Ísafold - 02.12.1903, Blaðsíða 1

Kemnr út ýmiet einn sinni eÖa
tvÍBv. i vikn. YerÖ árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l*/s doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendÍB fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin aé ti)
ntgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðalustofa blaðsins er
Austurstræti 8.
XXX. árg.
Beykjavlk miðvikudaginn 2. desember. 1903
74. blað.
JÚaJadí JPltíy’UfíVilll
I 0. 0 F. 852398>/j.
Augnlœkning ókeypis 1. og 8. þrd. á
hverjum mán. k). 11—1 i spitalanum.
Forngripasafn opið mvd. og Id. 11
—12.
Frilækning á gamla spitalanum (laekna-
-skólanum) á þriðindögnm og föstudögum
kl. 11 — 12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
jn á bverjum degi kl. 8 árd. til kl.lOsiðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
•snnnudagskveldi kl. 8'/j síðd.
Landakotskirkja. Guðsbjónnsta kl. 9
‘og kl. 8 á hverjum helgum degi.
Landakotsspltali opinn fyrir sjúkravitj-
• endnr kl. 10‘/a—12 og 4—ö.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
%l 11—2. Bankastjórn við kl. 12 — 1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
«kl. 12—2 og einni stundu lungnr (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til ntlána.
Náttúrugripasafn, i Veaturgötu 10, opið
4 sd, kl. 2-3.
Tannlœkning ókeypis i Pósthússtræti 14b
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11 — 1.
Illa notuð auðæfi.
Mómýrarnar á íslandi.
Eftir
G. Björnsson og Sig. Sigurðsson
lækni. húfræðing.
III.
Hvað á að gera?
Eftir G. B. og S. S.
Við höfum sýnt fram á að í mó-
mýrunum á lslandi liggja fólgin ómet-
anleg auðæfi.
Almenn og hyggileg hagnýting þess-
ara auðæfa mundi hafa í för með eér
miklar bætur á heilbrigðishögum þjóð-
arinnar — endingarbetri og hollari
hásakynni — og verða til stór þarfa
iyrir annan aðal-atvinnuveg henuar —
landbúnaðinn.
Okkur virðist þetta málðfni þess
vert, að þing og stjórn og allir ætt-
jarðarvinir veiti því athygli. það er
ekki nóg að vita af auðsuppsprettun
um; við verðum líka að læra að nota
þær.
Hvað á þá að gera?
Alþýða manna kann ekki að leita
að mó og kann heldur ekki að fara
með móinn, svo að úr verði gott og
ódýrt eldsneyti. J>ess vegna þarf að
fá mann í landsins þjónustu, er hafi
fulla þekkingu á öllu því, er lýtur að
leitun að mó, rannsókn á gæðum mós
og öllum þeim aðferðum, sem hafðar
eru víðs vegar í öðrum löndum til þess
að vinna gott eldsneyti úr mónum.
Við álítum að þetta starf sé svo
vandasamt, að ekki megi koma til
mála að fá það öðrum manni í hend-
ur en þeim, er hefir góða verkment;
að til þesB þurfi insjeniör. Landið
hefir nýlega tekið í þjónustu síua
mjög efnilegan verkfræðing, þar sem
er Jón forláksson, og ef til vill gæti
hann bætt þessum starfa við þann,
sem hann nú hefir á hendi; aunar
ungur og efnilegur verkfræðingur, Ás-
geir Torfason, mun og innan skamms
verða fenginn til einhverra starfa hér
og í raun og veru mun sú vinna, sem
hér ræðlr um, bezt koma heim við
þá grein verkfræðinnar, sem hann
hefir lagt stund á. Honum mun vera
ætlað að verða forstöðumaður efna
rannsóknarstofnunar hér á landi og er
ekki ólíklegt, að þetta tvent mætti
sameina, svo að hann verði sumrinu
til þess að ferðast um landið, leita að
mó og leiðbeina landstnönnum þeim,
er vildu fá sér móvélar.
Okkur er kunnugt um, að f Svíþjóð
hefir ríkið sett verkfræðing til þessara
starfa; þar hefir líka verið komið á
fót móskóla, þar sem sveitamenn geta
lært að nota móvélar af ýmsri gerð
og þar hefir þingið ákveðið að verja
megi U/j miljón króna til lána handa
þeim, er koma vilja á fót móverk-
8miðjum. Við vonum að einhverjir
verði til þess að koma upp móverk-
smiðju her nálægt höfuðstaðnum, áður
en langt lfður og þá gæti liún orðið
skóli fyrir menn úr öðrum héruðum.
í Noregi hefir þing og stjórn einnig
á síðustu árum látið sér mjög ant um
þetta málefni, meðal annars sent verk-
fræðing út um lönd til að kynna sér
móvinnu.
