Ísafold - 26.05.1900, Blaðsíða 1

Ísafold - 26.05.1900, Blaðsíða 1
ISAFOLD Uppsögn (skrifleg) bundin við áramót, ógild nema komin sé til átgefanda fyrir 1. október. Afgreiðslustofa blaðsins er Austurstrœti 8. Reykjavík laugardaginn 26. maí 1900. 32. blað. Kemnr út ýmist einu sinni eða tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark. minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða 1 */» doll.; borgist fyrir miðjan júli (erlendis fyrir fram). XXYII. árg.j Forngripasafnið opið md, mvd. og ld. 11—12. Landsbankinn opinn bvern vivkan dag it— 2. Bankastjórn við kl. 12—1. Lanasbókasafn opið hvern virkan dag kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3) md., mvd. og ld. til ntlána. Okeypis lækning á spítalanum á þriðjud. og föstud. kl. 11—1. Okeypis augnlækning á spítalanum fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar kl. 11-1. Ókeypis tannlækniug i Hafnarstræti lb 1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1. Kaupfélagsskapurinn íslenzki. Eftir Givis. I. Enginn vafi er á, að vér íslending- ar höfnm aldrei hugsað né rætt eins mikið um verzlunarmálefni vor og einmitt nú. Veldur því einkum þetta þrent, að verzlunarástandið er svo bág- borið, að til stórvandræða horfir, að landsmenn verzla miklu raeira nú en áður, og að þeir eru sjálfir og hafa lengi verið að leitaat við að koma skipulagi á verzlunina. Hefir það at- riðið (síðastnefnda) einkum knúið allan almenning til alvarlegrar umhugsunar um verzlunarmálefni vor með félags- skap þeim hinum mikla, er upp hefir risið og gefið mörgum nýtum manni tækifæri til þess að kynnast þeim. Skipulagshugmyndin hefir og gjört það nauðsynlegt, að rannsalra frum- skilyrði verzlunarinnar, fyrirkomulag hennar og rétta markmið, og hefir af þessu skapast vísir til íslenzkra verzl- unarbókmenta. Nú er svo komið, að kaupfólögin eiga sér tímarit út af fyr- ir sig og ræða þar öll helztu verzl- unarmálefni; en einkum virðist þó stefna þess vera að mæla kaupfélags- skapnum bót og gjöra hann girnilegan f augum almennings. Efni þess virð- ist því vera nokkuð einhliða; og er þetta þeim mun viðsjárverðara, sem vitanlegt er, að í tímaritið ritar eng- inn maður, er hefir aflað sér verulegr- ar verzlunarþekkingar. Hins vegar má varla heita, að kenningar þeirra hafi sætt neinum verulegum mótmæl- um. Nu bætist þar á ofan, að þegar er komið fram, að stefna kaupfélags- skaparins fer ekki í rétta átt. Virðist því tími til kominn að athuga nákvæm- ar skoðanir þær, er kaupfélagsmenn- irnir halda að þjóðinni, og áhrif þau, er þær hafa haft. II. Síðan tók fyrir fjársöluna til Eng- lands, mun eigi um annað tíðræddara meðal sveitabænda en verzlunarvand- >ræðin: að útlendu vörurnar séu of dýr- ar og of lágt verð á innlendu vörunni. það er og vorkunn; því meira, sem þeir verzla með bú sitt, því tilfinnan- legra verður fyrir þá, þegar óáran er í verzluninni; og nú mun mega full- yrða, að verzlun sveitabænda sé orðin svo mikil, að óáran í henni sé eins skaðvænt og talsvert harðæri. Á þetta bendir og, að alstaðar á landinu er kvartað um peningaeklu meðal bænda, Þótt vitanlegt se, að í sumum lands- fjórðungum hafi verið gott í ári síð- Ustu 3 árin. Uhætt mun þó að segja, að lang- mest sé rætt um kaupfélögin og horf- ur kaupfélagsskaparins, og er hvort- tveggja, að hann stendur oss nær en selstöðuverzlunin — hann er hold af voru holdi, — enda margir hugsandi menn orðnir hugsjúkir um stefnu þá, sem hann hefir tekið, og sjá eigi annað en að hann té búínn að missa sjónar á sínu aðaltakmarki: útrýming selstöðuverzlunarinnar. Hvernig má þetta verða? munu menn spyrja; og skal eg nú hér leit- ast við að finna orðum mínum stað. jþví hefir verið hringt inn á hvert einasta heimili, að umboðsmaður kaup- félaganna eigi að vera einn gagnvart útlöndum, og fyrir þessu tilnefndar tvær aðal-ástæður: að því stærri, sem innkaupin á útlendu vörunni séu, því vægara