Ísafold - 22.11.1899, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1*/» doll.; torgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
1SAF0LD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
dtgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVI.
arar.
Reykjavík, miðvikuda^finn 22. nóv. 1899.
73. biað.
I. O. O. F. 81112481/!!
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11—1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Okeypis tannlækning í Hafnarstræti 16
1. og 3 mánud. bvers mán. kl. 11—1:
_X+X xfx. xfX. xfX. xfx. xfx. ,xfx.. xfx. xfx. xfX. .xfx. xfx. xfX.
’xix' xjx x’ x|x ’XfX' ’xix* 'xix' ’X|X' 'xix' 'x|x' x+x' 'x+x'
Mótbárurnar heiztu.
II.
(Niðurl.)
f>á er að athuga síðari mótbáruna.
Landið á, samkvæmt henni, sjálft að
taka lán, sem nægi til þess að setja á
stofn banka þann, er fullnægi þörfum
vorum, svo vér getum haft öll umráð-
in yfir honum og allan haginn af hon-
um.
Kenningin er ekki óáheyrileg. En
þá er eftir að vita, hvort ekki eru
þeir örðugleikar á að koma hugmynd-
inni í framkvæmd og þeir agnúar á
framkvæmdinni sjálfri, að frágangssök
sé við þetta að eiga.
I vorum augum er því svo farið.
Fyrst er þess að gæta, hvernig stjórn
vor er. það þarf meiri trú á henni
en alment gerist, meiri trú á henni
en.nokkur ástæða er til að hafa, til
þess að gera sér í hugarlund, að hún
mundi koma öðru eins í framkvæmd
fyrst um sinn. í engu máli hefir hún
sýnt af sér röggsemi neitt svipaða því,
sem til þess mundi þurfa.
Og þó að hún gæti það, eru engin
líkindi til annars en það yrði með
örðugum kjörum.
Eftirspurn eftir peningum er mikil
um allan heim og peningaleiga fer
hækkandi.
Margt er það, sem veldur því. Stór-
kostleg járnbrautarfyrirtæki eru á ferð-
inni, í Kína, í Afríku og Síberíu (Kyrra-
hafsbrautin rússneska). Heimsverzl-
unin þarfnast alt af meiri og meiri
peninga, með því að Norðurálfuþjóð-
irnar leggja stöðugt meiri og meiri
stund á að ná undir sig verzlun í öðr-
um heimsálfum. Og í sambandi við
þá verzlunarstefnu stendur aukinn
kostnaður til herskipaflota hjá þeim
þjóðum. Ófriðurinn með Spánverjum
og Bandaríkjamönnum hefir og gleypt
ógrynni fjár.
Peningalán eru því dýr hvervetna í
veröldínni, og örðugt að fá mikið fé
lánað um langan tíma. En auk þess
eru öll líkindi til þess að Island hafi
mjög lítið lánstraust, nauðalítil von um
að vér getum fengið lán öðruvísi en með
miklu örðugri kostum en aðrar þjóð-
ir.
íslandsþekking Norðurálfumanna er
af mjög skornum skamti. Ekki mun
fjarri sanni, að þeirheyri Islands get-
ið oftast í sambandi við hallæri, land-
skjálfta og fjárbænirhanda nauðstödd-
um mönnum. Slíkt eflir að sjálfsögðu
ekki lánstraustið. Og svo er landið f jarri
öðrum mentuðum löndum og tungu þess
kann enginn maður þar. Lánveitend-
ur geta því ekki haft auga á, hvernig
fénu er varið, né hvern árangur fyrir-
tækin hafa.
þ>ví til sönnunar, að þetta sé ekki
gripið úr lausu lofti, setjum vér hér
kafla úr bréfi, sem oss hefir borist í
hendur. Merkur maður hér sendi fyr-
irspurn til þjóðbankans skozka um
það, hvort hugsandi væri að fá lán í
Skotlandi gegn veði í íslenzkum fast-
eignum. Kafli úr svarinu, sem hann
fekk, er á þessa leið:
»Engum lánveitanda hér mundi
koma til hugar að leggja fé í fyrir-
tæki í landi, sem er jafn-afskekt og
ísland; en ef nokkur gerði það, mundi
það ekki verða nema gegn hárri leigu.
Oðru máli er að gegna um vorar eigin
nýlendur, því að þar eiga svo margir
Bretar heima, sem lánveitendur hér
geta haft fyrir umboðsmenn, og samt
eru af þessum lánum út úr landinu
telcnir ð, 6 og 7°/0 eða meira«.
