Ísafold - 16.04.1902, Page 2

78
Kjörskrár og kosningarréttur
f>að er sameiginleg regla um kjör-
skrár og verðlagsskrár, að þær gilda
að eins árið, eitt ár, — verðlagsskrár
frá 16. maí til jafnlengdar árið eftir,
og kjörskrár frá 1. júlí til jafnlengdar
(júnfloka). Hvor um sig er óhaggan-
legur mælikvarði fyrir því, er þær eiga
við, þann tíma, er þær eru í gildi, —
verðlagsskrár um verðlag landaura m.
m. f skyldugjöld, en kjörskrár um það,
hverir neytt geta kosningarréttar til
alþingis þann tfma og hverir ekki.
Hvor um sig er samin löngu fyrir
fram; og getur því vel farið svo, að í
raun réttri sé mikil breyting orð-
in á ýmsu þvf, er þær rígbinda f fastar
skorður, löngu áður en þær ganga úr
gildi, bæði mikil breyting orðin á
sannvirði landaura, og á kosningarétti
manna,—sumir mist hann, er á kjörskrá
Standa, og aðrir öðlast hann, er þar
Standa ekki. En hjá þvf verður ekki
komist. Sé ekki undirstaðan óhaggan-
leg, er miða skal við framkvæmdir
eftir þeim lögum, er hér eiga við,
veldur það óviðráðanlegum glundroða.
það er enn líkt um þessar tvennu
»skrár«, að lögin ætlast til, að unnið
sé að þeim af yfirvöldum og undir-
gefnum í sameiningu, þeim, sem er
ætlað að beita þeim, og hinum, sem eiga
undir þeim að búa. Raunar stendur
í verðlagsskrárlögunum að eins, að
undirbúningsskýrslurnar undir þær,
verðlagsskrárnar, eigi að liggja al-
menningi til sýnis hálfan mánuð. En
til hvers er það, ef ekki er hugsunin
sú, að almenningur noti það til að
koma með aðfinslur, ef ástæða virð-
ist til? Um það eru bein fyrirmæli í
alþingiskosningalögunum; að kjör-
skrár þær, er ganga eiga f giidi 1. júlf,
skuli liggja almenningi til sýnis á
hentugum stað 3 vikur framan af
aprílmánuði; a ð aðfinslur við þær
skuli upp bornar skriflega með til-
greindum ástæðum áður en vika er
Iiðin þaðan frá; og a ð bæjarstjórn
(eða hreppsnefnd) skuli síðan á 3
vikna fresti leggja úrskurð á það mál,
að tiikvöddum bæði kæranda og þeim,
er hann vill láta nema af kjörskrá o.
s. frv. Að því búnu verður engin
breyting á kjörskrá gerð nema með
dómi, heldur s k a I eftir henni fara
að öllu leyti við kosningar þær, erber
upp á næsta ár (1. júlí—30. júní),
einhvern tfma, seint eða snemma,
hvort sem vit er í þeim (kjörskránum)
eða ekki.
Löggjafinn segir sem sé svo við
kjósendur:
f>að er yður að kenna, hirðuleysi
yðar sjálfra, ef kjörskrárnar eru vit-
lausar; eg hefi lagt yður upp í hendur
nauðsynleg tæki til að fá þær svo réttar,
sem framast má verða, bæði með því
að láta höfunda þeirra sjálfa laga þær,
og með því að koma ágreiningnum því
næst fyrir lög og dóm, ef hitt hrífur
ekki, til skjótra úrslita (fyrir gestarétti)
og yður kostnaðarlaust í héraði, —
|>ér gjaldið því glópsku yðar og van-
rækslu, ef yður er ólöglega slept af
kjörskrá, eða einhver settur þar, sem
þar á ekki að standa að lögum.
Oss er miður kunnugt, hve mikil
eða lítil brögð eru að hlutdeild al-
mennings í undirbúningi verðlagsskráa.
En hitt getum vér fullyrt, að naum-
ast muni 1 af 100 kjósendum hirða
nokkurn skapaðan hlut um, hvort
hann stendur á kjörskrá eða ekki —
fyr en það er orðið úrhættis.
f> á, þegar dregur að kosningum og
liðið er ef til vill fult ár eða meir fram
yfir réttan tíma, — þ á fyrst fara kjós-
endur að ugga að sér, eða réttara sagt:
fara að kvarta, ef það vitnast, að þeir
standa ekki á kjörskrá, og þykjast þá
vera ólögum beittir, ef þeir fá ekki að
kjósa samt sem áður.
