Ísafold - 03.11.1900, Blaðsíða 2

266
þess, að ekki hafa nema tiltölulega
örfáir menn hér á landi hugmynd um
etofnanir þær, sem kallaðar eru lýð-
háskólar.
|>að er ein áþreifanlegasta sönnuuin
fyrir þeirri óumræðilegu einangrun,
sem vér eigum við að búa, ekki að
eins líkamlega, heldur og andlega, að
enn skuli enginn maður hafa orðið til
þess að fræða Islendinga um þessar
stofnanir — jafn-mikinn þátt og þær
hafa átt í því að efla menningu þeirr-
ar þjóðar, sem vér höfum langmest
saman við að sælda. Ágætt efni væri
það, eigi að eins í langa ritgjörð,
heldur í heila bók, að skýra frá sögu
þessara skóla og fyrirkomulagi, mark-
miði og áhrifum. Og sannarlega ætt-
um vér margt að geta iært af slíkri
bók.
Aðalstefnu þeirra má sjálfsagt telja
þá, að leitast við að gera æskulýðinn
aðnýtum mönnum á þann hátt, að vekja
og örva vilja þeirra. því að þeir, sem
fyrir þeim Btanda, hafa gert sér það
fyllilega ljóst, að það er svefn viljans,
sem frarnar öllu öðru stendur fram-
förum manna fyrir þrifum.
Sofandi vilja er það framar öllu öðru
að kenna, að menn hafa ekki raann-
rænu í sér til þess að færa sér í nyt
gæði náttúrunnar. Sama svefninum er
það að kenna, þegar menn láta óhlut-
vönd yfirvöld kúga sig. Af Bvefni vilj-
ans stafar það, að hirða ekkert um að
fá neina þekking á landsmálum, láta
gera sig að hér um bil skynlausum í-
látum, sem fylla má öllu, jafnt frá-
leitustu vitleysu sem ómótmælanleg-
asta sannleika. Af sama svefninum
stafar það, að hirða ekki um heilsu
sína og sinna, að vera eins og úti á
þekju gagnvart öllum andlegum hreyf-
ingum o. s. frv., o. s. frv.
Vanþekkingm, fátæktin, menningar-
leysið, aumingjahátturinn — að mjög
miklu leyti stafar það af því, að ekki
hefir tekist að vekja vilja mannanna.
Og meðan svo stendur, koma ráð-
stafanir þær, sem gerðar eru til þess
að menn skuli geta átt kost á nokk-
urum fróðleik, að nauðalitlu haldi.
Sumpart færa menn sér þær alls ekki
í nyt, sumpart verða þær ekki að
notum, þó að menn séu að reyna að
færa sér þær í nyt.
f>etta hafa lýðháskólamennirnir
dönsku séð flestum mönnum ljósara.
Og fáir munu þeir Danir vera, sem
ekki kannast við það, að þessir skól-
ar hafi átt afar-mikilsverðan þátt í að
gera danska bændur að fyrirtaksbú-
mönnum, námfúsum og víðlesnum
mentavinum, mönnum, er heitt og
hjartanlega unna ættjörð sinni, þraut-
góðum og staðföstum áhugamönnum
um landsmál, sem haldið hafa uppi,
þrátt fyrir hina mestu örðugleika,
hvern áratuginn eftir annan, baráttu
fyrir sinni skoðun á stjórnfrelsi, skoð-
un, sem sýniiega er að vinna fullan
sigur, þótt hægt fari. »Lýðháskólun-
um getum vér þakkað góða danska
smjöriði, segja Danir. Og það sýnir
ljóslega, hve afar-víðtæk þeir telja á-
hrifin af þessum skólum, jafn-óbeint
og sambandið óneitanlega er milli
þeirra og smjörgerðarinnar. f>að eitt,
auk svo margs aDnars, sýnir, hve
mikinn þátt þeir telja skóla þessa
eiga í því, að Danir eru orðnir að
þeirri menningarþjóð, sem þeir óneit-
anlega eru, þjóð, sem um allan hínn
siðaða heim nýtur hinnar mestu virð-
ingar, þótt hún smá sé, þjóð, sem í
mörgum efnum stendur þeim þjóðum
jafnfætis, sem lengst eru komnar í
framsókninni.