í Danmörku var fyrir tveim árum
stofnað félag sem heitir Moseindustri-
foreningen. þetta félag vinnur að
því að útbreiða þekkingu á verðmæti
mósinB og leiðbeina þeim, sem vilja
koma upp móatöðvum. Alt útlit er
fyrir að þetta félag muni nú eiga í
vændum mikið liðsinni frá þingi og
stjórn.
Að lokum viljum við — til viðvör-
unar — láta þess getið, að enskir
auðmenn hafa keypt afarstóra mó-
mýrarfláka víðsvegar í Noregi. Norð-
menn eru nú farnir að sjá hvílikt
voða glappaskot þeir hafa gert, að
láta þessar námur lenda í höndum út-
lendra manna. Hér á landi er því
miður farið að bóla á líkum glappa-
skotum. Englendingar eru farnir að seil-
ast hér í fasteignir, veiðiár og jarðir.
Og fasteignir hér á landi eru enn ekki
taldar meira virði en svo, að einn
einasti enskur auðkýfingur gæti keypt
þær allar, .— keypt alt landið. f>ví
minni sem þjóðin er og larnlið, þeim
mun meiri er þessi hætta, að útlend-
ingar sölsi undir sig helztu auðsupp-
spretturnar.
|>jóðin verður að gera sér þetta
Ijóst; annars er þjóðernið og öll fram-
tíð hennar í voða.
Að selja parta af föðurlandi sfnu
útlendum mönnnm er litlu betra en
að selja frelsi sitt og sjálfstæði.
Landið hefir eiguast nýtt og fagurt
skjaldarmerki.
Letrum á þetta skjaldarraerki:
Island handa íslendingum.
Landritarinn nýi.
Hinu væntanlegi ráðherra sendi
mann gagngert norður á Akureyri til
að bjóða sýslumanni og bæjarfógeta
Klemens Jónssyni landritaraembættið
nýja. Er sagt að sá böggull fylgi þvi
skammrifi, að Iílemens eigi að leggja
niður þingmenskuumboð sitt, ef hann
tekur við embættinu,
Landhelgisybrnin.
Sjaldan hafa hljómað eins hátt
kvartanir yfir óhindruðum yfirgangi
og ofbeldi botnvörpunga eins og nú,
og aldrei hafa þeir gjört jafnmikil
spell á veiðarfærum og fiskiveiðum
yfir höfuð eins og í haust, þar sem
þeir hafa — án þess að mæta nokk-
urri mótspyrnu — sópað innan firði
og víkur á fiskisælustu stöðum við
landið, og þakklætisvert hefði það
náttúrlega verið, að þeir hefðu tekið
fyrir allan afla en látið veiðarfæri í
friði, en það hefir ekki getað lánast,
og má segja um það, að sjaldan sé
ein báran stök.
Hér er annar aðalatvinnuvegur lands-
ins í voða og þarf bráðra bóta við.
Allir viðurkenna að varðskipið
»Hekla« hafi fullkomlega gert skyldu
sína þann tíma, sem hún var hér við
land í ár, en þó blandast engum hug-
ur um það, að landið þarf að fá frek-
ari vörn en þá, sem þetta eina skip
getur látið i té, því timinn þarf að
minsta kosti að vera mánuði lengri,
sem gæzluskipið væri hér en það er
nú, þótt bezt af öllu væri að fá 2
fallbyssubáta, sem væru hér alt að 9
mánuði af árinu eins og eg hefi áður
tekið fram í þessu blaði (1902). f>að
er mjög eðlilegt að Danir, sem svo að
segja hafa alls engan sjávarútveg hér
við land, vilji spara sem mest til
strandgæzlunnar hér, enda er tfmi og
útgjöld öll svo takmörkuð, að höfuðs-
menn skipanna, sem að öðru leyti hafa
mjög mikil völd, mega ekki í því efni
víkja hérsbreidd frá.
Svo var t. d. í hauBt, rétt áður en
varðskipið fór, að klaganir ekki allfáar
bárust um borð yfir botnvörpungum
bæði frá Vestfjörðum og Ólafovík, að
þá gat höfuðsmaðurinn ekki sint þeim
vegna kolaleysis; hann hafði þá brúk-
að öll þau kol, sem hann í ítrustu
nauðsyn hafði leyfi til.
Eg álít ekki ótilhlýðilegt að gera
landsmönnum heyrum kunna ferða-
skýrslu varðskipsins síðasta sumar,
meðan það var hér við land, því bæði
hefir hún í sér fólginn fróðleik í því
að sjá, hvernig það hefir varið tíma
sínum, og eins sést það. ljóslega hverju
það hefir afkastað.
