Ísafold - 07.04.1900, Síða 1

Kemar út ýmist einn sinni eða
tvisv. i viku. Verð á rg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 */« dol 1korgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVII. árg.
Reykjavík laugardaginn 7. apríl 1900.
19. blað.
cr Næsta blað mið-
vikudaginn fyrir skírdag
11. þ. m.________________________
Forngripasafnið (nú í Landsbankanum,
opið mvd. og ld. 11—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkau dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11—1.
Okeypis augnlækning a spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræti 16
1. og 3. máúud. hvers mán. kl. 11—1.
Xtx,xyx xtx xt>.>tA xtx. xfx..xf>.xfx.
Skrifstofuvaldið
og
erindrekar þess.
Hverjir eru það, sem í raun og
veru hafa yfirstjórn þjóðmála vorra
með höndum?
f>eir eru sjálfsagt til, sem ímynda
sér, að það sé íslandsráðgjafinn. En
það er einber misskilningur. Islands-
ráðgjafinn stjórnar ekki málum vorum
nema í orði kveðnu. Hann hefir alt
annað að gera en að fást við þau.
Oðrum mönnum er ætlað, eins og ná
hagar til, að gera sér grein fyrir mál-
um vorum og eftir þeirra tillögum fer
ráðgjafinn. f>að mun sönnu næst, að
stjórnarskrármálið eitt, eða hér um bil
eitt, njóti þeirrar virðingar, að hann
leggi sjálfur að því hug og hönd, eink-
um síðan hann fekst til viðtals um
það af vorri hálfu.
f>es3ir menn, sem með tillögum sín-
um ráða því, hvernig ráðgjafinn tek-
ur í mál vor, eru undirmenn hans í
ísleniiku stjórnardeildinni. f>eir eru
mennirnir, sera stjórna oss — ef stjórn
skal kalla! f>eir eru mennirnir, sem
veiia embættin. f>eir eru mennirnir,
sem hefta löggjöfina, þegar þeim ræð-
ur svo við að hafa. Og, svo sem kunn-
ugt er, er stjórn íslandsmála í Kaup-
mannahöfn mestmegnis í þessutvennu
fólgin.
Menn eru ekki allsjaldan að fárast
út af því, hve litla ábyrgð landshöfð-
inginn hafi á gjörðum sínum. Marg-
falda ábyrgð hefir hann þó á við þessa
embættismenn í íslenzku stjórnardeild-
inni í Kaupmannahöfn. f>ví að sjaldn
ast liggur það í láginni, sem hann
gerir. Venjulega á þjóðin kost á að
finna að því, ef það er ámælisvert.
En þessir menn, sem í raun og veru
hafa ráðgjafavaldið með höndum, þess-
ir menn, sem geta virt vilja þingsins
og tillögur landshöfðingja að vettugi,
þeir þurfa aldrei að gjöra þjóðinni
grein’ fyrir sínum gjörðum.
Varlega er þessum mönnum láandi,
þó að þeir hafi freisting til að vilja
halda við stjórnarástandinu eins og
það er nú. í raun og veru eru þeir
einu mennirnir, sem vel skiljanlegt er
að kunni vel við það. f>eir fá fyrir
yfirmann hvern ráðgjafann á fætur
öðrum, sem ekkert skyn ber á íslenzk
mál, eftir engu hefir að fara öðru en
þeirra tillögum. Og þeir þurfa ekki
að bera ábyrgð á neinu. Hver getur
láð þeim að þeir kunni vel við sig?
Staðan breyttistsannarlegaekkitil hins
betra fyrir þá, ef þeir ættu alt í einuað
fara að fá íslenzkan mann fyrir ráð-
gjafa, mann, sem væri nákunnugur
Islandsmálum, mann, sem teldi það
sitt verk, að komast að samningum
við alþingi og koma því í framkvæmd,
er það hefði orðið ásátt um við hann.
Skrifstofuvaldið er ævinlega íhalds-
samt; það er þess eðli. En þegar
eins er ástatt og hér, væri það meira
en mannlegum kostum prýtt, ef því
væri breytingar sérlega hugleiknar.
f>að er svo sem skiljanlegt, að menn-
irnir vinni að því eftir mætti, að láta
ekki kippa fótum undan þessu ein-
kennilega notalega valdi, sem þeir
hafa við að styðjast.