Fari nú svo, sem vér teljum ekki
ósennilegt, að lýðháskólastofnunin í
Færeyjum verði einhverjum mönnum
hér á landi tilefni til þess, að hugsa
um, hvort það muni ókleift fyrir oss,'
sem frændur vorir í Færeyjum veita sér,
þá verður sjálfsagt, eins og vér sögð-
um áður, það aðal-vafa-atriðið fyrir
mörgum manninum, hvort vér þurf-
um í raun og veru á slíkri stofnun
að halda. |>ví að fyrst og fremst í-
myndar mjög mikill hluti þjóðarinnar
sér, að fróðleikurinn einn nægi til
þess að lyfta þjóðinni upp í menning-
una — og það jafnvel þótt nauðalítið
sé af honum. Og í öðru lagi finst
sjálfsagt mörgum, að oss miði ágæt-
lega áfram, — jafnvel þótt þeir segi í
öðru orðinu, að fjöldi bænda hlypi
burt frá jörðum sínum, ef þeir gætu
við þær losnað; að vér getum ekki
fært 088 í nyt auðinn í landinu nó
umhverfis það; að vér getum lítið
framleitt, sem aðrar þjóðir vilja nýta;
að verzlunin sé víðast hvar stein-
drepandi fyrir efnahag manna; að
menn hafi ekki efni á að eignast
nokkura bók, og ekki andlegan þroska
til að færa sér hana í nyt, ef nokkuð
sé í hana varið; og þar fram eftir
götunum.
En þegar þessar skoðanir eru farn-
ar að lúta í lægra haldi með þjóð-
inni — þegar hún fer að gera sér
það ljóst, að með því háttalagi, sem
nú er ríkjandi hér á landi, getum vór
engum orðið samferða — ekki einu
sinni Færeyingum —, þegar henni fer
að skiljast það, að fróðleikurinn kem-
ur hverjum manni og hverri þjóð að
litlu haldi, meðan vanrækt er að vekja
viljann —, þá eru allar líkur til, að
hún krefjist þess, að einhver gangskör
sé að þeirri vakningu gerð.
Og þá hlýtur stofnun lýðháskóla
að komast á dagskrá hér á landi.
Frá útlöndum.
Blöð hafa hingað borist ensk til 24.
f. mán.
Sama þrefið enn suður í Transvaal
og Óraníuríki. Bóberts marskálkur,
yfirhershöfðingi Breta þar, ætlaði að
halda heim til Englands um vetur-
nætur, en nú kvað ekki vera von á
honum fyr en um eða eftir miðjan
vetur. Býst við að eiga það langt
eftir að bíta til hlítar úr nálinni við
Búa. þeir gera Bretum eigi síður
margvíslegan óskunda suður í Óraníu-
ríki, er þeir Bóberts þóttust hafa unn-
ið alt herskildi fyrir mörgum mánuð-
um og þá var innlimað Bretaveldi í
orði, heldur en í Transvaal. — Krilg-
er kominn á leið hingað í úlfu. Ferð-
inni heitið norður til Hollands, á náð-
ir frændþjóðarinnar þar. Hann ætlaði
að koma við í Marseilles á Frakklandi
og halda þaðan landveg. En Frakkar í
hálfgildings-vandræðum um, hvernig
þeir ættu að taka honum. Eru Bú-
um hlyntir af alúð; en smeykir við að
styggja Breta.
Með Kínverjum og stórveldunum
ekki fullsamið enn, og mun eiga langt
í land. Kínverjar beita öllum brögð-
um lævíslegrar undirferli og tvíveðr-
ungs til að draga samningsmálin fram
á vetur, og freista þá, hvort eigi tekst
að koma hinum fáliðaða útlenda sam-
bandsher á kaldan klaka, en Bússar
sýnt sig líklega til að smeygja sér úr
bandalaginu og skara eld að sinni
köku með launmálum við Kfnverja-
stjórn um sneið þá norðan af ríkinu,
er þeir hafa lengi litið ágirndaraugum
(Mantsjúríu) eða einhver meiri háttar
ítök þar að minata kosti.