verði verðið; oj að ef einn maður selji innlendu vöruna, sé loku skotið fyrir verðfall á henni sakir sam- kepni. Eg veit eigi til, að nein kenning hafi runnið þjóðinni niður jafn-fyrir- hafnarlítið eins og þessi einokunar- kenning þeirra þingeyinganna. Leyfi nokkur maður sér að malda eitt orð í móinn, er svarið: það sér hver heilvita maður, að o. s. frv.; og svo koma báð- ar ástæðurnar. f>að er nú líka svo komið, að þeir Zöllner & Co. eru orðnir einkaumboðsmenn allra kaup- félaganna um óákveðinn tíma. Og er þá komið að efninu. f>að liggur í augum uppi, að ef kenningin um einkaumboðsmanninn væri rétt, hlyti það að hafa áhrif á kaupfélagsskapinn til híns betra, og ætti árangurinn að vera kominn í ljós. Látum því reynsluna skera úr; og ef hún sýnir, að útlendu vörurnar són ekki ódýrri og að innlendu vörurnar hafi ekki lækkað í verði síðan einka- umboðssalan komst á, munu menn verða að játa, að eitthvað sé bogið við einkasölu-kenninguna. Komi hið gagn- stæða fram, hljóta allir að kannast við, að þetta sé villukenning. f>að eru nú nokkur ár síðan, að R. Slimon hætti að kaupa hross hér á landi, og síðan hafa þeir Zöllner & Co. verið að kalla má einir um hituna. Hafa nú hross hækkað í verði síð- an? Svarið verður afdráttarlaust nei. Sannleikurinn er sá, að nú fæst 10% til 20% minna fyrir hross en síðasta árið, sem Slimon keypti. Sama verð- ur ofan á um innlenda markaðsverðið. Hestar gengu þá á 70—75 kr., en nú hæst 60 kr. Mér kann nú að vera svarað því, að markaðsverðið erlendis hafi lækk- að; en það mun vera alveg tilhæfu- laust. Eða til hvers eru þeir Zöllner að kaupa íslenzka b.esta með talsvert meiri kostnaði en kaupfólögin hafa, en gefa þó jafnt fyrir? Auðvitað af því, að þeir stórgræða á þeim. Að sama brunni ber það, að hann síðasta sum- ar sendi talsvert af óvöldum tryppum til Danmerkur og gjörspilti þar mark- aði fyrir væna hesta, er kaupmaður sunnanlands var búinn að koma upp á Jótlandi. Annar umboðsmannanna kvartaði líka yfir því við kaupmann þennan, að hann gæfi of hátt verð fyrir hestana! Um verð á annari vöru innlendri get eg eigi dæmt til hlítar; er eigi nógu kunnugur því. En þó efast eg um, að nokkur íslenzk vara hafi hækk- að í verði fyrir tilstilli þeirra Zöllners & Co. En hefir þá útlenda varan lækkað í verði að tiltölu við búðarverð? Svarið verður einnig eindregið nei. Nú er svo komið, að vörur í kaup- félögunum eru dýrari og verri vara en hjá kaupmönnum, og skal eg leyfa mér að nefna til þessar tegundir: rúg- ur, rúgmjöl, bankabygg, grjón, kaffi, kaffibætir, hveiti nr. 1, hveiti nr. 2, hóffjaðtir. Stiltur og gætinn maður, sem lengi var í stjórnarnefnd eins stærsta kaup- félagsins, hefir og sagt mér, að hann hafi þráfaldlega tekið eftir því, að ef lítið var tekið af einhverri vöru, var gott verð á henni; næsta ár runnu menn á snærið og pöntuðu talsvert; en þá hækkaði verðið óðara. í sama fé- lagi mínkaði vörupöntun stórkostlega eitt ár; þá var bezta verð í félaginu; næsta ár var pantað ferfalt meira; en þá varð verðið svo hátt og vörurnar svo vondar, að fram úr hófi keyrði. Kvað hann það sína reynslu, að því meiri, sem verzlunin væri, því verra væri verðið. Eins og kunnugt er, var Björn Kristjánsson kaupmaður nokkur ár umboðsmaður fyrir sum af kaupfélög- unum. Var verðið á útlendu vörunni mun betra oft á tíðum en hjá Zöllner & Co; en innlendu vörunni, hross og sauðfé, gat hann aldrei komið í verð; og er engum ókunnugt um, að ófyrir- leitin samkepni einkaumboðsmann- anna studdi mjög að því. III. Eg þykist nú hafa sýnt fram á, að einkaumboðsmennirnir hafa stórspilt markaði í útlöndum fyrir afurðir lands- ins, og losað sig með samkepni við keppinaut um umboðssöluna — hvort- tveggja hefir auðvitað bitnað á lands- mönnum — til þess að vera einir um bituna, einir urn einkaumboðssöluna; en að árangurinn af þessu hvorutveggja hefir orðíð verri verzlun fyrir kaup- félögin. |>ar af