Og það er því skiljanlegra, sera
þeim finst vafalaust, að þeir hafi hið
mesta nauðsynjaverk með höndum.
f>eir finna sjálfsagt manna mest til
yfirsjóna alþingis, af því að þeir þurfa
manna mest um þær að fjalla. fæirra
aðalverk er að leita uppi yfirsjónir al-
þingis, smíðalýtin á verkum þess.
Við hinu er naumast að búast, að
þeir setji sér það mjög skýrt fynr sjón-
ir, að yfirsjónir alþingis og lagasmíða-
lýtin hjá því eru að mestu leyti því
að kenna, að það á éngan kost á sam-
vínnu við landsstjórnina, við æðsta
stjórnarliðinn, sem fullnaðarúrslitunum
ræður og ábyrgðina ber í orði kveðnu.
f>etta er alt saman eðlilegt og auð-
skilið.
Hitt er óneitanlega nokkuru óeðli-
legra og torskildara, ef íslenzka þjóð-
in lítur á málið eins og skrifstofu-
valdið — ef hún sér sér hag í að
hafa þennan fleyg úti í Kaupmann-
höfn milli alþingis og ráðgjafans —
ef henni þykir vænlegra að láta ráS-
gjafann ekki verða fyrir neinum á-
hrifum í íslenzkum málum nema frá
þessum ábyrgðarlausu embættismönn-
um, en að láta hann verða fyrir á-
hrifum af sínu eigin löggjafarþingi.
Fyr mætti nú líka vera blindni og
flekun — að þessum skrifstofumönn-
um allsendis ólöstuðum!
En takist skrifstofuvaldinu þetta,
þá er enginn vafi á, hvernig það at-
vikast.
f>að gerir að öðru leytinu bandalag
við kaupfélagahöfðingjann, sem, eins
og öllum er kunnugt, á nú orðið drjúg
ítök í sannfæring allmargra manna og
sjálfstæði hér á landí, bæði utan þings
og innan. Og að hinu leytinu tekur
það höndum saman við alla þá undir-
menn sína, sýslumennina hér á landi,
sem ekki reynast of stirðir í snúning-
um. Engum ætti að koma á óvart,
þótt almargir þeirra hafi reynst leiði-
tamir. f>að er svo sem ekki nema
mannlegt, þótt ekki sé það fyrirtaks
karlmannlegt, né þjóðræknislegt, að
þeir hafa nú tilhneiging til að þóknast
æðsta valdinu, sem yfir oss drotnar,
íslendingum. Enda hefir sannarlega
komið fram í þeirra hóp ósleitilegur
áhugi á að bægja þjóðinni frá þeirri
einu stjórnarbót, sem henni er nú unt
að fá. f>ví miður mundi verða nokk-
uð örðugt að benda á nokkurt tíma-
bil í sögu þjóðar vorrar, er jafn-marg-
ir sýslumenn hefðu lagt sérstaka stund
á að vinna velferðarmálum vorum
gagn, eins og þeir sýslumenniruireru nú,
sem láta sér um það hugað að reka
erindi skrifstofuvaldsins f Kaupmanna-
höfn.
f>essi tvö öfl í landinu — kaupfé-
lagavaldið og sýslumannavaldið, að svo
miklu leyti, sem það hefir fáanlegt
verið — hafa tekið höndum saman í
þjónustu skrifstofuvaldsins í Kaup-
mannahöfn, gangast nú fyrir því, á-
samt þeim mönnum og málgögnum er
aftan í þeim hanga, aó girða fyrir
stjórnarbót Islendjnga, ginna þjóðina
út í þá heinusku, að hafna þeim yétt-
arbótum, sem henni standa til boða.
f>essi samvínna hefir, eins og við
mátti búast, gengið mikið vel á fund-
inum, sem haldinn var á Húsavík í
síðasta mánuði. Sýslumaðurinn og
einn helzti kaupfélagsstjórinn beittu
sér ósleítilega gegn stjórnarbótinni.
A undan þeim aðalfundi voru haldn-
ir nokkurir smáfundir til ráðagerða,
eftir því sem skrifað er að norðan.
Og á því hefir eðlilega verið öll þörf.
f>ví að hér var um margt að velja
og því úr vöndu að ráða. Markmiðið
er vitanlega ekki nema eitt: að koma
stjórnarbótinni fyrir kattarnef. En
samheldnin, eindrægnin um það, hver
ráð ætti að hafa til þess — hvað hent-
ugast mundi vera að telja þjóðinni
trú um — hefir ekki verið sem bezt
meðal erindreka skrifstofuvaldsins.
