Ísafold - 10.09.1902, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 */2 doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendÍ8 fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (sWiifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
4fgreiðslu8tofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXIX. árg.
Hteykjavík fniðvikudaginn 10. september 1902.
Forugripasafn opið md., mvd. og ld
11—12.
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
kl, 11—2. Bankastjórn við kl, 12 — 1.
Landsbókasafti opið hvern virkan dag
<íkl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
nud., mvd. og ld. til útlána.
Náttúrugripasafn, í Doktorshúsi, opið
á sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypis i Pósthússtræti 14 b.
1. og 3. mánud. hvers uián. kl. 11—1.
Landbúnaður og lausamenska.
Sífelt er kvartað yfir því, að sveita-
búskapurinn beri sig miklu ver nú en
bann hafi gert fyrir nokkrum áratug-
um eðajafnvel fyrir fáum árum.
Að sjálfsögðu er þetta nokkuð orð-
um aukið, og í umkvartanir þessar er
meir eða minna blandað gamla orð-
takinu: »heimur versnandi fer«.
En engu að síður eiga þær við al-
varleg rök að styðjast.
Fyrst og fremst hafa vinnulaun
hækkað fram úr því, sem áður var,
og vinnuhjúum fækkað að mun, bæði
af því, að vinnufólkið hefir allmargt
farið í lausamensku, og bændur haía
ekki treyst sér til að halda hjú vegna
þess, hve kaup þeirra hefir hækkað.
|>etta stendur aftur í nánu sambandi
við, að landbúnaðar-afurðir þær hafa
lækkað til muna f verði, sem áður
hafa verið aðalverzlunarvara, t. d. ull
og sauðfé.
Verðfall á vörum þessum getur þó
•ekki hafa umturnað öllu, þegar þess
®r gætt, að lifandi sauðfé var ekki til
muna útflutningsvara lengur en rúman
'áratug, og ullarverðið ekki miklum
mun lægra en stundum var á umlið-
inni öld.
Aðalorsökin til hnignunar landbún-
aðarins mun liggja hinum megin:
þarfir manna hafa svo stórum aukist
frá því, sem áður var. |>ær hafa skap-
aBt smám saman í góðu áruuum, eink-
um þó meðan fjársalan var í mestum
blóma; en þegar afturkippurinn kom,
var eðlilega örðugt að venja sig af
hinu og þessu, sem búið var að venja
sig á í góðu árunum.
f>ó verður ekki sagt með réttu, að
kaup á hættulegustu munaðarvörunni,
áfengum drykkjum, hafi alment auk-
ist í sveitum; þau hafa heldur miukað.
Hins vegar virðist tóbakseyðsla fara
sívaxandi, og það að stórum mun.
Kaup á nýlenduvörum alls konar,
t. d. kaffi, sykri o. s. frv., hefir auk-
íst afarmikið. Ennfremur á vefnaðar-
vöru og glysvarning. Vitanlega stend-
ur þetta þó í nánu sambandi við
stækkun verzlunarstaðanna. Samt
sem áður mun ekki hægt að neita
því, að sveitafólk kaupi einnig þessar
vörur meir en áður var, og munaðar-
fýsnin sé óðum farin að færast út um
landið.
En auk þess eru brýnar nauðsynj-
ar bænda margfalt fleiri og meiri en
áðurvar. Meðal annars vex alt af löng-
un manna til að bæta híbýli sín, gera
þau stærri, bjartari og þrifalegri en
áður. Bínndafólk hér á landi getur nú
ekki dregið andann í sams konar húsa-
kynnum og forfeður þess. þ>að er orð-
ið að lífsnauðsyn fyrir það, að hafa
þau betri.
VínfaDgakaupin ættu að fara veg
allrar veraldar; og engin þörf væri að
harma það, þótt tóbakseyðslan færi í
sömu í gröfina. Nýlenduvörukaupin
ættu að geta minkað samfara meiri
kunnáttu í haganlegri matreiðslu. En
það væri að kyrkja alla framfaralöng-
un, að reyna til að sporna á móti því,
að húsakynnin fari batnandi, þótt
slíkt hafi æðimikinn aukinn kostnað
í för með sér; og sama má segja um
ýmislegt fleira, er ekki þektist áður,
en nú er orðið að nauðsynjum.
En því er miður, að hætt er við,
að búskapur margra þoli ekki þennan
aukna kostnað. Búnaðurinn framleiðir
ekki nægilegt til þess, að slíkum end-
urbótum verði komið á.
Mörgum verður á, að kenna þetta
lausamenskulögunum. þau hafi opn-
að dyrnar upp á gátt fyrir hvert vinnu-
hjú, er vildi fara úr vist og lifa í þess
stað í lausamensku; margt af lausa-
fólkinu liggi upp á bændum þann tíma
árs, er reglulega vinnu sé ekki að fá,
og bændur fái ekki risið undir því.
f>es8Í kenning er eðlileg frá sjónar-
miði húsbændanna, sem vilja
fá sem allra ódýrastan vinnuafla, og
má að sjálfsögðu líta á þetta mál frá
ýmsum öðrum hliðum.
