Ísafold - 19.05.1900, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l‘/» doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVII. árg
Reykjavík laugardaginn 19.
maí 1900.
30. blað.
I. O. O. F. 825188'/2..
Forngripasafnið opið md, mvd. og ld.
11—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkau dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11—1.
Okeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræti 16
1. Og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Auglýsing.
f>að er í rúði, að hin topografiska
deild herliðsstjórnarinnar dönsku
(Generalstabens topografiske Afdeling)
framkvæmi jarðmælingar í sumar í
Gullbringu- og Kjósarsýslu.
Almenningur aðvarast því hér með
um, að ekki megi hindra á nokkurn hátt
mælingarstörf þessi og hér að lútandi
framkvæmdir nefndrar herliðsstjórnar-
■deildar, né heldur rífa niður, eyði-
leggja eða skemma steinstöpla, bend-
ingarverkfæri og merki, sem notuð
•eru við mælingarnar, en þeir, sem
gerast brotlegir í fyrgreindu tilliti,
mega búast við að sæta málssókn og
hegningu samkvæmt 100. og 296. gr.
iiegningarlaganna.
Suður- og Vesturamtið, Eeykjavík
11. maí 1900.
J. Havsteen.
Jarðabætur leiguliða.
Eftir Magmis Torfason sýslumann.
I.
f>að er margra manna mál, að aldrei
liafi horfurnar fyrir landbúnaðinn
verið eins ískyggilegar og nú.
Reyndar hefir ástandið oft og einatt
verið aumara og hagur bænda verri;
en óhætt mun að fullyrða, að land-
búnaðurinn hefir aldrei staðið eins
illa að vígi og einmitt nú.
Til þessa heldur margt; en þó ein-
kum það tvent, að oss verður æ örð-
ugri samkepnin við aðrar þjóðir, eftir
því sem landbúnaði þeirra fleygir á-
fram og viðskiftin við þær fyrir aukn-
ar samgöngur verða meiri; og að risið
hafa upp atvinnuvegir í landinu sjálfu,
sem keppa við landbúnaðinn um vinnu-
aflið.
Eg á hér við þilskipaútveginn og
bátfiskið á Austfjörðum; og er hér
sórstaklega miðað við Suðurland.
Fyrir 20 áruln voru þessir atvinnu-
vegir varla til 0g þá var fullkomin
samvinna milli sjávarútvegarins og
landbunaðarins, því þeir skiftust á
vinnukrafti: bændur leðu sjávarmönn-
um vinnumenn sina á vetrum, en
sjávarmenn unnu hjá bændum að
sumrinu og höfðu báðir gagn af.
Nú er þatta nokkuð á annan veg,
því þessir tveir atvinnuvegir, sem
hafa eflst svo mjög á síðari árum,
þurfa einmitt á, vinnukraftinum að
halda um aðalbjargræðistíma landbún-
aðarins.
Af þessu hefir risið upp samkepni
um vinnuaflið, sem fyrir það hefir ár
frá ári hækkað í verði og er nú orð-
ið svo dýrt, að bændur fá ekki undir
risið.
Sem stendur greiða útgerðarmenn
þilskipanna óbreyttum hásetum 50
—80 kr. um mánuðinn, auk fæðis,
eða 300—500 kr. um útgerðartímann.
Meira en helming af þessu kaupi
er mér óhætt að fullyrða að land-
búnaðurinn hefir ekki efni á að greiða.
Nú vill fólkið auðvitað sitja við
þann eldinn, sem bezt brennur. það
sækir því sem óðast til sjávaríns og
eru orðin svo mikil brögð að þessu,
að sjálfir bændurnir flýa jarðir sínar
hver um annan þveran. Eykst fólks-
straumurinn til sjávarins ár frá ári, og
er engin von til að þar verði hlé á,
meðan bændur geca ekki boðið alt að
því eins mikið kaup og sjávarútveg-
urinn.
það er því sízt orðum aukið, að
horfurnar fyrir landbúnaðinn séu vand-
ræðalega ískyggilegar, enda er eigi
annað sýnna, ef þessu heldur áfram
— og á því er enginn efi, sé eigi að
gjört — en að jarðir hætti að byggj-
aso, og að þær, sem eiga að heita í
byggmgu, falli meira og minna í órækí
sakir fólkseklu.
þar sem nú nálægt -§ allra lands-
búa stunda landbúnað, gefur að skilja,
að það yrði óbætanlegur skaði fyrir
alt landið, ef hann liði nokkurn veru-
legan hnekki.
Yonandi eru því allir á einu máli
um, að einskis megi ófreistað láta til
að koma landbúnaðinum úr krepp-
unni.