Upp komst í f. mán. banatilræði
við Bússakeisara, er staddur var suð-
ur á Krím. Stúdent frá Moskvahá-
skóla var staðinn að verki við gröft
undir jarðgöng, er brautarlest með
keisarann átti að fara um, og hafði
þegar komið þar fyrir svo miklu
sprengitundri, að nóg var ekki einung-
is til að mylja lestina alla, heldur og
til að sprengja jarðgöngin öll mjölinu
smærra.
þingkosningum lokið á Englandi.
f>eir Salisbury og hans liðar hafa við-
líka mikinn meiri hluta í neðri máls-
stofunni eins og áður, 134 atkv. (áður
132). Búist þó við nokkurri breytingu
á ráðaneytinu. Meðal annars mælt,
að Salisbury ætli að losa sig við stjórn
utanríkismála og fela þau Balfour lá-
varði, systursyni sínum, er verið hefir
innanríkisráðherra og leiðtogi neðri
málstofunnar.
Hertoginn af York, elzti sonur
prinzins af Wales og konungsefni
Breta eftir hann, ætlar í vetur og
þau hjón . bæði til Ástralíu með þeim
erindum, að helga fyrir hönd ömmu
sinnar, Viktoríu drotningar, hið fyrsta
sambandsþing nýlenduríkjanna ensku
þar, er gengið hafa í sams konar ríkis-
samband eins og Bandaríkin í Norð-
urameríku.
Vilhjálmur keisari hinn þýzki hefir
skift um ríkiskanzlara: veitt lausn
Hohenlohe fursta, er það embætti
hefir haft á hendi nokkur ár, eftir
Caprivi, þann er við tók af Bismarck,
og skipað í hans stað Bulow greifa,
er farið hefir með utansíkismál fyrir
keisarann um hríð. Hannernú og for-
sætisráðherra Prússaveldis. Hohenlohe
var bominn á níræðisaldur (82 ára).
Vilhelmína Hollandsdrotning, mey-
konungur þess ríkis, tvftug að aldri,
ætlar að ganga að eiga hertoga frá
Mecklenburg-Schwerin.Hinrik að nafni.
Oskar II. Svfakonungur veikur, til
muna. Hann er kominn á áttræðis-
aldur.
Manntjónið á Arnarfirði
20. sept.
f>eir voru 18 alls, sem druknuðu
þann dag, frá nokkurum heimilum í
Arnarfjarðardölum, á 4 bátum. f>ar
af voru 5 vinnumenn síra Lárusar
Benediktssonar í Selárdal og 5 land-
setar hans. það eru 6—7 býli í Selár-
dalnum önnur en sjálft prestssetrið,
en fólkstala í dalnum alls 50—60 á
undan slysinu, með 20 fullorðnum
karlmönnum. Af þessum 20 lifðu ein-
ir 5 eftir, en 15 druknuðu.
þessir 15 eru:
1. f>órður Davíðsson bóndi á
Skeiði, mesti hæfileikamaður og ágæt
lega vel mentaður, sundkennari og söng-
kennariog nýtasti maður í hvívetna,
30 ára. Lætur eftir sig ekkju og 4
börn ung,og auk þess aldraðan föður.
2. Ólafur Kristjánsson, bóndi í Króki,
41 árs. Lét eftir sig ekkju, 2 ung
börn og örvasa móður.
3. Andrés þorgeirsson, bóndi í Bima,
54 ára. Lét eftir sig ekkju.
4. Páll Einarsson, bóndi á Húsum,
35 ára. Lót eftir sig ekkju og 1 ungt
barn.
5. Elías Oddsson, bóndi á Uppsöl-
um, 43 ára. Lét eftir sig ekkju og 7
börn.
5. Jón Elíasson, sonur Elíasar, 14
ára.