Fyrst og fremst ber að byggja á
þeirri grundvallarreglu, að hverjum
manni sé leyfilegt að leita sér atvinnu
hvar sem er, bæði til sjós og sveita,
hvort heldur er um lengri eða skemmri
tíma, á hvern þann leyfilegan hátt,
er hann heldursér hagkvæmastan. Hitt
er hin forna, konunglega, föðurlega
umsjón, og öldungis af sama bergi
brotin.
Atvinnan verður að vera frjáJs. Að
öðrum kosti er öll von um meiri fram-
kvæmdir og betri framtíð ekki nema
hugarburður. Engum dettur í hug að
fara að hefta hestinn sinn, áður en
hann hleypir honum yfir skurðinn.
þá virðast sumir vilja bæta úr skák
með því, að herða á vinnuhjúalaga-
bandinu. I sömu andránni og kvart-
að er yfir vinnufólkseklunni, á að
fæla enn fleiri vinnuhjú burt úr vist-
inni!
Vilji löggjöfin hafa hér meir hönd
í bagga, á hún aðjreyna að finna ráð
til að ívilna þeim vinnuhjúum, er
lengst hafa verið í vist. f>að er eina
ráðið, sem hún hefir í hendi sér og
má beita til endurbótar í þessu efni.
Lausamenskulögin eru svo ný, til
þess að gera, að ekki er hægt að
segja enn með fullri vissu, hverjar
verði afleiðingar þéirra þegar til lengdar
lætur. 8vo sem við mátti búast, hefir
fjöldi fólks farið í lausamensku þessi
fyrstu ár. Ekki væri ótrúlegt, að
sumt þið gætnara og ráðsettara lausa-
fólk Bæi, er stundir líða, að atvinna
þess getur orðið ærið stopul, og að ferð-
irnar fram og aftur til að leita sér at-
vinnu hafi töluverðan kostnað í för
með sér, og geti því ársvistin orðið
eins arðvænleg, þótt kaupið sé lægra,
þegar öllu er á botninn hvolft. Og
þá væri betra fyrir . bændur að hafa
slfk vinnuhjú, sem ráða sig í ársvist
af frjálsum vilja, en ekki'af því, aðþau
megi til vegna ófrjálslegra laga.
Kvörtunura bænda um, að lausafólk
liggi upp á sér utan vinnutímans, á
ekki að þurfa að svara öðru en því, að
húsbændum er í sjálfs vald sett, að
hýsa ekki fólk endurgjaldslaust.
Og það er eðlilegt, að lausafólkið
verði að borga fæði, húsnæði og þjón-
ustu sanngjörnu verði, þegar það vinn-
ur ekki.
Ekki er ótrúlegt, að reynslan færi
bændum heirn sanninn um það, að á
mörgum jörðum megi komast af með
minna fólkshald á sumum tímum árs
en gerst hefir áður, og að þeir sjái, að
það verði í raun réttri kostnaðarminna,
að nota að nokkru leyti daglaunafólk,
í stað þess að hafa eintóm ársvistar-
hjú, sem verður að fæða árið um kring.
En engu að síður er auðsætt, að
margra ráða verður að leita, áður
en landbúnaðurinn kemst íblóma. En
þrátt fyrir það er engin ástæða til að
láta hugfallast. Aðrar þjóðir hafa
reynt engu minna; og þó landiðsé enn
fátækt, hefir það margt í sér og mikið
til þess, að fæða og klæða fjölda
manna. það bæri því vott um þrek-
leysi, að reyna ekki að komast út úr
kröggum þeim, sem landbúnaðurinn
virðist nú vera í.
En að sjálfsögðu má búast við því,
að mjög mörgum búnaðarháttum verði
að breyta áður, og að töluverðar verk-
legar breytingar hljóti að komast á,
áður en alt sé komið í lag.
x x
Fiskmarkaðurinn 1901.
i.
Danski konsúllinn í Genúa hefir að
vanda sent stjórninni í Khöfn ítarlega
skýrslu um saltfisksmarkaðinn árið
1901. f>ar er margur nytsamlegur
fróðleikur, er oss varðar, íslendinga,
þá einkum, er lifa á fiskiveiðum, og
kaupmenn ekki sízt.
Fyrst er þess getið, að aðflutningur
á smáfiski og þorski frá íslandi og
Færeyjum hafi aukist að mun. Við
ársbyrjun barst sú fregn frá ís-
landi, að aflabrögðin væru talsvert
minni en venja er tiJ, og að miklir
erfiðleikar væru á fiskverkuninni sök-
um stöðugrar ótíðar.