En hvað á að gera?
|>að er ekki' tilgangur þessara lína,
að telja upp það, sem geti komið land-
búnaðinum að einhverju liði. En
— eitt vildi eg minna landa mína á,
og það er, að hyrningarsteinninn mid-
ir landbúnaðinum er og verður jafnan
grasrœktirit
i
það lítur út fyrir, að menn séu
búnir að gleyma þessu. Að svo sé,
ræð eg bæði af því, að á síðasta þingi
var óþyrmilega spyrnt fæti tíl jarða-
bótastyrksins, og að engurn manni
hefir orðið á að minnast á hina eink-
arfróðlegu ritgjörð Páls amtmauns
Briem í III. árgangi »Lögfræðings«:
»Erfðaábúð, sjálfsábúð og Jeiguábúð«.
Eg endurtek það hér, að grasrækt-
in er undirstaða landbúnaðarins. Að
auka hana er því lífsskilyrði fyrir
framförum hans. þetta verður ekki
gert, svo um muni, með öðru en jarða-
bótum. Eyrir því er afar-áríðandi,
að hvetja bændur til jarðabóta.
Láta mun nærri, að leiguliðar séu
% ahra bænda. því er auðsætt, að
grasræktin fer injög eftir því, hverjum
kjörum jarðabætur þeirra sæta.
Páll amtm. Briem hefir í fyrnefndri
ritgjörð sinni — til hægðarauka verð-
ur hún kölluð »Lögfr.« — sýnt fram
á, að jarðabætur leiguliða eru í raun
og veru réttlausar að lögum. Að
sönnu er ekki þetta tilgangur ábúðar-
laganna; en það kemur fyrir ekki, úr
því að enginn maður veit dæmi til, að
nokkur leiguliði hafi nokkurn tíma
fengið eftir á endurgjald fyrir nokkura
jarðabót.
þetta er hagfræðislega og siðferðis-
lega rangt.
Hagfræðislega rangt er það af því, að
þess er ekki að vænta, að leiguliðar
leggi alment fé sitt og krafta í fyrir-
tæki, sem þeir eiga alls óvíst að fá
nokkurn tíma endurgoldið, eins og
raun verður á, ef leiguliði flytur frá
iörðinni eða deyr áður en jarðabótin
er búin að borga sig, og í annan stað
losar það landsdrotna að þessu leyti
við baráttuna fyrir lífinu.
Siðferðislega rangt er það af því,
að landsdrottinn nýtur alls ómaklega
þess, sem leiguliðinn hefir aflað í
sveita síns andlitis.
þar sem löggjöfin þegar hefir nú
viðurkent, að þetta só rangt, verð eg
að gera ráð fyrir, að þing og stjórn
séu fús á að kippa þessu í lag, og í
því trausti leyfi eg mér að koma með
fáeinar bendingar um, hvað tiltæki-
legast virðist að gera fyrir jarðabætur
leiguliða.
og ekki ií.r skák, að leiguliðaskifti eru
mun tíðari á smábýlum, svo að endur-
gjaldsskyldan kæmi harðast niður á
eigendum þeirra, sem að öllum jafn-
aði eru óefað ver efnum búnir en eíg-
endur stærri jarðanna. — Enn er það,
að þannig löguð endurgjaldsskylda
mundi beinlínis ýta undir leiguliða að
hafa jarðaskifti; og væri engin bót að
því.
Aðalgallinn á þessari tillögu Lögfr.
er samt, að endurgjaldsskyldan getur
aldrei orðið til þess að knýa menn
alment til jarðabóta.
Jarðabætur eru dýrar og borga sig
ekki fyr en eftir þó nokkur ár. þeir,
sem verja fé sínu til jarðabóta, leggja
það því í nokkurs konar sparisjóð;
en á því hafa leiguliðar ekki alment
efni. Alla vantar oss peninga.
Þilskipa-afli
i Keykjavík vetrarvertíðina 1900.
þegar ákveða skal rétt leiguliða
gagnvárt landsdrotnum, er margs að
gæta. Fyrst og fremst má ekki ganga
svo harfc að landsdrotnum, að jarð-
irnar fyrir það falli í verði. þá verð-
ur og að muna eftir því, að lands-
drotnar eru yfirleitt ekki svo efnum
búnir, að þeir þoli miklar álögur, og
verður því að gjalda varhuga við að
íþyngja þeim svo, aö þeir neyðist til
að selja jarðir sínar, og enn er það,
að allflestar jarðabætur fyrnast eða
ganga úr sér fyr eða síðar. Hins veg-
ar verður að ganga svo frárétti leigu-
liða, að honum veiti handhægt að
nota hann, og þurfa því reglurnar að
vera sem einfaldastar og óbrotnastar.