En það e r fyllilega löglegt, að
slíkir menn fái ekki að kjósa, þótt
kosningar-r é 11 i n n sjálfan hafi í fuli-
um mæli, t. d. hafi verið nógu lengi
í kjördæminu, gjaldi nóg til sveitar
og hafi goldið, þegar kjörskrá var
samin, hafi borgarabréf og hafi haft
þá, eða hvað annað kosningarréttar-
skilyrði, sem er.
það er sitt hvað, kosningar-r é 11-
u r i n n sjálfur, og reglurnar fyrir
framkvæmd hans. Sé þeim ekki
fullnægt líka, getur kjósandinn ekki
komist að. Reglur þessar eru settar
til þess að afstýra glundroða og þrefi
um það mál, er á kjörfund kemur,
og út af þeim má ekki bregða.
það er alveg eins og um verðlags-
skrárnar. Gjaldþegum eftir þeim stoð-
ar ekki hót, þótt sannað geti, að
verðið þar á einhverjum landaurum
sé fjarri réttu, heimskulega lágt.
f>eir mega til að gera sér það verðlag
að góðu, sem verðlagsskrá til tekur,
hvort sem rétt er eða rangt í sjálfu
sér.
Tilfinnanlegastar verða miklar skekkj-
ur í kjörskrám, er kosning fer fram í lok
kjörskrár-ársins, eins og nú. f>á getur t.
d. ekki hjá því farið, að ýmsum, sem
átt hafa heima í kjördæminu nokkuð
á annað ár, verði fyrirmunað að
neyta þar kosningarréttar, hversu vel
og vandlega sem frá kjörskránni hefir
verið gengið á sínum tíma. f>etta er
óviðráðanlegt.
En langmest eru gallar á kjörskrám
því að kenna, að þá, sem þær eiga að
semja, hreppsnefnd eða bæjarstjórn,
skortir nægan kunnugleik til þess að
láta engan undau falla, sem þar á að
vera. Úr því er ætlast til að fram-
lagningin bæti. En það gerir hún
ekki, vegna vanrækslu kjósenda og
hirðuleysis.
Kjörskrár þær, er fara skal eftir við
kosningar í vor, voru samdar í marz-
mánuði 1901, og er því nú hér um bil
ár síðan, er kostur v&r á að fá þær
leiðréttar. f>ær verða nú allir aðgera
sér að góðu, hve vitlausar sem vera
kunna. f>ví reglan er þessi: Enginn,
er ekki stendur á þeirri kjörskrá,
sem gildir á kjördegi, getur fengið að
kjósa; og engum, sem þar stendur,
verður fyrirmunað að kjósa, þótt eng-
an rétt hafi í raun réttri til að standa
þar. Hitt er annað mál, að mörg
kjörstjórn mundi leyfa sér að vísa frá
t. d. nýdæmdum þjóf, til að forðast
hneyksli, og í vissri von um, að það yrði
ekki harðlega vítt, þótt lögum sam-
kvæmt væri það ekki; auk þess sem
sjálfsagt væri að slá striki yfir ský-
lausar haugavitleysur, hverju manns-
barni auðsæjar, eins er t. d. ef kven-
menn stæðu á kjörskrá eða börn.
Mörgum kemur þetta óefað illa nú,
að fá ekki að kjósa, vegna galla á
gildandi kjörskrá, galla, sem eru oft-
ast þeim Bjálfum að kenna meðfram.
En þá er að láta vítin sér að varn-
aði verða, og vanrækja n ú ekki að
líta á kjörskrána nýju, sem gildireftir
1. júlí þ. á., meðan hún liggur til
sýnis, en það er til mánudags 21. þ.
mán., og kæra síðan á viku fresti, ef
eitthvað er að. f>á fá þeir þó að
kjósa að vori, er tilkall eiga til þess.
Og setja sfðan á sig vandlega, að
vanrækja aldrei að líta á kjörskrá í
tæka tíð, og kæra, ef þörf gerist.
Þingmálafundir.
Akurnesinyar.
Fyrir forgöngu oddv. Þorst. R. Jónsson-
ar, bónda á Grund, var allfjölmennur
kjósendafundur baldinn hér á Skipaskaga i
gærkveldi. Skýrði hann þar frá, að hann
ætlaði að hjóða sig fram í vor fyrir kjör-
dæmið, og mintist á ýms þingmál.