þetta hafi máske verið rétt hermt,
segir hann, um sum héruð landsins,
og ritflutningur á fiski fyrir þá sök
orðið minni en ella mundi; en yfir
höfuð muni aflabrögð hafa verið góð.
íslenzkur fiskur kom þó síðar en
venja er til á markaðinn, en var líka
þess meira hafður á boðstólum, er
hann kom, og það, hve mikið barst
að lokum að af smáfiski og þorski,
sýndi, að fregnirnar um aflaleysið
voru ekki nákvæmar.
Erfitt er þó að skera úr, hvort þess-
ar fréttir voru bygðar á réttum rökum
eða að þær voru látnar fjúka í því
skyni, að auka eftirspurn og hleypa
þann veg upp verðinu.
En mjög óhyggileg mundi það gert,
segir höf., þar sem svo feiknamikið
berst að af fiski frá nálega öllum
heinésálfum, að ekkert eitt land getur
með sínum afla haft nein áhrif á verð-
ið á heimsmarkaðinum.
59. hlað.
Hingað til hafi það líka ávalt verið
svo, að þegar aðflutningurinn á tiski
frá einhverjum einum stað hafi verið
lítill af eiuhverjum ástæðum, þá hafi
þess meira borist að annarsstaðar frá.
f>að við gengst nú naumast lengur að
menn neyti eingöngu einhverrar einnar
tegundar af flski frá þessu og þessu landi.
Raunar er oft einhver ákveðin fiskiteg-
und tekin fram yfir aðrar; en vanti
haua eða sé hún tiltölulega dýrari en
annar fiskur, þá gera þeir sér annað
að góðu.
Fiski-aðflutningur á heimsmarkaðinn
fer stöðugt vaxandi ár frá ári, en
minkar ekki. Verið gæti ástæða til
að spyrja, hve lengi og í hve rfkum
mæli muni unt að halda áfram að
ausa þessum auðæfum upp úr hafs-
djúpinu.
Miklir keppinautar á heimsmarkað-
inum munu þau verða áður en varir,
Canada og Nýja-Brúnsvík, Ný-Skot-
land og Prinz-Edvards-ey, og öll næstu
ríkin í Norður-Ameríku.
Canada hélt úti síðastliðið ár 1200
skipum á fiskiveiðum með 9200 manna
áhöfn. Sjómannatalan var 71,859 og
bátar 39,930. Aflinn var nær 80 milj.
króna virði, og var það þó rúml. 1
milj. kr. minna en n»sta ár áður.
Verðhæð aflans í Ný-Skotlandi var
um 29 milj. kr. og í Prinz-Edvarðs-ey
nær 4 milj. kr. f>etta ár (1902) er
gert ráð fyrir miklu meiri afla þar.
Áður en langt um líður verður
fiskiaflinn meiri en svo, að hann gangi
upp heima, og verður þá að leita fyrir
sér um sölu á honum austanmegin
Atlantshafs.
Sé miður rétt sagt frá (t. d. of lítið
gert úr) aflabrögðum áíslandi ogöðru,
er þar stendur í sambandi við, mun
það gera meira ógagn en gagn.
Sé það gert og þar af leiðandi
heimtað mikið fyrir fiskinn, draga
kaupmenn sig heldur í hlé og semja
þá stuDdum heldur við Bordeaux-kaup-
menn. Svo þegar íslandsfarmarnir
koma síðar meir, ganga þeir illa út.
Má vera að vísu, að stöku kaupend-
ur láti af einhverjum ástæðum leiðast til
að borga þetta hærra verð; en euginn
kaupmaður hér hefir þó látið ginnast af
þess konar fréttum. Genua-kaupmenn
eru allra kaupmanna slungnastir og
þykjast jafnvel af því; og með því að
þeir eru yfirleitt jafnframt mjög tor-
trygDÍr, þá láta þeir þess konar inn
um annað eyrað og út um hitt. Hins
vegar hefir nær alla tíð bú orðið raun-
in á, að þeir fara hyggilegast að ráði
sínu, sem ekki eru of heimtufrekir og
selja því snemma.
Farmar af íslenzkum saltfiski eru
nú þegar (í júní 1902) hafðir á Boð-
stólum frá Bordeaux, en þangað kom
hann í maí og slíkir farmar berast að
öðru hverju.
Sem stendur er fiskinum haldið í
47—50 lírum hver 200 pd. að kostnaðar-
lausu (cif) í Livorno — 2%; en þegar
hitna tekur í veðri, lækkar verðið.
Frakkar reyna af öllum mætti og
með öllu móti, að bola íslenzkum fisk
héðan, eða að minsta kosti draga úr
sölu á honum.
Árið sem leið var stofnað stórt fé-
lag með miklu stofnfé í Fécamps á
Norður-Frakklandi — en frá þeim