leiðir, að einkaumboðssölu- kenningin getur eigi verið rétt. Hvernig stendur þá á því, að þessi kenning hefir þó mótmælalaust á ör- fáum árum gagntekið alla þjóðina? Svarið er: þetta, að innkaupsverð- ið lækki að sama skapi og vörumagn- ið vex, og að bezt sé að fela einum manni sölu á iunlendu vörunni til að losast við samkepni, gildir nefnilega að minsta kosti ekki nema sem hug- sjónarmið (ídeal), og með því skilyrði, s ð einkaumboðsmaðurinn sé fullkom- inn (»hreínasta ídeal«). þegar til fram- kvæmdarinnar kemur, rekur vér oss óþægilega á agnúana. Eitt af aðalskilyrðum fyrir því, að umboðsmaður sé fullkominn, hygg eg vera, að hagur hans falli alger- lega saman við hag kaupfélaganna. þetta verður ekki sagt um Zöllner & Co, því þeir eru, samkvæmt því, sem áður er sagt um hrossaverzlunina, keppinautar kaupfélaganna. Auk þess hafa þeir síðasta árið fengist viðbotn- vörpuútgerð o. fl., svo þeir geta vel staðið, þótt kaupfélögin fari í hundana. Og þótt þeir hefðu enga aðra atvinnu en umboðssölu kaupfélaganna, muudum vér engu nær. Hugsi þeir að eins um stundarhagnaðinn, reynist sú bvöt, sem aukin verzlun ætti að gefa, all- sendis fánýt. þá verður að krefjast þess, að þeir séu áreiðanlega borgunarmenu fyrir öllu því fé, sem þeim er trúað fyrir. Hvort svo sé, skal eg ekkert um segja, því eg er alveg ókunnugur hag þeirra. En hitt er víst, að frá kaupfélags- sjónarmiði eru þeir það ekki. Gjörum ráð fyrir, að alt verzlunar- magn kaupfélaganna hafi verið síðustu árin í mesta lagi upp og niður 800,000 kr. Venjuleg umboðslaun af því (2°/o) verða 8000 kr. á hvorn og aðrar tekjur ættu þeir ekki að hafa af kaupíélögunum. þegar vér nú minn- umst þess, að víst er, að botnvörpuút- gerð þeirra síðasta sumar hefir gleypt í sig tugi eða jafnvel hundruð þús- unda, og að þeir eftir sögn annars þeirra eyddu árangurslaust 20,000 kr. til að koma út botnvörpuskipinu, sem strandaði í Meðallandi í fyrra vetur, virðist mér tryggingin hæpin. Ogvíst er um það, að ef þeir félagar biðu oft eins mikið fjártjón og þeir gjörðu í sumar sem leið, gæti svo farið, að þeir yrðu gjaldþrota. Enn mun hver maður krefjast þess af umboðsmanni sínum, að hann gjöri full reikningsskil. þetta gjöra þeir félagar eigi nema að nafninu, enda gagnslítið að heimta slíkt, á meðan kaupfélögin hafa engum þeim manni á að skipa, sem hefir næga þekkingu til að ganga eftir þeim, svo að hald- komi. þeir Zöllner leyfa sér líka mik- ið í þessu efni. Stundum eru að sögn hrossin sum óseld í Englandi, þegar verðið er sett á þau, og síðasta vor kváðu þóir félagar eigi upp verð á sumri útlendri vöru fyr en Vídalín var kominn til Reykjavíkur; — engu líkara en að hann þyrfti að kynna sér áður verð þar, segja þeir, sem tor- trygnir eru. Loks er það eitt skilyrði fyrir um- boðsmensku, ef vel á að vera, að umbjóðandinn sé ekki að eins óháður umboðsmanninum, heldur geti og rekið hann af höndum sór, þegar honum ræður við að horfa, og komið fram á- byrgð á hendur honum. Ekkert af þessu geta félögin framkvæmt. Slíkt kemur nú ekki til mála um þau félög, sem standa árlega í skuld við þá félaga. En þótt þau borgi upp skuldir sínar ár hvert, munu þau eigi geta losað sig við þá. Mætti ef til vill fá menn til að taka að sér inn- kaupin á útleudu vörunum; en hver mundi taka að sér að selja innlendu vörurnar að Zöllner nauðugum? Hver mundi sem stendur treysta sér til að koma hrossum í verð? Svarið liggur í augum uppi, með því að enginn af stórkaupmönnum vorum hefir falast eftir viðskiftum við kaupfélögin, og er r þar þó eftir góðum bita að slægjast. Og ábyrgðin gegn þeim er engin; það segir sig sjálft af því, að þeir hafa varnarþmgsitt á Englandi, þarsem ekki er auk annars að hugsa til að fá mál tekið upp eða byrja mál öðru vísi en að snara út fyrir fram minst 300 pd. sterl. Auk þess, sem hér hefir verið tekið

x

Ísafold

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.