Skynsamir menn ættu af þessu að
geta gert sér nokkura hugmynd um,
hve miklar líkur muni vera til þess,
að greiðlega gangi á heimsmarkaðin-
um með lánbeiðni fyrir hönd lands-
sjóðs.
Nix kann einhver að spyrja; Hver
líkxndi eru þá til þess, að landssjóður
geti eignast þann hlut í bankanum
fyrirhugaða, sem honum var ætlað
samkvæmt hlutafélagsbanka-frumvarp-
inu á sfðasta þingi, ef það er jafn-
miklum örðugleikum bundið fyrir hann
að fá lán, eins og hér er haldið
fram?
|>ví er fljótsvarað. |>að yrði ein-
göngu með lánstrausti þeirra manna,
sem fyrir bankafyrirtækinu gangast,
en ekki með lánstrausti landssjóðs.
»þjóðólfur« ftalar um það með mikilli
fyrirlitning, að landssjóður fari að
gera svo lítið úr sér að hafa »nokkura
danska Gyðinga« að bakhjalli. Skárri
er það nú líka heimskan, að halda,
að þeir Gyðingar kunni að vera til,
sem geti styrkt lánstraust íslenzka
landssjóðsins! Miklir menn erum við,
Hrólfur minn !
Sannleikurinn er sá, að þessir »Gyð-
ingar« bjóðast ekki að eins til þess,
að útvega landssjóði peninga til að
leggja í bankastofnun — peninga, sem
hann gæti að öllum líkindum ekki
fengið að öðrum kosti. Heldur veitir
og banki |þeirra að |sjálfsögðu, svo
framarlega sem hann kemst á fót,
landsmönnum lán með langtum væg-
ari kjörum en sá banki gæti gert, er
laudssjóður stofnaði af /eigin ramleik,
þó að honum væri ekki um megn að
koma upp banka, er fullnægði þörfum
landsmanna.
Ekki að eins fyrir þá sök, að banki
þeirra fær peninga lánaða með betri
kjörum heldur en landssjóðsbanki
fengi. Heldur og vegna þess, að
þeirra banka verður svo miklu meira
úr seðlaútgáfuréttinum heldur en banka
landssjóðs mundi verða. þ>eir gfeta
notað seðlaútgáfuréttinn til þess að
halda í viðskiftura í Danmörk þeirri
seðlafúlgu, sem afgangs verður við-
skiftaþörfinni íslenzku. það getur
landssjóðsbanki ekki, 3vo sem reynsla
Landsbankans sýnir áþreifanlega.
Landssjóði íslands og íslenzku þjóð-
inni í heild sinni stendur nú til boða
að verða hluttakandi í þeim afar-
miklu hlunnindum. Islendingum stend-
ur til boða beinn gróði af þessum
hlunnindum, að svo miklu leyti, sem
að þeir gerast hluthafar í bankanum
fyrirhugaða. Og þeim standa til boða
lán, sem geta orðið tiltölulega ódýr
einmitt fyrir það, að bankinn getur
jafnframt grætt utanlands.
Að hafna slíku boði og fara í þess
stað að byggja von sína á banka, er
vér komurn sjálfir á fót — banka,
sem engin líkindi eru til að nokkurn
tíma verði neitt úr — banka, sem
hlyti að veita lán með verri kjörum
— banka, sem vér svo hefðum að
öllum líkindum ekki menn til að
stjórna — það væri meira en fásinna.
|>að væri rangindi gagnvart þessari
fátæku þjóð.
Bretar og Búar.
iii.
(Síðasti kafli).
í stað þess að fallast þegar á til-
lögu Chamberlains um sameiginlega
rannsóknarnefnd breyttu nú Búar
stefnu sinni í málinu, hugðust með
því að losna við alla frekari vafninga.
þeir buðu útlendingum kosningar-
rétt eftir ð ár.
En það tilboð var þrem skilyrðum
bundið.
Fyrsta skilyrðið var það, að á þessi
afskifti brezku stjórnarinnar af mál-
um Transvaal-lýðveldisins skyldi ekki
verða litið sem fordæmi, og að hún
skyldi framvegis láta innanlandsmál
lýðveldisins afskiftalaus. — Með því
skilyrði var ekki farið fram á annað
en það, að stjórnin brezka stæði við
yfirlýsingar, er hún hafði áður látið
skýlaust frá sér fara.