Hann kvaðst eindregið fylg.ja stefnu
framfaraflokksins (Valtýinga) í stjórnbót-
armálinu, og tæki þvi fegins hendi til-
boði stjórnarinnar um húsetu ráðgjafa hér
á landi, og því þingræði, sem fáanlegt
yrði, og væntanlegt væri, fyrir hyggilega
milligöngu Valtýinga, með þvi að eigi væru
líkindi til, að hið eftirvænta stjórnarfrum-
varp feldi niður neitt hoðorð af hinum
nauðsynlegu réttarhótum, sem felast í
frumvarpinu frá síðasta þingi. Hann
kvaðst eigi skilja fundarsamþykt Reykvík-
inga frá 2. þ. m, þar sem fiumv. þingsins
sé dauðadæmt (»tvísaga ályktunin*), og
hins vegar skuli ráðgjafar fara frá eftir-
launalaust, eða taka við embætti því sem
þeir áður höfðu, t. d. landshöfðinginn eða
amtmennirnir, ef embætti þeirra yrðu lögð
niður við breytinguna! Skiljanlegra væri,
að þeir tæki við hinu nýja emhætti með
sínum fyrri eftirlaunarétti, ef þeir víkja úr.
ráðgjafasessi, meðan eftirlaunin eru eigi úr
lögum numin; enda ekkert tekið fram, hvort
ráðgj. rýmdi fyrir áhyrgð eða elliburði.
Raddir heyrðust um, að nauðsyn bæri
til að búa vel um tryggingu fyrir stjórn-
arathöfninni; eins og enn þá væri eigi ugg-
vænt um að »heimastjórnarmenn«, er sig
kölluðu svo, kynnu að drepa »fleyg« þeim
inn i, sem annaðhvort tefði fyrir fram-
gangi málsins, eða jafnvel einhverju enn
lakara, sbr. Austra 20. fekr. þ. á.
Skoðanamun á stjórnbótarmálinu munu
einstakir menn bafa ráðið hér, og svo mun
vera enn. #
Einn fundarmaður lýsti því yfir, að
hann yrði að kannast við það, þótt verið
hefði and-valtýskur áður, að þá þakkaði hann
það eindregið framkomu meiri hlutans á
þingi síðast, að vér ættum nú kost á að-
gengilegri stjórnarbót.
Bankamálið var talað um, og niður-
staðan sú, að ef aðgerðir bankastjórnar-
innar yrðu eins miklar á borði sem í orði,
með fjárauka landsbankans og hin fyrir-
huguðu útibú, væri isjárvert, að sjá eigi
ávextina af því, áður en réttindi hans
yrðu lögð í sölur fyrir hlutafélagsbankann.
Fátœkralöggjöfina varð þá tilrætt um,
og áleit fundurinn að eitt hið mesta vanda-
verk og undir eins eitt hið þarfasta lægi
fyrir milliþinganefndinni- að sameina, breyta
og endurbæta form og efni slikrar löggjaf-
ar. Hafði hreppsnefndinni hér 12. f. m.
ásamt tveim mönnum viðbættum verið fal-
ið að taka málið til íhugnnar, og senda
síðan nefndinni tillögur sinar um ýms at-
riði, sem henni væri mjög nauðsynlegt að
fá, úr sem flestum héruðum landsins til
samanburðar.
Þá varð tilrætt um eftirlaunin og bitl-
inga, og fengu hvorutveggja harðan dóm.
Eftirlaun væri að nokkru leyti komin það
sem kallað væri upp úr á mönnum; en hitt
bitlingarnir, myndist einatt, sem ýmist konar
heiðurslaun, sprottin af mjög svo misjafnt
verðskulduðum ástæðum, en yrði siðar fast
urútgjaldaliður í ljárlögunum. Fjárveitingar
til lista og vísinda væru auðvitað sprotnar
af menningarhvötum, jafnvel þó árangurinn
væri eigi jafnsýnilegur.
Gjafsóknir í málum embættismanna
væru óhafandi, einkum þar sem hjá þeim
nú væru svo mjög farin að tiðkast hreiðu
spjótin.
Vinsölumálið var þá ítarlega rætt. Á-
leit fundurinn, að ekkert gæti orðið vínsölu-
banni til fyrirstöðu, nema tekjuhalli lands-
sjóðs, og mætti þá til margra ráða þrifa
við þann áhalla. Sá timi mundi koma, að
menn hlytu að sjá, hver svívirða eyðilegg-
ingarinnar áfengisverzlan væri.
Fríkirkjuhreyfinguna skoðaði fundur-
inn sem fremur sprotna af sundrung og
gjaldkneppu en lifandi áhuga fyrir fram
þróun kristindómsins.
