Ísafold - 27.06.1906, Síða 2

166
ÍSAFOLD
Heyforðamálið.
ísafold og Fjallkonan hafa í síðnstu
blöðum sínum fært lesendum sínum mjög
þarflegar hugvekjur um heyleysi og fón-
aðarfelli, og hafa þau, sérstaklega
ísafold, komið með mjög alvarlegar og
mikilsverðar hendingar um það, að lands-
menn hefjist handa með að tryggja bet-
ur fénaðareign sína með nægum fóður-
birgðum en þeir hafa alment gert hing-
að til.
Það er mjög vel gert af blöðunum, að
vekja máls á þessu stór-mikilsverða atriði,
er verið hefir sú voða-landplága, sem
allir vita, frá því er landiö bygðist,
þegar nokkuð hefir á bjátað, nefnilega
fóðurskortsbölið, og væri óskandi að um-
mæli ísafoldar rættust: að þetta yrði
síðasta árið, sem almenn heyþrot yrðu
landinu að tjóni.
Eg tel það ekki nema sjálfsagt, að
bændur láti til sín heyra í blöðunum
um þetta stór-nauðsynjamál, og láti
skoðun sína í Ijósi um það, hvernig til-
tækilegast sé að bæta þetta þjóðarmein.
Að vísu er mál þetta svo vandasamt
og margt athugavert við það, að varla
er að búast við að hægt sé að ræða það
til hlítar í blaðagreinum, nema rétt til
að þess að koma því í hreyfing og hvetja
menn til að snúa sór að því og leggja
sitt til að afstyra þeirri stórhættu, sem
af því getur leitt, og taka fyrir það
mikla tjón, sem heyskortur er búinn að
baka þessu landi.
Því þótt því verði ekki neitað, sem
betur fer, að fyrirhyggja bænda sé mik-
ið betri nú en fyrir 35—40 árum, hvað
þá heldur fyrir 100 árum, þá synir
ástandið á þessu vori, að ekki er alt
trygt í þeim efnum.
Að það sé af kæruleysi bænda eða að
þeim standi á sama, hvort þeir komist
í heyskoi* eða ekki, dettur mér og víst
engum í hug. Til þess liggja aðrar or-
sakir.
Aldrei er hættara við en eftir góðu
árin, að bændur þoli ekki að taka á móti
löngum gjafatíma. Þótt ótrúlegt sé,
þá synir reynslan, að svo er.
I góðu árunum keppast menn við að
fjölga fénaði sínum, og svo virðist, að hjá
fjármörgu bændunum fjölgi hann fljótara
en þá varir.
Önnur orsökin er fólkseklan. Fólkið
streymir úr sveitunum. Enginn vill
vinna að heyskap, og ‘þær fáu hræður,
sem fáanlegar eru, selja vinnu sína svo
dýrt, að bændur rísa ekki undir að taka
fólk fyrir svo hátt kaup. Það hefir tvö-
faldast á 4—5 árum.
Enn er það, að lífsþarfirnar fara sívax-
andi og gjöldin hækka til almennings-
þarfa.
Af því sem hér er sagt láta bændur
freistast til að tefla á tvær hættur, þeg-
ar þeir setja á. Gáandi ekki að því,
að betra er að eiga færri skepnur sem
áreiðanlega eign, en mikinn fénað í tví-
sýnu.
Aðalmergurinn þessa máls er þá sú
spurniug: hvernig verður þessu meini
algjörlega útrýmt? Um það hygg eg
muni verða mjög skiftar skoðanir. En
um hitt æ 11 u ekki að vera skiftar
skoðanir, að kleift er það.
Eg get verið samdóma ísafold um
það, að ekki muni vera hagfelt og
mundi ekki koma að haldi að setja bann-
lög, þar sem þung hegning væri lögð
við, ef fjáreigendur lentu í fóðurbirgða-
skorti. Ekki mundi það gera sveita-
búskapinn girnilegri. Enda líklegast,
að það yrðu ein pappírslögin. Eg tel
flest annað hyggilegra og affarasælla en
að láta þingið blanda sér mikið í þetta
mál. Það hafa horfellislögin sýnt. Eg
held ekki, að nokkur maður geti bent á,
að þau hafi orðið til þess að auka eða
tryggja fóðurbirgðir bænda. Og ekki
munu bændur bera betra traust til
þingsins í þessu efni nú, eins og það
er skipað mestalt tómum enibæstismönn-
um, sem aldir eru margir eða flestir upp
í kaupstöðum og hafa aldrei fengist við
sveitabúskap.