Sumir hafa verið að þreifa fyrir sér,
hvort þjóðin mundi nú ekki, eftir alla
stjórnarskrárbaráttuna, vera fáanleg
til að fallast á, að leitun sé á
betra stjórn arástandi en því,
er vér nú höfum.
Aðrir hafa stungið því að henni, að
nú ríði á a ð b í ð a.
Stundum hafa menn verið hvattir
til að þiggja stjórnartilboðið, en ekki
samt með nokkuru lifandi móti öðru
en því, að reka inn í það ríkis-
ráðsfleyginn, svo það yröi ó-
fáanlegt.
Og enn hefir mönnum með köflum
verið sýnt fram á það með mikilli
kostgæfni, að ekki þurfi neitt annað
til þess að lækna mein þjóðarinnar
enað auka landshöfðingja-
v a 1 d i ð.
Ekkert af þessum ráðum hefir þeim
þótt fýsilegt, fúngeyingunum. Og
það láum vér þeim ekki. f>að var
frá upphafi vega sinna óárennilegt
verk, að koma Islendingum í skiln-
ing um »leitun á betra stjórnar-
ástandi«; og það var með öllu ókleift,
eftir að landshöfðingi sjálfur var bú-
inn að lýsa yfir því á alþingi, að sér
væri sjálfum kunnugast um, hvað
stjórnarástandið væri ilt.
Ekki hefir þeim, leiðtogunum nyrðra,
þótt vænlegra, að reyna að fá menn
til »að bíða«, hafa að líkindum óttast,
að forvitnum mönnum yrði gjarnt til
að spyrja, eftir hverju þeir ættu
að bíða, og fundið það á sér, að þeim
mundi verða ógreitt um svörin.
»Ríkisráðsfleygurinn« hefir ekki vak-
ið hjá þeim glæsilegri vonir, þeim
legið í augum uppi, að enginn heil-
vita maður, sem á annað borð væri
ant um að fá stjórnarbót, yrði fáan-
legur til að láta hana stranda á öðru
eins og því, hvort ráðgjafi vor flytur
íslandsmál fyrir konungi að engum
öðrum viðstöddum eða í viðurvist
nokkurra manna, sem ekkert botna
í þeim málum, ekkert hirða um þau
og ekkert skifta sér af þeim.
Og aldrei hefir loks nokkur íslenzk-
ur draugur verið greinilegar niður
kveðinn en »landshöfðingjavalds-aukn-
ingin«. Sú afturganga ónáðar íslend-
inga fráleitt framan.
Hér var því óneitanlega úr vöudu
að ráða fyrir skrifstofuvalds-erindrek-
ana í f>ingeyarsýslu. Engin líkindi
til að þjóðin glæptist á neinum af
þessum ráðum.
Og svo kusuþeir benedizkuna,
vekja hana nú upp aftur úr sinni
djúpu gröf — skora á þjóðina að
kjósa þá þingmenn, er krefjist þess,
»að hin æðsta stjórn sérmála íslands
sé búsett í landinu sjálfu* — það er
með öðrum orðum landsstjórinn ábyrgð-
arlausi, með öllu því stjórnarbákni og
allri þeirri kostnaðarbyrði, sem hon-
um er samfara.
Óyndisúrræði hefir þeim hlotið að
þykja þetta, engin furða, þó að ráða-
gerðirnar yrðu »langar og ítarlegar,«
eins og skrifað er að norðan.
f>ví að kunnugt hefir þeim verið
um það, ekki síður en öðrum mönn-
um hér á landi, hve fíknir íslending-
ar muni vera í það um þessar mund-
ir, að auka landsstjórnarkostuað sinn
um svo sem 40 þúsund krónur á ári
hverju, og leggja auk þess fram svo
sem 80 þúsund króna fúlgu f eitt
skifti, sem allir vita, að væri óhjá-
kvæmileg afleiðing þeirrar stjórnar-
breytingar, sem þeir eru að fara fram
á — í stað þess, að stjórnarbót sú,
er nú stendur til boða, kostar ekki
landið einn eyri.
En eitthvað varð til bragðsað taka
— óráð að sitja auðum höndum með-
an stjórnarbótarvonirnar eru að búa
um sig í hugum þjóðarinnar.
Og auðvitað hafa þeir séð þetta, að
hér var ekki hundrað í hættunni.
»Benedizkan» var og er og verður ó-
fáanleg, svo að aldrei stafar neinn
kostnaður af henni. Og auk þess
hugsanlegt, að fá einhverja drengi á