Þá var talað um búsetu lögreglustjór-
ans í Borgarfjarðarsýslu og þótti ýmsum.
fundarmönnum miklum erfiðleikum hundið,
að þurfa að reka erinda sinna vestur í
Mýrasýslu, þar sem hér væri jafnan mest að
gjöra, sakir mannfjöldans og samgangn-
anna; var sýnt fram á með dæmum ísfirð-
inga og Múlsýslunga, að eigi bæri nauðsyn
til, að stofna sérstakt lögsagnarumdæmi
fyrir Mýrasýslu, þótt sýslumaður fengist
búsettur hér, helzt á Akranesi. Hefði ver-
ið mikil vanræksla sýslubúa og áhugaleysi
fyrri þm. Borgfirðinga, að fá þvi eigi
breytt við siðustu embættisveitingu. Hins
vegar væri áriðandi, að hafa þetta atriði
i hreyfingu, og láta ekkert tækifæri ónot-
að, að fá sýslumann búsettan hér, jafnvel
þó langt gæti orðið til þess, að beðið yrði
um bæjarréttindi fyrir Akranes.
Þingkosningalögin var rninst á. Yar
einróma vilji fundarins, að fá þeim hreytt,
með fjölgun kjörstaða, rýmkun kosningar*
réttarins og leynilegri kosningu. Kosn-
ingarréttur miðaður við 12 kr. gjald til
fátækrasjóða væri óeðlilegur, þar sem eitt út
af fyrir sig gætu sveitarfélög við sjávarsíð-
una verið svo stödd, að eigi gjörðist þorf
að leggja á sjálfstæða menn svo hátt gjald.
[Gjaldið er fært niður i 4 kr. í þingfrum-
varpinu síðasta. Ritstj.] . Með leynilegum
ko8ningum væri hygt að miklu leyti fyrir
atkvæðasmölun, og istöðulitlum kjósendum
heimilað þar með að fara eftir sannfæringu
sinni. Aftur á móti þótti 50 kr. trygging-
arfé frambjóðenda nokkuð aðalslega hugs-
að, og eigi samþýðast anda þjóðarinuar
með bændur á þing; eins og líka ábyrgð
sú, sem, eftir frumvarpinu að dæma, væri
nokkuð mikil á undirkjörstjórnum, sem þó
ættu að leysa starf sitt af hendi endur-
gjaldslaust.
Talað var um fleiri málsatriði, svo sem
lán til þilskipakaupa, að ljóskeriuu á Skag-
anum yrði breytt i vita, með aðstoð land-
stjórnarinnar, o. s. frv.
7. apríl 1902. Skagabúi.
Þar sprakk blaðran!
1 afturhaldsmálgagninu 11. þ. m. er
grein ein, er nefnist »Kosningarnar í
vor«. Er þar minst á þingmannaefni
Norðmýlinga, þar á rneðal Jóhannes
sýslumann. Að sönnu er þar haft á
móti honum, vegna þess að hann fylgi
framfaraflokknum að málum. En svo
er klykt út með þessari forkostulegu
athugasemd:
»Um þingmannshæfileika hans að
öðru leyti viljum vér ekki dæma, af
því að oss er kalalaust við manninn
persónulega« [auðkent hór].
Já, þar sprakk blaðran!
Ritstjórinn roðnar ekki yfir að játa
fyrir lesendum sínum, að hann láti
vináttu eða óvináttu stýra og ráða
dómum sínum um verk löggjafa þjóð-
arinnar.
f>að væri reyndar tilgangslaust, að
reyna að hafa betrandi áhrif á þann
mann. Hann hefir svo mörg ár á
baki, að honum væri ekki vorkunn á,
að sjá sóma sinn.
En þjóðin á svo marga skynsama
menn, og svo marga samvizkusama
menn, þótt þeir kunni að hafa fylgt
áður ýmsum stjórnmálastefnum, að
augu þeirra hljóta að opnast nú til
fulls, er afturhaldsmálgagnið lýsir því
yfir sjálft, af hvaða hvötum það ræðir
landsmál, — fer eftir því, hvort því er
vel eða illa við þá, er við þau erriðnir!
Vonandi ér, að allir hinir betri menn
þjóðarinnar láti ekki blekkja sig í
þetta sinn, og að þeir styðji að því af
öllum kröftum, að hvergi á landinu sé
kosið til þings eftir persónulegri vin-
áttu eða kala við þingmannsefnin,
heldur eingöngu eftir því, hver er
beztur drengur og mestur vitsmuna-
maður, áreiðanlegastur og samvizku-
samastur í því, að fylgja prettalaust
stjórnarfrumvarpinu væntanlega í sum-
ar, fleygalausu, — því, og engu öðru.