7. Jón Sumarliðason, húsmaður í
Tótt, 50 ára. Lét eftir sig ekkju.
8. Ólafur Helgaaon, húsmaður á
Skeiði, 45 ára. Lét eftir sig ekkju og
2 börn.
9. Bjarni Jónsson, vinnumaður í
Selárdal, 63 ára. Lét eftir sig ekkju.
10. Jóhannes þórðarson, vinnum. í
Selárdal, 39 ára, kvæntur, lét eftir
sig 1 barn.
11. Finnur Magnússon, vinnum. f
Selárdal, 45 ára, ókvæntur.
12. Guðmundur Einarsson, vinnum.
í Selárdal, 18 ára.
13. Guðmundur Ingibjartur Guð-
mundssoD, vinnum. í Selárdal, 14 ára.
14. Olafur Jósúa Jónsson, vinnum.
á Skeiði, 22 ára.
15. Gísli þórarinson, unglingspiltur
frá Bfldudal.
En fremur fórst báturn frá Feitsdal
(Feigsd.) með 3 mönnum. jþeir voru:
16. Jón Jónsson, vinnumaður í
Feitsdal, 71 árs. Lét eftir sig ekkju.
17. Jón Jónsson, lausam. s. st., 25
ára, ókvæntur.
18. Guðmundur Egilsson, vinnum.
s. st., 27 ára. Lét eftir sig ekkju
vanfæra. ;
Veðrið skall á þar í Arnarfirði ekki
fyr en kl. 8 um morguninn, miklu
seinna en annarstaðar, t. d. á Breiða-
firði; um morguninn hafði verið hæg-
viðri, en þykkur og dimmur.
Samskot voru hafin innauhóraðs, í
Barðastrandarsýslu, skömmu eftir
slysið, og ekki meira en gustuk, að
miklu fleiri tækju þátt í þeim. |>ví
þetta er dæmafátt manntjón, jafnvel
hér, á heimsins mesta slysfaralandi
líklega, að tiltölu við fólksfjölda. f>essi
hópur druknaðra manna lætur eftir
sig fram undir 20 munaðarleysingja.
Vegagerð á Mýrum-
Hr. Erlendur Zakaríasson er ný-
lega heim kominn frá sumar-vega-
smíð sinni, sem unni% hefir í þetta
sinn verið á Mýrum, upphaf Stykkis-
hólmsvegarins fyrirhugaða fráBorgar-
nesi. Hann hefir komist í þetta sinn
vestur að Urriðaá, 11 rastir eða nál.
ll/2 mílu. Kafli þessi var versta ó-
færa, fen og foræði, og mikið af keld-
um; þurfti þar margar rennur, stórar og
dýrar. En ofaníburður nógur nærri.
Er nú þessi spotti alveg fullger, hér-
aðsbúum til mikillar gleði; það erumeiri
en lítil viðbrigði fyrir þá, eftir ófæruna,
sem þar var áður. Undir veginn
þurfti að taka slægjuland dálítið frá
4 jörðum, Borg, Litlu-Brekku, Ána
brekku og Langárfossi, og voru eig-
endur og umráðamenn þeirra mjög
vægir í endurgjaldskröfum, ðlíkt því
sem við hefir brunnið annarsstaðar —
fáir staðist freistinguna til að rista
sem breiðastan þvenginn af landsjóðs-
húðinni. Vegurinn var lagður um
túnið á Borg, en ekkert tekið fyrir
annað en girðing beggja vegna kostuð
af landssjóði (200 kr.)
Kostað hefir vegarkafli þessi rúmar
20,000 kr., og er það nokkuð minna
þó en áætlað hafði verið. Um slátt-
jnn unnu að honum 40—50 manna,
en 50—60 fyrir og eftir, alt að helm-
ingi innanhéraðsmenn, en hitt vanir
vegavinnumenn hór sunnan að. Kaup-
gjald sama og áður, 23/4—3 kr. um
sláttinn, en að vorinu nokkuð mÍDna;
unglÍDgar 2 kr. Hestleiga 60 a. é
dag.