Ísafold - 29.09.1900, Qupperneq 2

238
Kosninga-ferð.
Eg lagði á stað vestur á Snæfellsnes
þ. 14. þ. m. í því skyni að leita þar
kosningar; hafði reyndar enga von um
árangur í því efni. En svo fast var
sótt af nokkurum mönnum í kjördæm-
inu, að eg legðist ekki þá ferð undir
höfuð, að mér fanst rangt að láta
standa á m é r.
Og þó að kosningaúrslitin þar í
kjördæminu hafi ekki orðið sérlega
glæsileg frá mínu sjónarmiði, þá er
það fjarri mér að sjá eftir ferðinni.
Mér finst eg vera nokkuru fróðari eft-
ir en áður, og hafa séð sumt það í
ferðinni, sem eg kýs heldur að hafa
séð með mínum eigin augum en taka
trúanlegt af annara sögusögn.
Eg hélt að kalla má beina leið vest-
ur í Ólafsvík. Og þegar þangað kom,
varð eg þess brátt var, að eg átti þar
miklu meira kjörfylgi að fagna en eg
hafði gert mér í hugarlund. Skrifleg-
ur samningur hafði venð gerður um
að fá leigt gufuskip til að flytja kjós-
endur þaðan að utan á kjörfundinn.
Og brygðist ekki skipið, þótti þeim, er
gengist höfðu fyrir kosningasamtökun-
um, alt að því óhugsandi, að eg fengi
ekki eitthvað yfir 100 atkvæði.
Svo kom hvassviðrið mikla að morgni
þ. 20. þ. m., eitthverc mesta afspyrnu-
veður sem a,ldraðir menn þar mundu
eftir. |>ví fylgdi sjógangur mikill, eins
og við var að búast, og kunnugir sjó-
menn urðu þá þegar vondaufir um
skipið, með því að það var vestur á
Patreksfirði, töldu ólíklegt, að það
mundi leggja í röstina. Nokkuð slot-
aði óveðrinu, þegar á daginn leið, en
mikil veðurhæð hélzt þó þann dag all
an og fram á kvöld næsta dag. Sjór-
inn var og ófrýnn mjög.
jórátt fynr það fóru menn að flykkj-
ast til Ólafsvíkur um hádegisbilið á
föstudaginn úr Breiðavfkurhrepp og
Neshreppunura ytri og innri. Kjós-
endur mína úr Eyrarsveit átti skipið
að taka á Grundarfirði. Mér var sagt,
að hver maður, að kalla mætti, hefði
efnt loforð sín um að koma. Kæmi
nú skipið, var mér talinn sigurinn vís.
En það kom ekki. þarna stóð all-
ur kjósendaflokkurinn og starði út á sjó-
inn að öllum jafnaði, til þess að vita,
hvort hvergi sæist gjósa upp reykur
úti í sjóndeildarhringnum. En ekkert
var að sjá annað eu æstar öldurnar.
Nokkurir hinna kappsömustu fóru
þá að ganga mann frá manni til þess
að útvega sér hesta. En þeir eru ekki
nema örfáir til í Ólafsvík. Fæstir
þeirra, er komið höfðu að ríðandi, voru
svo hestaðir, að nokkurt viðlit væri
fyrir þá að leggja á stað iun í Stykk-
ishólm á sínum reiðskjótum. Sumir
voru á lánshestum, sem þeir máttu
ekki fara með lengra en til Ólafsvík-
ur; hjá öðrum var ójárnað, en hesta-
járn engin til í Olafsvík, o. s. frv.
Fjölmenni gat því ekki þaðan farið á
kjörfund landveg.
þeir menn voru og í hópnum, sem
kváðust þess albúnir að leggja upp á
opnum skipum stórura. En það var
talið úr, með því að mjög tvísýnt
væri, að þröngar »leiðir«, sem fara
verður, væru færar. Enda hefir það
vafalaust verið fremurhugsað af kappi
en forsjá að leggja út í slíka ferð und-
ir kvöldið.
Loks var afráðið, að þeir færu land-
veg, sem með nokkuru móti gætu kom-
ist það. En allur þorrinn ætlaði að
reyna að leita sér húsaskjóls um nótt-
ina í Ólafsvík og bfða þess að útséð
væri um, að skipið kæmi svo snemma,
að þess yrði kostur að ná í kjörfund-
inn.