Það sem eg hygg rótt að leita til
þingsins um, eru heimildarlög til sýslu-
og sveitarsamþyktarlaga um stofnun hey-
forðabúra. Eg fæ ekki betur séð en að
það sé tryggasta leiðin til að bæta að ein-
hverju leyti úr þessu böli. En samhuga
vilji og einbeittur áhugi þyrfti það að
vera í þeim hreppi, þar sem forðabúrið
er stofnað.
Eg hugsaði mikið um stofnun hey-
forðabúrs eftir áfallið mikla 1882. Síð-
an hafa nú ekki komið tilfinnanleg áföll,
að minsta kosti ekki hér á Suðurlandi,
þangað til í vor, að segja má að nærri
hafi hurð skollið hælum, þótt flestir
hafi sloppið ómeiddir hér sunnanlands,
sern betur fer.
Að benda á fyrirkomulag á stofnun
heyforðabús, er ekki auðhlaupið að í
stuttri blaðagrein. Enda mjög hætt við,
að skiftar verði skoðanir um aðferðina.
En taka vil eg það fram, að ekki get
eg sóð, að einstakir menn geti tekið að
sér að setja það á fót eins og nú er
ástatt um vinnukraft, slægjulönd og
fleira. Með frjálsum framlögum frá
helzt öllum hreppsbúum, sem stjórn
búsins jafnar niður, verður fyrsti hey-
forðinn að skapast. Heyhlöðunni verður
að koma upp með láni, sem hreppurinn
tekur eða stjórn heyforðabúrsins upp á
sameiginlega ábyrgð hluthafa í því.
Hugsun mín var ekki með þessum
fáu línum að semja frumvarp til stot’n-
unar heyforðabrús, þó’aö eg bendi aðeins
á þessi tvö atriði. Enda þyrfti það
frumvarp að verða ítarlegra en hér eru
föng á að sýna.
Það hafa margir óttast, ef stofnuð
yrðu heyforðabúr, að margir mundu setja
á jafnvel djarfara en nú, í trausti til
forðabúrsins. En því ætti dýrleikinn á
heyinu að afstýra.
Komið hefir og verið með þá mót-
báru, að bændur hefðu ekki efni á að
láta svo rnikla eign vera vaxtalausa ár-
urn saman, sem í heyforðabúrinu geymd-
ist, og fá rýrnun á heyinu þar á ofan;
einkum væri það tilfinnanlegt fyrir þá
bændur, sem aldrei þyrftu að nota hey
úr því. En heyið á að selja svo dýrt,
þ e g a r það er notað, að fullir vextir
hafist upp úr því. Þ a ð er mergurinn
málsins, aðalskilyrðið fyrir, að þetta
blessist. Sölumeinleysið gamla, gustuka-
hugsunin — það er það, sem leggjast
þarf alveg niður. Hins vegar er meira
en lítið á sig leggjandi til þess, ef hægt
væri, að finna örugt ráð til þess að af-
stýra því voðalega fjártjóni, sem fóður
birgðaskorturinn hefir bakað þessu landi
fyr og síðar.
Þó að eg hafi ekki enn séð annað ráð
betra til að girða fyrir þetta marg-um
rædda tjón, getur vel verið að aðrir sjái
annað betra. Og vel veit eg það, að
óhætt er mönnum að gæta vel að sér
næsta ár með hey-ásetning, fyrir því,
að heyforðabúrin verða ekki komin á
laggirnar næsta haust. En eftir horf-
unum, enn sem komið er, með heyafla
næsta slátt, hlýtur mikil breyting að
koma á fénaðarfjölda hjá flestum bænd-
um, ef engu á að stofna í voða á næsta
ári.
Það sem næst sýnist liggja nú, er að
bændur panti f samlögum fóðurmjöl til
næsta vetrar handa kúm sínum til hey-
sparnaðar, enda er eins dýrt að fóðra
kýr á heyi eins og fóðurmjöli. Svo er
orðið dýrt að afla heyjanna.
Eg lýk svo máli mínu með þeirri von,
að sem flestir láti til sín heyra um þetta
afar-mikilsverða mál.
