Ísafold - 27.04.1904, Blaðsíða 2

94
Tíðindamönnum erlendra blaða lét
hann sér mjög ant um að sagðar væri
fréttiruar tafarlaust cg ekkert undan
dregið.
Blöð herma merkilegan fyrirburð fyrir
þessari orrustu.
Kona Makaroffs aðmíráls var daginn
áður, 12. þ. m., stödd í miðdegisboði
heima í Pétursborg. Þá kemur [>ar inn
skutilsveinn hlaupandi og kallar upp:
Þeir segja úti í bænum, að margir
sjómenn hafi verið saxaðir í smátt, og
að hann. Makaroff aðmíráll hafi hlotið
sömu afdrif.
Pilturinn vissi ekki, að aðmírálsfrúin
var viðstödd.
Hún talsímdi þegar til keisarahall-
arinnar og til keisaraekkjunnai' (Dag-
marar drotningar).
Gngnfræöa.skóllnn norðlenzki.
Ekki ber Stefán kennari Stefánsson
frá Möðruvöllum landsstjórninni vel
Söguna um það mál, endurreisn gagn-
fræðaskólabúss á Akureyri, í stað hins,
sem brann á Möðruvöllum fyrir 2 ár-
um. Henni virðast hafa verið þar
ákaflega mislagðar hendur sem komið
er, eftir því sem honum segist frá í
Norðurl. 2. þ. m.
Hún hefir samþykt þannig vaxið
fyrirkomulag á hinu fyrirhugaða skóla-
húsi (á Akureyri),
a ð þar er ekki borið við að full-
nægja sjálfsögðum meginreglum um
rúm, birtu og loft;
a ð þar vantar herbergi, sem nauð-
synleg eru til þess, að kent verðiþað,
sem skólalögin mæla fyrir; og loks,
a ð brotið er á móti tilætlun þings-
ins um fyrirkomulag heimavistanna.
Svona herfilega gallaða tilhögun á
hÚBakynnum skólans hefir landsstjórn-
in samþykt; í bráðina að minsta kosti.
Fyr má nú vera meinlokan.
Landritarinn nýi hafði útvalið ein-
hvern snikkara þar á Akureyri, sem
hann þekti, til að gera uppdrátt að
húsinu, og samþykkir hann svo við-
stöðulaust. Lætur því næst gera til-
boð í smíð hússins eftir honum, og hefir
tilboða þeirra verið getið hér í blaðinu
áður.
En síðan hefir landsstjórnin fengið
í hendur nýjan uppdrátt, eftir Snorra
Jónsson húsasmið, þar sem siglt er
fyrir öll þau sker (segir hr. St. St.),
sem fyrri uppdrátturinn strandaði á.
»f>etta hús hefir Snorri boðist tilað
reisa fyrir líkt verð og boðið hefir ver-
ið að meðaltali í hitt húsið; og alveg
óreynt, nema hægt sé að fá lægra boð
í það. það virðist því liggja í augum
uppi, að sjálfsagt er fyrir stjórnina að
sæta þessu boði og því verður maður
að treysta að hún geri. þetta þyrfti
ekkert að tefja fyrir málinut.
f>að væri hrapallegt, ef svona afar-
áríðandi máli yrði gjörspilt í fram-
kvæmd þess, fyrir það, sem ekki er
sýnilegt að sé annað en handvömm eða
einhver óskiljanleg meinloka.
Vér t r ú u m því seint, að svo verði.
Sparisjóður Norðuramtslns,
á Akureyri, stofnaður fyrir fám ár-
um, græddi um 650 kr. árið sem leið.
Innlög í hann höfðu hækkað um 16
þús. kr. það ár. En síðan á nýári í
vetur hafa bæzt við 20—30 þús. Vara-
sjóður orðinn nær 2400 kr. H. Sehiöth
póstafgreiðslumaður var ráðinn féhirð-
ir f vetur. Innlagsvexti er í ráði að
hækka upp í 4‘/2 af hundr. frá næsta
nýári.
þrjár vinnukonur fengu verðlaun fyr-
ir að hafa lagt í sjóðinn árið sem leið
(meira en annað vinnufólk?) 10, 15
og 25 kr. f>ær höfðu gert það miklu
fleiri en vinnumenn.
f>að er Ijómandi vel hugsað og
mesta snjallræði, að hvetja vinnufólk
svona til að leggja í sparisjóð.
