Ísafold - 22.11.1902, Blaðsíða 1

Kemar út ýmist eina sinm eð'a
tvisv í viku. Yerð árg. (80 ark.
ininnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 ll doll.-; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifleg) bandin viö
iramót, ógild nema komin sé til
átgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslastofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXIX. áfg. Reykjavík lauyardaginn 22. nóvember 1902.
| 73. hlaö.
Biðjið ætíð um
OTTO MONSTBD'S
DANSKA SMJ0RLIKI, sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og
smjör. Verksmiðjan er hin elzta og stærsta i Danmörku, og býr til óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnum.
I, Q 0. F. 84H2881/.,._____________
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. i
hverjum inán. kl. 11—1 i spitalanum.
Forvgripasafn op’ð rnvd. og Id. 11—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
k! 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkau dag
kl. 12—2 og einni stnndu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til átiana.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
«g kl. U á hverjum helgum degi.
Náttúrugripasafn, í Doktorshási, opið
& Bd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókéypis í Pósthásstræti 14 b
1. og 3. mánnd. hvers mán. kl. 11—1.
Misskiliu sparseini
Franklin hefir sagt, að ekki aé nándar-
nærri eins erfitt að græða fé, og að halda
því saman, sem einu sinni er aflað.
|>að kemur alveg heim við íslenzka
málsháttinn: »Eigi er minni vandi að
gæta fengins fjár en afla«. Og leiðin
til efnalegs sjálfstæðis segir hann sé
einföld og bein: að hafa það hugfast,
«,ð láta útgjöldin vera minni en tekj-
urnar.
Charles Diokens lætur í einu riti
«ínu mann, Mr. Micawber, komast avo
að orði: »Hver sem hefir 20 pund í
tekjur, og lætur úti 20 pund og 6
pence, er mestur ólánsmaður á guðs
grænni jörðu; en sá, sem hefir 20
pund i tekjur, en hefir ekki meiri
kostnað fyrir sér en 19 pund og 6
pence, hann er allra mannahamingju-
drýgstur undir sólunni*.
Sumir, sem þetta lesa, munu hafa
þau svör á hraðbergi, að þeir viti
þetta mætavel, viti það upp á sínar
tíu fingur, að leiðin til efnalegs sjálf-
atæðis sé s p a r s e m i n. En hvað
skilur þorri manna við orðið sparsemi?
Vafalaust má rekja orsakir að fjár-
hagsþröng margra manna til rangrar
hugmyndar um það, hvað er sönn
sparsemi og hvað er misskilin spar-
semi.
Árni og Bjarni eru báðir sparsemd-
armenn, en hvor á sinn hátt. f>eir
hafa báðir jafnar tekjur og jafnar
heimilisástæður. Árni leggur dálítið
fyrir ár hvert, en Bjarni safnar skuld-
um.
Árni sparar það sem hann á að
spara, en Bjarni sparar það sem hann
má ekki spara. — Hann sparar aur-
ana, en tapar krónunum; og það kallar
haun sjálfur sparsemi.
Bjarni sveltir hjúin sín og sjálfan
sig, og þess vegna er miklu minna
unnið hjá honum en Árna. Bjarni
sparar fóður við búfénað sinn, og hefir
því lítil not af honum. Hann tekur
alt af ódýrasta verkafólkið, og gleymir
því, að það þarf engu minna að borða
en það, sem dugandi er, og að góður
verkmaður getur borgað á nokkrum
dögum það, sem hann heimtar í kaup
fram yfir það, er ónytjungurinn gerir
sig ánægðan með.
Broslegu dæmi ofmikillar nýtni og
þar með misskilinnar sparsemi hefi
eg einu sinni verið sjónarvottur að.
Óðalsbóndi D. týndi einu sinn
hnappheldu af hesti. Til þess að
slíkt búþing tapaðist ekki, tók hann
3 vinnumenn frá orfunum til þess að
leita hennar. Og leitin stóð yfir full-
ar 3 stundir. Hnappheldan fanst og
kostaði hún þá á að gizká 5 k r ó n-
u r. þetta kallaði D. Dýtni, sparsemi.
— Ameríkumenn flaska ekki á svona
heimsku. f>að hefir sagt mér kunn-
ugur maður, að smiðum só bannað þar
að tefja sig á að taka upp nagla, er
þeir mÍ8sa niður, þegar þeir eru að reka
þá. Tíminu, sem til þess fer, er meira
virði en naglinn kostar.