Á svæðinu milli Öndverðarness og
Garðskaga var Hekla 53 daga. Fyrir
vestan Reykjanes 23 sinnum. Fyrir
sunnan Grindavík 20 sinnum. Við
Vestmanneyjar 18 Binnum. Við Port-
land 15 sinnum, Ingólfshöfða 11 sinn-
um. Milli Vestur- og Austurhorns 10
sinnum. Milli- AusturHorns og Glett-
inganess 17 sinnum. Milli Glettinga-
ness og Eyðisvíkur 7 sinnum. Við
Langanes 6 sinnum, við Eyjafjörð 14
daga. Milli Cap Nord og Eyjafjarð-
ar 5 sinnum. Fyrir Vestfjörðum sam-
tals 27 sinnum. í Breiðubugt 11
sinnum,
»Beskytteren« var við sjómælingar
fyrir Norðurlandinu frá miðjum júni
til miðs sept. og var hann á Eyjafirði
og fyrir mynni hans í samtals 16 daga;
áAxarfirði og á Skjálfandaflóa 28daga.
Á þistilfirði 20 daga. Við Langanes 8
daga, fyrir Austfjörðum 12 daga.
Hekla var hér í 200 daga og fór á
þeim tíma 12000 enskar mílur og
eyddi 8000 tn. af kolum.
47 skip voru yfir tímann aðvöruð,
ámint og rekin út fyrir landhelgi, en
10 tekin föst og flutt til hafnar og
dæmd til fjárútláta, þar af voru 7
botnvörpuskip og 3 línuveiðagufuskip.
Eins og 8ést á ofanrituðu var »Hekla<
ekki aðgerðalaus hér í sumar, enda
var höfuðsmaður hennar, capt. Evers,
röskur, samvizkusamur og duglegur í
allri sinni framgöngu, svo vart mun
jafn árvakur maður skipaður í stöðu
hans eftirleiðis, því þess mun trauðlega
kostur.
I tgerðin er mjög dýr, eins og gefur
að skilja, þar sem skipið er bæði stórt
og margmannað, og þótt tillandvarn-
ar mætti komast af með minni skip
og það væri að mörgu leyti haganlegra,
þá á það örðugt uppdráttar að fá því
framgengt, þar sera Danir ekki þykj-
ast hafa ástæðu til þess.
En eins og nú er ástatt verður eitt-
hvað að taka til bragðs. J/egar heil
héruð og fjöldi einstakra manna hafa
beðið stórtjón, þá geta þeir, sem fyrir
óréttinum verða, krafist þess, að lands-
atjórnÍD taki í taumana og geri sitt
ítrasta til að stemma stigu við þessu
framferði eftirleiðis.
þingið í sumar gerði auðvitað dálít-
ið í þá átt að vernda fiskiveiðarnar,
þar sem það veitti 2000 kr. til þess
að ljósta upp um botnvörpuskip í
Iandhelgi, og samdi og sendi þingsá-
lyktun til stjórnarinnar í Kaupmanna-
höfn viðvíkjandi þvl að fá sérstakan
fallbyssubát fyrir Faxaflóa sendan
hingað við fyrsta tækifæri.
En eftir minni meiningu er þessi
þingsályktun bæði oflítið rökstudd og
ófullkomin, svo lítil líkindi eru til að
hún fái áheyrn. f>ví til minna má ekki
ætlast, þar sem farið er fram á
hjálp, en að beiðandinn geri grein fyr-
ir máli sínu og einskorði beiðnina
ekki við einn fjörð eða flóa, þegar
margir aðrir eru í veði. Mér heyrðist
líka á yfirmönnum varðskipsÍDS, að
þeim fyndist að löggjafar þjóðarinnar
sýndu með fjárveitingum sínum í sum-
ar, að þeir ekki bæru framfarir sjávar-
útvegsíns sérlega mikið fyrir brjóstinu,
þar sem aðeins var veitt til hans
46,300 kr. en til landbúnaðarins
304,900 kr.
f>að er fjöldi manna þeirrar skoðun-
ar, að Danir séu skyldugir að vernda
landhelgina og gera alt í þeim efnum,
sem við biðjum þá um. J>að getur
vel verið. — En þegar þeir nú ein-
hverra orsaka vegna ekki gera það sem
um er beðið, sem á hinn bóginn er
lífsnauðsyn að lagfæra, þá virðist það
vera sjálfsögð skylda landsstjórnar-
innar að taka til sinna ráða og kippa
því í liðinn, sem í ólagi er.
Og þegar þingið veitti 96,500 kr. til
útrýmingar fjárkláða og lækninga á
skitupest, þá virðist það ekki vera
neitt óviðurkvæmilegt, þó það gerði
meira en það gerir til verndar sjávar-
útveginum. |>ó maður gangi nú alveg
þegjandi fram hjá gaddavírnum,
þessu skoplega uppátæki, sem að öll-
um líkindum verður frægt í þingsögu
landsins eins og Stóridómur, og sýnir,
ef það verður ekki samþykt, hve ísl.
voru gæfusamir 1903 að hafa ekki