Soðningarleysið í Reykjavík.
Eftir adjunkt Bjarna Sœmundsson.
|>að er ekki langt síðan þilskipin í
Eeykjavík fluttu á land nær 300,000
af þorski á einni viku (sbr. Isaf.
30. marz). En þó var hér ekki nýj-
an fisk að fá til soðs um þær mund-
ir, þó að gull væri í boði. f>að voru
að eins hinir ötulustu og framfærn-
ustu af bæjarmönnum, sem náðu í
nokkra þorskhausa fyrir 3 aura hvern,
sem er raunar alls ekki slæmt matar-
kaup. En það eru ekki allir, sem
þykir varið í nýja þorskhausa til soðs.
Aftur eru flestir svo, að þeim þykir
nýr fiskur mata beztur, það er: bol-
urinn af honum, hvort sem hann heit-
ir þorBkur, heilagfiski eða ýsa.
Nú eru hér í bæ eitthvað um 8 þús-
undir manna, sem flestir gætu borðað
nýjan fisk daglega í einhverja máltíð,
ef þeir ættu þess kost.
En því er nú ekki að heilsa.
Frá því seint í febrúarmán., er Ak-
urnesingar hættu að flytja nýjan fisk
til bæjarins, og fram um miðjan þ.
mán. var ekkert að fá í soðið. f>að
hefir lagast nokkuð síðan í bili. En
hvað lengi verður það?
Svona gengur það orðið allar vetr-
arvertíðir, þrátt fyrir hinn mikla þil-
skipastól; fisk er ekki að fá annan en
hrognkelsi og tros það, er þilskipin
koma með; það er reyndar ekki svo
lítill matur, en það fá vanalega ekki
aðrir en þeir, er fiskimennirnir sjálfir
eiga fyrir að sjá, og svo sveitamenn,
er kaupa mikið af því, enda lítið sózt
eftir því af öðrum bæjarmönnum.
Skár hefir að vísu gengið á vorin og
sumrin og jafnvel á haustin. f>ann
tíma árs ganga þó nokkrir bátar hér
úr bænum, ýmist til djúpróðra hér út
í flóann, til hrognkelsaveiða, eða ufsa,
lýsu og sandkola veiða í nágrenni bæj-
arins, og afla fisk til soðs. Einnig
hafa Akurnesingar oft fært oss tölu-
vert af fiski; sérstaklega dugðu þeir
oss vel í vetur í jan. og febr.; þeir
komu hingað jafnaðarlega með fisk, er
þeir [höfðu sótt langt vestur í flóa
með mikilli fyrirhöfn og veitt á sín
veiðarfæri. Stöku sinnum koma og
Garðmenn með fisk. f>ar við hefir
bæzt allmikið af fiski, sem sótt hefir
verið í botnvörpunga; og þótt hann
hafi ekki ætíð verið sem bezt meðhöndl-
aður, þá hafa bæjarmenn þó rifist um
að fá bann, því »alt er hey íharðind-
um«. En uú er orðið yfirleitt miklu
erfiðara að fá fisk hjá þeim en áður.
f>að er mesta ómynd, að annar eins
bær og Reykjavík, sem lifir þó að
miklu leyti á fiskiveiðum, beinlínis eða
óbeinlínis, og á svo marga dugandi út-
gerðarmenn og fiskimenn, skuli þurfa
að fara svo mjög á mis víð þá fæðu,
sem alstaðar er mikils metin og er
holl, ljúffeng og næringarmikil.
Hve mikils bærinn þarfnast af fiski,
er ekki auðvelt að segja. Engar skýrsl-
ur eru til um það, hve mikils er neytt
hé.r af nýjum fiski, og er því ekki
auðið að fá vitneskju um það úr þeirri
átt. En áætlun má gera, mjög laus-
lega að vísu, um það, hve mikils bær-
inn þarfnast af fiski.