Sami bóndi lét nota svo vel öll ljá-
brýni, að við þau var ekki hætt fyr
en voru ekki stærri en þumalfingur á
10 vetra dreng, og allir ljáir slegnir
upp í bakka. Hve mörg ný brýni og
nýja ljái hefði ekki mátt kaupa fyrir
þann heyfeng, sem fengist hefði meiri,
ef ljáirnir hefðu bitið betur og tekið
stærra ljáfar, en styttri tími hefði
farið til þess að hvetja þá?
f>etta er nú sparsemi! En þér
haldið kannske að slík dæmi séu ekki
mörg, og að þeir séu fáir, sem geri
sig seka f því að spara þannig.
Eg gæti talið upp ótrúlega mörg
dæmi, sem ekki eru vitund áferðar-
betri.
Ekki eru þeir evo fáir, sem vilja
heldur láta hjúin sofa eða sitja í
myrkri haust og vor 12 stundir, en
að bregða upp ljósi, svo eitthvað sé
hægt að hafa fyrir stafni.
Bjarni sparar svo skóna sína, að
hann er votur í fætur á hverjum degi,
og missir fyrir það heilsuna. Jón
bóndi lætur ljósið loga svo dauft, að
andrúmsloftið spillist, og verður fyrir
það heilsulaus og hyski hans alt.
Spyrjið lækna að því, hvort ekki
sé mikið af veikindum manna, sem
eigi rót sína að rekja til ofmikillar
sparsemi, misskilinnar sparsemi.
Er það ekki misskilin sparsemi, að
stytta aldur sinn með heimskulega
mikilli vinnu, og of lítilli og óhollri
fæðu, þótt efni hafi á að veita sér
hana?
En mega þeir ekki oft til, sem fá-
tækir eru? Verið getur nokkuð hæft
í þvf. En hitt er víst, að ef þeir
vissu, hverjar afleiðingar slfk sparsemi
hefir, þá mundi margur lifa alt öðru
lffi, hvort heldur hann er fátækur eða
efnaður.
Dæmalaust eru þeir margir, ssm
vilja heldur káka og'basla við áhöld
og ýmsa muni, þótt ónýtir séu, en að
fá sér nýja, sem ekki kosta miklu
meira en margendurteknar viðgerðir
á því, sem kemur svo ekki að hálfum
um notum, en svíkur oft, þegar verst
gegnir, og eyðir þann veg fé og tíma
beinlfnis og óbeinlínis.
Að kaupa alt af það, sem ódýrast
er, er aldrei neinn sparnaður. Eng-
lendingar segjast ekki hafa efni á að
kaupa ódýra muni. Bn það eru nú
karlar, sem kunna að sjá fótum sín-
um forráð, — kunna að spara.
Hið nafnkunna kýmnisblað »Punch«
í Lundúnum kom einu sinni með gott
dæmi um misskilda sparsemi, sem sé
kaupmann, sem leggur sér og fólki
sínu til munns að miðdegisverði tóma
síld og ekkert annað; en kaupir sér 4
hesta til að draga hana heim á stór
um vagni. Máltíðin átti að vera ó-
brotin og ódýr, en varð þó dýr á end-
anum. Meðalhófið er jafnan vandratað.
Sparsemin er tvíeggjað sverð, eftir
því hvernig henni er beitt.
Hún er fögur dygð hvers manns;
hún er meira að segja sönn list, sem
enginn leikur vel, nema tamið hafi
sér lengi og rækilega og af góðri
greind og þekkingu.
f>að er satt að vísu, að sumir hafa
Iftið til að spara, eða af litlu að spara;
en þeir munu vera fleiri, sem lítið eiga
til, af því, að þeir hafa aldrei numið
listina þá að spara.
f>að er engin sparsemi, að neyta
sér um öll lffsþægindi til þess að safna
peningum, tómum p e n i n g u m, svo
þeir geti talið þá og ráðstafað þús-
undum og tugum þúsunda á bana-
sæDginni, — ef þeir þá fá að deyja á
banasæng, en ekki vofeiflega. En hitt
er sönn sparsemi, og fögur dygð af
hverjum manni, að ganga margs á
mis, á meðan hann er að koma sér á
laggirnar eða koma undir sig fótun-
um, sem kallað er, til þess að geta
gert eitthvert gagn með peningunum
meðan hann lifir.
Flestum mönnum er ásköpuð löng-
un til fjármunalegrar sjálfstæði. Flest-
ir vilja eiga sitt, og það er kostur,
en ekki löstur, ef hóf er á.
En hitt, að vilja eignasc annarra
fé eða annarra muni fyrir ekki neitt,
það er að vilja vera þjófur.
Og hverir eru nú þjófarnir verstir?
f>eir sem spara við konu og börn, og
stela frá þeim því sem þeim ber
með réttu og þau mega ekki án vera.
Drykkjumaðurinn, sem tekurbitann
frá munni barna sinna til þess að
kaupa fyrir áfengi ofan í sjálfan sig,
hann er stórþjófur, versti rummungur.