Kl. 7 héldum við á stað frá Ólafs-
vík í hvassviðri og snjóhraglanda.
þegar komið var inn að Búlandshöfða
vorum við 16 í hópnum. |>á vardag-
sett og sá hvergi til lofts. Framan í
höfðanum er voðavegur. Gatan liggur
eftir snarbrattri skriðu. En fyrir of-
an Bkriðuna og neðan eru háir hamr-
ar. Vindurinn stóð beint á bak okk-
ur og komst undir barðið á sjóhattin-
um mínum, svo eg varð að halda hon-
um á höfðinu. á mér með annari hend-
inni, og var hann þó bundinn. Við
hvert fótmál mátti búast við að sand-
ur og grjót væri runnið í götuna eftir
allar rigmngarnar. Og ekkert sást
nema snjóhvítur, öskrandi brimgarður-
inn fyrir neðan hamrana.
Fáir menn í mínum sporum mundu
þá hafa getið varist þeirri hugsun, að
förunautum mínum væri nokkur al-
vara. f>eir leggja út í þetta ferðalag
í algerðu vonleysi um sigur, í þvf skyni
einu, að lýsa yfir sannfæring sinni með
a^kvæðum sínum á kjörfundi. Ekki
gat þeim gengið til vinátta við mig,
því að tveim mönnum undanteknum,
Einari umboðsmanni Markússyni og
síra Helga Árnasyni, get eg varla sagt,
að nokkur þeirra hefði nokkurt orð
við mig talað.
Alla nóttina héldum við áfram ferð-
inni og komum ekki í Stykkishólm fyr
en kl. hálf-tólf daginn eftir, hálfri
stund áður en kjörfundur átti að
byrja.
Eg hafði að eins ráðrúm til þess að
finna Sigurð prófast Gunnarsson að
máli og spyrja hann, hverjar vonir
hann gerði sér um kjörfylgi. Hann er
manna ástsælastur, eins og maklegt
er. Alþýða mauna veit vel, að f öll-
um efnum vill hann koma fram til
góðs. Sýslumaður nýtur þeirra vin-
sælda, sem h a n n á skilið. Prófast-
ur er reyndur þingmaður og andstæð-
ingar stjórnarbótarinnar þurfa ekki
að fælast hann, svo sem kunnugt er.
fpegar verið var að safna undirskriftum
fyrir sýslumann í vor, tjáðu kjósendur
prófasti hver um annan þveran, að
þeir hefðu skrifað undir fyrir þá sök,
að þeim hefði verið talin trú um, að
hann yrði ekki þar í kjöri, og að þeir
teldu sig ekki sýslumanni bundna að
öðrum kosti. Og sfðan hefir meðal
annars »Helgafellsslagurinn« gerst, sem
skýrt hefir verið frá bæði í ísafold og
þjóðviljanum, atburður, sem einn út
af fyrir sig hefði átt að nægja til þess
að aftra sjálfstæðum og hugsandi kjós-
endum frá að senda annan eins full-
trúa á þing eins og Lárus sýslumann
Bjarnason.
En þrátt fyrir þetta kvaðst prófast-
ur ekki geta gert sér von um að kalla
mætti neitt fylgi. Og hann mun hafa
gert kost á sér eingöngu í því skyni,
að fá sem skýrastar sannanir fyrir
sýslumannsvaldinu. Atkvæðin, sem
hann hlaut, urðu ekki heldur nema 9,
þar af 3 úr sóknum hans, þar sem
hann hefir haft mest færi á að láta
gott af sér leiða og er bezt þektur að
hvers konar drengskap.
í>á er að skýra lítið eitt frá kjör-
fundinum.
Eg get ekki sagt, að eg hafi gert
mér scrlega háfleygar hugmyndir fyrir
fram um óhlutdrægni og prúðmensku
kjörstjórnaroddvitans. þvíað eg þekti
hann nokkuð af afspurn. En eg
hafði þó ekki búist við því, að hann
mundi beita sér jafnósleitilega á fund-
inum og raun varð á.
Eg hafði t. d. ekki gert mér í hng-
arlund, að hann mundi setja fundinn
með annari eins kjörstjóra-ræðu og
þeirri, er hann hélt. í þeirri ræðu
gerði hann þá grein fyrir mikilvægi
kosninganna, að hér á landi ættu
menn að velja milli tveggja flokka.