Samfara þessu öllu verður stöðugt að
hafa það í byggju, að búa lögin svo
úr garði, að þau ýti verulega undír
jarðabætur leiguliða. Hér verður því
erfitt að stýra á milli skers og
báru.
Lögfr. leggur til, að leiguliða séu
endurgoldnar unnar jarðabætur með
1 kr. fyrir hvert dagsverk, samkvæmt
reglum um styrkveiting til búnaðarfó-
laga, þó þannig, að endurgjaldsskyld-
an sé horfin, er leiguliði hefir notið
jarðabótarinnar 10 ár.
Mælikvarðinn fyrir endurgjaldinu
verður tæplega fundinn betri eða ein-
faldari, sérstaklega þar sem lands-
drotni er innan handar að vera við
úttekt jarðabótarinnar eða láta
umboðsmann sinn gera það. Sömu-
leiðis virðist takmarkið fyrir endur-
gjaldsskyldunni vera mjög sennilegt.
Hér er því að ræða um talsverða
bót í máli frá því sem nú er; en að
ýmsu leyti er tillagan samt mjög at-
hugaverð.
Endurgjaldsskyldan getur komið ó-
þægilega niður á jarðeiganda, ef
leiguliði hefir gert talsvert að jarða-
bótum rétt áður en hann fór frá
jörðinni, og getur þetta jafnvel mun-
að mörgum hundruðum króna.
Verra er samt, að endurgjaldið
mundi koma mjög ójafnt niður. Búi
leiguliði mjög lengi á jörðinni, fær
hann ekkert endurgjald; en verði tíð
leiguliðaskifti á jörð, er jarðeig-
andi hvað eftir annað skyldur til að
greiða endurgjaldið. þá bætir það og
Eftirfarandi yfirlit yfir þilskipa-afl-
ann hér í Reykjavík frá því í vetur
snemma í marzmán. og fram á lokin,
miðjan þ. m., er gert eftir skýrslu frá
Th. Thorsteinsson konsúl, fróðlegri og
mikilsverðri, en auðvitað ekki hægt að
svo stöddu að hafa hana nákvæmari
en svo um aflann, að við flestar töl-
urnar ætti að standa: »hér um bil«.—
Skip G. Zoega kaupmanns eru að vísu
8 alls; en eitt er óheimt og því engin
vitneskja fenginn um afla á því leng-
ur en fram á páska; var þá orðinn 5J
þús. — Sum skipin hafa ekki verið
nema lítið af tímanum.
Skip fisk- lifur,
afli tn.
G. Zoéga kaupm. . . 7 88,000 80
Th. Thorsteinss. konsúll 6 98,600 98
H. Helgason kaupm. 3 45,000
Sturla Jónss. kaupm. 3 50,000
B. Guðmundsson o. fl. . 2 41,300
Tr.Gunnarss.bankastj. 2 14,000
Sig. Jónsson skipstj. . 2 31,000
Jón þórðarsson kaupm. 2 23,000
Engeyingar .... 2 24,500
þ. þorsteinss. skipstj. 1 27,000
Filippus á Gufunesi o. fl. 1 25,000
J. P. T. Bryde stórkpm. 1 10,000
Mark. Bjarnas. skólastj. 1 3,000
þ. Guðmundss., Glasgow 1 8,000
34 488,500 178
Mest hafa þessir 4 skipstjórar aflað
á skip: þorst. þorsteinsson á sitt skip
(Georg) um 27,000; Kristinn Magnús-
son (Guðrún frá Gufun.) um 25,000;
Finnur Finnsson og Magnús Magnús-
son um 24,000 hvor, á skip Th.
Thorsteinssons, Margrethe og Guðrúnu
Soffíu.
Fiskurinn í vænna lagi yfirleitt og
gizkað á að full 7 skippund fáist úr
þúsundmu. Verður þá hæstur afli á
skip full 150 skpd.
Til samanburöar skal þess getið, að
í hitt eð fyrra, 1898, varð vetrarver-
tíðaraflinn hér alls um 430,000 fiskar,
í fyrra 304,000, og nú 488,000.
Af Seltirningaskipunum, 9 alls, er
aflinn sagður nýliðna vetrarvertíð um
140,000 alls. þar kvað Velocity þórð-
ar í Ráðagerði hafa verið hæst, með
19£ þús.
Verður þá aflinn í Reykjavík og á
nesinu samtals hér um bil 630,000 eða
sem svarar 4,500 skpd. Með líku.