Eg skora á áfengisvinina að hrekja
þetta, ef þeir þora og þykjast geta
það. Enginn maður hefir rétt til að
sólunda eigum sínum, eða verja þeim
illa eða í óþarfa. £að er siðferðisleg
skylda hvers manns, að sjá fyrst og
fremst fyrir heimili sínu, svo vel sem
hann getur, og þar næst þjóðfélaginu,
sem hann er í.
Tízkan er hinn versti þrándur í
götu fyrir sannri sparsemi. — Yér er-
um þrælar hennar. Hún heldur oss
á þrældómsklafa. Hún skipar fyrir,
hvað vér eigum að eta og drekka,
hvernig vér eigum að klæðast, jafn-
vel hvernig vér eigum að hugsa og
tala. Hún drepur niður allri sjálf-
stæði. Hennar lögmáli hlýðum vér
betur en lögmáli guðs og náttúrunnar.
Franklin sagði: »f>að eru sjaldnasc
augun f sjálfum oss, sem fara með
oss, heldur augun í öðrum. Væru all-
ir sjónlausir, nema eg, mundi eg ekki
hirða um að ganga skrautbúinn eða
hafa kostnaðarsöm húsgögn. Hræðsl-
an við það, hvað aðrir segja um oss
og dæma um oss, hefir komið mörg-
um heimilum á hreppinn eða í gjald-
þrot*.
f>að stoðar ekki þann, sem fátækur
er, að halda því fram, að hann sé
jafn-fær og jafn-réttbær til að lifa góðu
og þægilegu lífi, sem efnamaðurinn og
auðmaðurinn. Ef hann tekur upp þann
óvanda, mun hann verða á skömm-
um tíma algerlega öðrum háður, miklu
ver staddur en hann var áður-
Efnalltið fólk verður að láta sér
skiljast, að það eru ekki viðhafnar-
klæðin og höfðingshátturinn, sem
manngildi veitir. Fátæktin er heiðar-
leg, sé hún heiðarlega borin, og ekki
sjálfskapað víti. Hitt er óvirðing, að
vilja sýnast efnaður eða auðugur, þótt
félaus sé. Slíkt er lítilmensku vottur
og andlegrar örbirgðar. **
Breyting á bæjargjöldnm
Reykjavíkur.
Tillaga þórhalls Bjarnarsonar lektors,
sem skýrt er frá f næst síðastabl., hlýtur
að vekja allmikla eftirtekt hér f bæn-
um, og er ástæða til, að hún sé skoð-
uð frá ýmsum hliðum, svo ekki verði
rasað fyrir ráð fram.
Engar brigður skulu bornar á það,
að hyggilegra muni vera að hafa
meira af bæjargjöldunum bygt á föst-
um gjaldstofni, sérstaklega nú
þegar þess er gætt, að niðurjöfnun
eftir efnum og ástæðum hlýtur
jafnan að verða nokkuð af handahófi,
þótt gerð sé eftir beztu samvizku, og
svo bætist þar við, að innheimtan
hlýtur ott að verða torveld hjá lausa-
fólki, sem oft er horfið á brott úr
bænum á gjalddaga.
Fyrirkomulag það, sem farið var
fram á í lóðargjaldafrumvarpinu, sem
bankastjórinn flutti á þingi í fyrra,
er alls endis óhafandi. Meðallóð er 25
x 40 al. eða 1000 ferálnir, og 200 fer-
álnir þar af bygðar. Gjald af slfkri
lóð er nú 800 ferálnir á J/4 e. og 200
feráln. á 3 a. = 2 kr. + 6 kr. = 8
kr.: en hefði verið farið upp fhámark
það, er frumvarpið ráðgerði, mundi
gjald af þeirri lóð hafa komist upp í
36 kr. Hækkunin hefði því orðið 28
kr., er hefði samsvarað 700 kr. veð-
skuld með 4% vöxtum.
Sé nú bærinn allur 1,000,000 fer-
álnir, væri það sama sem 1000 meðal
lóðir. Hækkunin hefði því getað num-
ið alt að 28,000 kr., er hefði sam-
svarað 700,000 kr. veðskuld, sem lagst
hefði á fasteignir bæjarins.
Eðlilegast hefðu afleiðingarnar af
því frumv. orðið þær, ef það hefði
orðið að lögum, að fasteignirnar hefðu
í svipinn fallið í verði alt að því, er
höfuðstól þeim svarar, sem hækkun á
lóðargjöldunum hefði verið vextir af.
|>ar sem farið var fram á, að hækka
mætti gjöld af óbygðum lóðum 8-falt,
en gjöldin af bygðu lóðunum 3^ sinn-
um, var það athugavert, að hækkun
lóðargjaldsins hefði orðið meiri að
tiltölu í úthverfum bæjarins, þar sem
minst er sózt eftir landi til bygginga
og einkum hinir efnaminni eiga, en