar að taka að sér að panta kar-
töflu-útsæði fyrir menr til næsta vors,
en til þess að geta haft gagn af því,
verða menn að snúa sér til félagsins í
tíma.
Páll Briem amtmaður
verður utanlands í vetur, ásamt frú
sinni, lagði á stað frá Akureyri 19.
þ. m.
Veðurathuganir
í Reykjavík eftir landlækni Dr. J. Jónas-
sen.
sept Hiti (á Celsius) Loftvog (millimet.) Veðuráít.
á nótt umhdl árd. síðd. árd. sí()d.
23. — i + 3 759.5 754.4 Nhvb N h h
24. 0 + 6 754.4 751.8 o b hlv h b
25. 0 -+ 7 746.8 744.2 N h b o b
26. 0 + 6 744.2 749.3 o b N hv b
27. — 2 + 4 749.3 756.9 N h b N hv b
28. -i- 3 + 1 759.5 759.5 N hv b N h b
29. ~ 5 + 4 762.0 762.0 A h b o b
Hefir verið við háátt, fagurt og bjart
veðnr með nokkuru frosti síðustu dagana.
Síðdegis-guðsþjónustur
síra Jóns Helgasonar byrja aftur,
að öllu forfallalausu, sunnudaginn 8^
október, kl. 5 e. h.