Annar flokkurinn v i 1 d i eyða landið,
v i 1 d i sólunda fé landsins í glæfra-
fyrirtæki og bitlinga og v i 1 d i tæla
menn af landi burt með Vesturheims-
ginningum. Hinn flokkurinn vildi
vinna landinu alt það gagn, sem hon-
um væri unt.
Eg mótmælti þessuin gífurlegu um-
mælum í byrjun ræðu minnar, neitaði
því, að n o k k u r flokkur manna
vildi vinna landinu það mein, sem
kjörstjóri hafði á minst, og taldi það
móti anda kosningarlaganna, ef ekki
bókstafnum beinlínis, að oddviti léti
sér slík orð um munn fara í embætt-
is nafni. En þá tók oddviti fram í
fyrir mér og kvaðst banna mér að
koma með nokkurar aðfinningar við
gjörðir kjörstjórnarinnar!
H a n n hafði sem kjörstjórnarodd-
viti leyfi til að lýsa þingmálaflokkun-
um á þá leið, sem hann hafði gjört,
en e g hafði ekki sem þingmannsefni
leyfi til að mótmscla illmælunum!
Meðan eg var að tala, hafði eg eng-
an frið fyrir oddvitanum; hann var sí-
felt að taka fram í — ýmist til þess
í embættísnafni að áminna mig um að
vera fáorðan — eg mun nafa talað
alls hálfa klukkustund — eða þá til
þess að gera aðrar athugasemdir við
það, sem eg var að segja. þess á
milli hvíldi einn af skósveinum hans
hann í þeirri iðju, Einar nokkur |>or-
kelsson. Eg tók eftir honum þegar i
kjörfundar byrjun, og furðaði mig á,
hve kynlega væri blandað saman
heiinsku og lymsku í svipnum á mann-
inum. Enda vann hann það til að
gera sjálfan sig all-skoplegan með ó-
trúlega einfeldnislegum spurningum í
því skyni að vekja óþolinmæði mína
— sem ekki tókst. Sama bragðmu
reyndi hann að beita við síra Sigurð
Gunnarsson, og árangurinn varð hinn
sami. Eins og nærri má geta, gerði
sýslumaður enga gangskör að því að
hefta þetta atferli.
Af ræðu þeirri, er sýslumaður flutti
sem þingmannsefni, ræðu, sem auð-
heyrt var á ýmsu, að hann hafði sam-
ið fyrir fram og lært utan að, nenni
eg sem fæst að segja. Hún var í einu
orði samboðin kjörstjóra-ræðu hans.
Stjórnartilboðið ekkert annað en und-
irferli. Ráðgjafanum ekki ætlað að
vera Islendingur og e k k i ætlað að
koma á þing. Blaðamennirnir, sem
með stjórnartilboðinu mæltu, væru svo
fáfróðir, að þeir vissu það ekki, sem
lögfróðir menn auðvitað vissu, að ráð-
gjafanum va>ri heimilt eftir stjórnai-
skránni að sitja á alþingi(fl). Með
veðdeildinni hefðu peningar Lands-
bankans nú þegar aukist um 1,200,000
krónur. íslandsbankinn fyrirhugaði
ætti ekki að lána neitt fé gegn fast-
eignarveði, heldur eingöngu vera »dis-
contobanki« og einkenni slíkra banka
væri að lána gegn 4°/« vöxtum um mán-
uðinn! f>egar sú staðhæfing kom, ætl-
aði eg ekki að trúa mínum eigin eyr-
um. Eg hélt, eg hefði misskilið mann-
inn. Eg átti svo tal um þetta við
lækninn í Stykkishólmi síðar um dag-
inn, og hann hafði skilið orð hans á
sama veg sem eg. Efcir þessu var
ræðan öll. Eintóm rangfærsla og
blekking frá upphafi til enda.
|>að var eitthvað átakanlegt við það,
að sjá háskólagengið yfirvaldið standa
þarna frammi fyrir öllum þessum
bændum og telja þeim trú um alla
þessa vitleysu. Vesöl er sú þjóð sann-
arlega, sem hlíta verðurslíkri leiðsögn
og slíkum yfirvöldum, hvort svo sem
vitleysan stafar af fáfræði, heimsku
eða hrekkvísi (þ. e. uppgerð).