Bæjarbúar eru nú um 8000. Ger-
um þá, þegar ungbörn eru dregin
frá, að 7000 manns neyti fisks. Af
þeim má gera ráð fyrir að hver mað-
ur, karl eða kona, þurfi 3 pd. af ó-
slægðum fiski á viku, og hygg eg að
það 8é heldur of lítið en of mikið f
lagt; það verða á ári 3x52x7000 =
1,092,000 pd. Sé hvert pund af nýj-
um fiski selt á 5 aura að jafnaði, þá
verða það 54,600 kr. Af þessum fiski
fær bærinn nú varla þriðjunginu. Og
eftir því sem hann vex, verður þörfin
meiri.
|>á er spurningin: hvernig á að
fara að því, að fá nægilegt af nýjum
fiski handa bænum?
Ymsir munu svara því svo, að
stunda beri meira fiakiveiðar á opnum
bátum héðan úr Reykjavík, en nú er
gert, og er það eðlilegt; því hingað til
bafa það aðallega venð opnir bátar,
er veitt hafa nýjan fisk handa bæn-
um.
En það er nú komin svo mikil deyfð
yfir bátaútveginn í Reykjavík og ná-
grenninu þar, að ekki má búast við
mjög miklu af honum, sé honum hald-
ið í gamla horfinu. En þessi deyfð er
eðlileg, og orsakirnar til hennar eru:
1) aflaleysið á vetrarvertíð í öllum
Faxaflóa um nærfelt 10 síðustu ár 19.
aldarinnar; 2) hinn mikli þilskipaút-
vegur, er teygt hefir til sín flesta at-
orkumennina; 3) yfirgangur botnvörp-
unga á hinum gömlu og góðu djúpmið-
um Innnesjamanna, er gert hefirmönn-
um mjög erfitt eða alveg ókleift að ná
í fiskinn, þrátt fyrir mergðina, sem
verið hefir af honum í flóanum und-
anfarin vor og sumur. f>eir vilja því
heldur leita sér atvinnu á landi, jafn-
vel þó að þeir, sem sjó stunda, hafi oft
miklu betri atvinnu, þar sem þeir
geta oft lagt það verð á afla sinn, er
þeim sýnist.
Ekki er ólíklegt, að bátaútvegur geti
aukist nokkuð, einkum ef fiskur gengi
nokkur ár betur á grunn en hann hef-
ir gert á síðari árum, eða ef tilraunir
þær lánast vel, er stendur til að verði
gerðar með vélabáta héðan.
Sérstaklega geri eg mér von um, að
vélabátar gætu aflað skarkola hér á
innmiðum, t. d. í flóanum milli Sel-
tjarnarness og Akraness og inn í Sund-
um, eða inn í Borgarfirði eða jafnvel í
Hvalfirði, og haft til þess kolavörpu
(Snurrevaad), sem draga mætti inn
með vindu, er snúið væri með gang-
vélinni.
Eg býst þó ekki við svo stöðugum
afla á grunnmiðum, að hann yrði full-
nægjandi; og því yrði ávalt meðfram
að sækja í djúp.
En smáir (opnir) vélabátar munu
reynast ónógir til að sækja sjó marg-
ar mílur út í flóa, jafnvel þó þeir spari
töluverðan tíma og mikið strit; þeir
rúma lítinn farm og verða að koma
heim að kveldi. Og fyrir opnu bát-
unum með gamla laginu fer oft feikna-
mikill tími í að komast á fjarlæg mið
og heim aftur, svo að lítill tími verður
daglega til veiða.
En eins og nú er ástatt, að botn-
vörpungar eru að jafnaði á gömlu mið-
unum, sem liggja 2—4 mílur burt frá
lendingum, verður að leíta lengraburtu
en þó aðallega halda sér við flóann,
sem eg hygg að hafi verið of lítið not-
aður á síðari árum, og t i 1 þ e s s á-
lít eg þilskip nauðsynleg.
f>að þurfa alls ekki að vera stór skip;
10—15 smálesta þiljubátar eru sjálf-
sagt nógu stórir. |>eir eiga að geta
fiskað alls konar fisk um allan flóann,
frá Reykjanesi og alt vestur undir
Jökul, eða jafnvel lengra, með haldfær-
um, lóðum eða netum, eftir því sem
bezt á við eða bezt reynist, geyma
fiskinn í brunni eða ís, og koma inn
þegar nóg þykir aflað. Gæti ekki all-
ur aflinn selst þegar í stað, þá ættu
íshúsin að taka við afgauginum og
geyma hann þangað til að þurð yrði
á afla.