Annað skilyrðið var, að brezka
stjórnin skyldi ekki halda því fram,
að hún hefði »suzerainty« yfir Trans-
vaal — þau yfirráð, með öðrum orð-
um, sem samningurinn frá 1881 hafði
gert ráð fyrir, en slept hafði verið úr
samningnum frá 1884. — þetta atriði
var nú gert að skilyrði frá Búa hálfu,
vegna þess, að brezka stjórnin var
farin að tala á þá leið, sem hún hefði
öll þau yfirráð yfir landinu, sem hún
hafði haft samkvæmt samningnum frá
1881.
f>riðja skilyrðið var, að öllum deilu-
atriðum milli stjórnanna í Transvaal
og Stórbretalandi skyldi vísað cil gjörð-
ardóms. Þó var það tekið fram í
samkomulagsskyni við Chamberlain,
að engir aðrir en Transvaal-menn og
Bretar skyldu mega eiga sæti í gjörðar-
dómnum.
því verður naumast neitað hlut-
drægnislaust, að öll þessi skilyrði fyr-
ir því að verða við fylstu kröfum
Breta hafi verið hvert öðru sanngjarn-
ara. En að hinu leyti voru þau eink-
ar áríðandi fyrir Transvaal. því að
búast mátti við, að svo framarlega
sem brezka stjórnin afsalaði sér ekki
af nýju þeim yfirráðum yfir landinu,
sem hún hafði afsalað sér 1884, en
hún nú var farin að þykjast hafa, og
svo framarlega sem enginn samningur
væri um gjörðardóm í ágreiningsmál-
um, en útleudingar að hinu leytinu
fengju það vald í landinu, sem nú
stóð þeim til boða — þá mundu þeir
óspart leita aðstoðar Breta tii þess
að fá vilja sínum framgengt, hvenær
sem nokkuð bæri á milli.
|>essu tilboði Transvaal-stjórnarinn-
ar svaraði brezka stjórnin með svo
miklum vafningum og vífilengjum, að
Krúger forseti leit svo á, sem hún
hefði hafnað því.
Ekki lagði hann fyrir það árar í
bát. f>egar hann sá, að brezka stjórn-
in ætlaði ekki að þiggja tilboð hans
um að verða við fylstu kröfum henn-
ur, af því að hann lét það tilboð
bundið skilyrðum þeim, er áður er
getið, sendi hann, í byrjun septem-
bermán. í haust, brezku stjórninni
skeyti um, að hann gengi að tillögu
Chamberlains um sameiginlegu rann-
sóknarnefndina, og byði jafnframt aft-
ur útlendingum kosningarrétt eftir 7
ára dvöl í landinu.
Nú mætci ætla að samningar hefðu
tekist vafningalítið, þar sem Trans-
vaal-stjórnin hafði afdráttarlaust geng-
ið að þeim samningsgrundvelli, sem
Chamberlain hafði, fyrir brezku stjórn-
arinnar hönd, tjáð sig ánægðan með.
En ekki var samt því að heilsa. Nú
afsegir brezka stjórnin að standa við
orð sín.
I stað þess hélt hún enn fram kröf-
um sínum um kosningarrétt útlend-
inga eftir 5 ár og hagaði jafnframt
orðum sínum á þá leið, að sýnilegt
var, að hxxn ætlaði enn að krefjast
þeirra yfirráða, sem samningurinn frá
1881 heimilaði henni, en samningur-
inn frá 1884 óheimilaði. Jafnframt
bauðst hún til að ábyrgjast sjálfstæði
Transvaal-Iýðveldis, bæði gegn útlend-
um ríkjum og öllum hlutum Breta-
veldis.
þessu tilboði höfnuðu Búar, sögðu,
sem satt var, að nú væri þeim boðið
alt annað en þeir hefðu nokkurn tíma
fram á farið. þeir höfðu beiðst þess,
að brezka stjórnin afsalaði sér af nýju
þeim yfirráðum yfir Transvaal, er hún
hafði að eins haft samkvæmt samn-
ingnum frá 1881, og þeirra málaleitan
hafði verið synjað. þeir höfðu aldrei
farið fram á neina brezka ábyrgð gegn
útlendum ríkjum. Og skiljanlega þótti
þeim heldur lítils vert um tilboðið um
ábyrgðina gegn ásælni Breta sjálfra,
þar sem það kom einmitt frá þeim
ráðgjafanum, sem verið hafði með í
ráðum 1895, þegar dr. Jameson hélt
með vopnaðan flokk manna inn í
land þeirra í því skyui að kveikja þar
uppreist og efla hana.
— |>ann veg eru þá tildrögin að
þessum ófriði, sem nú er hafinn í
Suður-Afríku. Atferli ensku stjórnar-
iunar í málinu hefir verið líkt við
háttalag úlfsins, sem vildi finna lamb-
inu eitthvað til saka en var staðráðinn
í að eta það, hverja vörn, sem það