Síðar á fundinum framdi kjörstjórn-
ároddvitinn skýlaust lagabrot,
þrátt fyrir mótmæli mín. I 31. gr
kosningarlaganna stendur: »Kjósend-
ur þeir, er mæla fram með einhverj-
um til kosningar, og þingmannaefni
skulu látnír taka til orða eftir upp-
haf^taf í nöfnum þingmannaefnanna*.
þrátt fyrir þessi ótvíræðu Iagafyrir-
mæli var sýslumaður ófáanlegur til
annars en að láta sína meðmælendur
taka til máls á e f t i r meðmælendum
síra Sigurðar — refarnir sýnilega til
þess skornir, að engum skyldi verða
unt að taka til máls gegn miður vin
gjarnlegri árás, sem Einar þorkelsson
var látinn gera á mig síðastur allra
ræðumanna.
Annað lagabrot leitaðist kjörstjóri
við að fremja á fundinum, en hætti
þó við það fyrir fortölur mínar —
skoraði á menn að ganga til kosninga,
án þess að gefa kjósendum færi á að
leggja spurningar fyrir þingmannaefn-
in. Ut af því varð einn kjósandinn
allæstur og lýsti yfir því, að það
væri »helvíti hart«, að banna mönnum
að taka til máls samkvæmt kosn-
ingalögunum. Sýslumaður . tilkynti
þeim manni síðar um kvöldið, að
hann yrði tekinn fastur, ef hann bæði
Big ekki fyrirgefniugar. Maðurinn
vildi vita, á hverju hann ætti fyrir-
gefningar að biðja. Sýslumaður neit-
aði að gera grein fyrir því. En svo
miklum ótta gat hann komið inn hjá
mannÍQum við handtökuna, að hann
bað fyrirgefningar, án þess að sýslu-
maður segði, á hvern hátt honum hefði
yfirsést.y
Eg hefi ýmsu slept úr þessari frá-
sögu, sem vel væri þess vert að á það
væri minst. En þetta yrði alt of langt
mál, ef alt væri til tínt.
Eins dæmis skal eg þó geta að end-
ingu um kurteisi þessa prúðmennis,
sem er yfirvald Snæfellinga. Meðan
síra Sigurður var að halda sína ræðu
úti á riðinu við þinghúsið — kjósend-
ur stóðu fyrir neðan úti fyrir — stóð
eg inni í þinghússalnum og hr. Sæ-
mundur Halldórsson, einn af kjörstjór-
unum, sat þar við borð. Aðrir voru
þar ekki þá, og við vorum báðir að
reykja. Sýslumaður kemur inn, stað-
næmist fyrir framan mig með þeim
embættissvip, sem bonum er laginn,
hvessir á mig augun og segir: »Ég er
vanur að banna mönnum að reykja á
mannfundum hér í húsinu«. Eg sagð-
ist auðvitað hlýða því banni, þegar
því væri til mín beint. En eg hefði
leyft mér að reykja af því að þarna
sæti maður úr kjörstjórninni við hlið-
ina á mér reykjandi. — »Eg er ekki
að tala við mann úr kjörstjórninni.
Eg er ekki að banna h o n u m að
reykja«, segir sýslumaður þá.
Hugleiðingar út af þessum kjörfundi
komast ekki að í þetta sinn rúmsins
vegna. En naumast get eg stilt mig
um þær til fulls og alls.
E. H.
Veðrátta.
Mikil ótíð helzt enn hér sunnanlands,
að undanteknum 2—3 dögum núna f
vikunni með þerriflæsu, sem kom að
töluverðum notum sumstaðar, en litlum
í sumum sveitum, meðfram vegna kulda:
frost á nóttu o. s. frv.
Sama að frétta af Vestfjörðum og úr
vestursýslunum norðanlands.
En í austursyslunum nyrðra frá Eyja-
firði og í Múlas/slum hefir verið önd-
vegistíð fram um miðjan þennan mán-
uð að minsta kosti, að því er frózt
hefir, hl/ir sunnanvindar fyrir norðan
með allgóðum þerri. Heyskapur geng-
ið þar mætavel.
Strandf.bátur Hólar,
kapt. Öst-Jakobsen, kom < morgun
austan um land og sunnan, með
mikinn fjölda farþega, 200—300, mest
kaupafólk. Auk þess kom með skipinu
Jón prófastur Jónsson á Stafafelli, cand.
Magnús Magnússon frá Cambridge,