Með þeim hætti ættu og íshúsin að=
birgja sig upp að fiski til þess tíma.
árs, er skipin ættu erfiðast að stunda
veiðar, en það er í skammdeginu og
fram í aprílmánuð, eða þangað til fisk-
ur fer að ganga í flóann með vorinu-
Væru skipin mörg og öfluðu meira
en bærinn þyrfti með, mætti salta
þorskinn til útflutnings.
Framan af vetrarvertíð væri enda
eigi ólíklegt, að ein eða fleiri stærri
skútur gætu haft hag af því, að veiða
fisk handa bænum, geymdan í brunni
eða ís. í haust er leið kom Dýrfirð-
ingur einn með lifandi fisk í brunni
og seldi hér. En þá var nægilegan
fisk að fá annarstaðar að, svo að þetta
svaraði ekki kostnaði. Líklegt, er að
hann hefði ekki skaðast, ef hann hefði
komið með þann fisk hingað núnaum
páskana.
Að þannig Iöguð útgerð ætti að vera
vel arðberandi (og það er aðalskilyrði
þess, að hún get-i þrifist) efast eg ekki
um, þó að hún yrði nokkuð dýrari en
útgerð með opnum bátum; því útgerð-
armenn geta ráðið töluvert sjálfir
verðinu á aflanum, eins og eghefibent
á; og þó að fiskur þyki hér dýr nú
sem stendur, þá er hann þó miklu ó-
dýrari en kjöt og miklu ódýrari en
svarar því, sem munar í næringargildi.
|>að getur ekki dýrt heitið, 4 a. pd.
af óslægðri ýsu og 5 a. af þorski. f>að
er því líklegt, að bæjarmenn vildu
stundum gefa nokkuð meira fyrir fisk
en nú gerist, ef hann væri fáanlegur,
sérstaklega frá jólum til marzloka;
enda er hann stundum dýrari.
Helzt kysi eg, að nokkrir fiskimenn
ættu hverja skútu í félagi og væru
sjálfir á henni. Eg veit að nokkrir
Keflvíkingar höfðu þetta lag með smá-
skútu eina, er þeir fiskuðu á kringum
Reykjanes og vestur í flóanum í fyrra
og hitt eð fyrra, og höfðu góðan ábata
á. Annars má haga því ýmislega.
Smáskútur má víst fá víða ódýrar
ef ekki innanlands, þá í Noregi, Skot-
landi, eða ef til vill í Danmörku.
Tollgæzluskúturnar þar eru seldar þeg-
ar þær eru 20 ára, og það fyrir mjög
lágt verð. f>ær eru alveg úr eik og
sigla ágætlega. Eins mætti veita lán
til þess að kaupa svona skútur og aðr-
ar, ef þeir hefðu ekki efci á því öðru
vísi. Sanngjarnt væri og, að bærinn
veitti einhver hlunnindi, t. d. skúr eða
skýli til að selja í fiskinn með dálít-
illi bryggju á hentugum stað, er skút-
urnar gætu affermt við. Æskilegt
væri, að í þeim væri gangvélar (mótor-
ar), svo að greiðara gengi að koinast &
miðín og heim afturílygnu veðriogtil
að snúa vindunni, sem nauðsynlegt
yrði að hafa, ef net væru lögð á miklu
dýpi, 50—60 faðma. En þess konar
vélar auka mjög kostnaðinn, svo að
mjög er efasamt að það gæti orðið til-
vinnandi. Vél, sem veitti 6 mílna
hraða, mundi kosta, auk eldsneytis
(olíu), um3 þúsund kr., en af olíu eyð-
ir hún með fullum gangi nálægt 1 potti
á klukkustund. Skútur, sem sigla vel,
þurfa sjaldan að vera lengi að kom-
ast inn til Reykjavíkur af umgetnu
svæði; það hefir sýnt sig á rekneta-
bátnum hér undanfarin ár.
Taka mætti fram margt fleira um
tilhögun á þessu; en eg álít þess ekki
þörf, enda gengur mér það helzt tií
með þessum línum, að benda á það,
sem mér þykir tiltækilegast að gert
væri til þess að bæta úr þörfum Reykja-
víkur að þessu leyti, ef það svo gæti
orðið til þess, að einhverir framtaks-
samir menn vildu hugsa um þetta mál