Hala, í júnímán. 1906.
p. Guðmundsson.
— Nu er ísland fátæk ey.
Nu er ísland auöugt land. —
Við ber það, að tekið er svari voru
í dönskum blöðum, þegar verið er þar
með einhverja heimskuna eð fjarstæð-
una um land vort og þjóð. þeir eru
svo nauðafáir þarlendir menn, sem
skortir hvotki vit né vilja til að láta
088 njóta sannmælis. það eru þeir,
sem kynt hafa sér land og lýð af dá-
lítilli alúð.
Búnaðarkandídatarnir, sem hér komu
í fyrra, ltafa borið oss vel söguna allir
í því, sem þeir hafa um ferðina ritað,
og sagt rétt frá flestu, sem fyrir augu
þ^irra bar eða eyru eða þeir öfluðu
sér vitneskju um.
Lausleg þýðing er hér á greín eftir eiun
þeirra, L. Frederiksen, assistent
í Landsbúnaðarfélagsstjórninni í Khöfn.
Einhver Ingvar Vaag hafði ritað
grein í vor um þjóðbúninga í Söndagsbl.
(nr. 10), minst þar á blómlegan hag
landsins á söguöldinni og komist því
næst svo að orði:
Nú er ísland fátæk ey, og bændur
yfirgefa býli sín hver á fætur öðrum
og leita hælis vestan hafs. . . . Og þeir
sem eftir eru verða að leggja hart á
sig til þess að bjargast. —
Eg get eigi látið þeirri kenningu
ómótmælt, segir L. Fr., að ísland sé
fátæk ey. Lesendur blaðBÍns mega
ekki ímynda sér, að þeir sem nú byggja
sögueyna veglátu, eigi að búa við eymd
og örbirgð og vilji því komast sem
fyrst til Ameríku. það er því miður
satt, að helzti margir hafa haldið
vestur um haf síðustu árin til þess að
leita hamingjunnar; þeir hefðu getað
og hefðu átt heldur að reyna að finna
eitthvað af »gullinu«, sem til er í ís-
lenzkum jarðvegi og í sjónum um-
hverfis landið þeirra.
það er enginn vafi á því, að ísland
á sér mikilla framfara von bæði f land
búnaði og fiskiveiðum; og þar á heima
fólk, sem sýnt hefir með því, sem það
hefir gert síðari árin, að það hefir trú
á framförum Iandsins og auðsúppsprett-
um þess á sjó og landi, og reynir að
hagnýta sér þær svo vel, sem frekast
er auðið.
það er sjálfsagt öllum kunnugt, að
mjög er fiskisælt hafið umhverfis ís
land. Hitt vita fæstir Danir neitt um,
a ð á síðustu 4—5 árum hafa stofnuð
verið meira en 30 samvinnu smjörbú,
a ð þar eru 4 búnaðarBkólar, og a ð
þar hafa verið síðustu árin sett á Btofn
kynbótafélög og eftirlitsfélög hér um
bil eins og í Danmörku.
þar eru mörg jarðabótafélög. fíækt-
unarfélag (Norðurlands), sem stofnað
var 1903, hefir meira en 1000 félaga.
f>ar eru 2 fastar tilraunastöðvar, og
þar er Landbúnaðarfélag, sem sam-
svarar nánast Landsbúnaðarfélaginu
danska. Miklir vegir hafa gerðir verið
þar síðari árin og margar brýr, sumar
mjög kostnaðarsamar. — Útfluttar vör-
ur frá landinu hafa tvöfaldast að vöxt-
um á síðustu 20 árum. (Höf. minnist
því næst á uppdrátt þann af framför-
um íslands á árunum 1885—1902, sem
Thor E. Tulinius gaf út í fyrra í sam-
bandi við sýninguna, og getið var um
hér i blaðinu þá; hann ber með
sér, að landinu hafði farið mikið fram
í öllum greinum, nema í áfengisnautn;:
hún hafði minkað úr nærri 11 pottum
á mann niður í tæpa 3 potta).
Eíkisskuldir eru engar á íslaudi.
|>að á í þess stað varasjóð með hátt
upp í 2 rnilj. kr. (Höf. telur þar með
peningaforða landssjóðs í síðustu aug-
lýst reikningslok).
það er því ekki hægt að kalla ís-
land fátækt land, þótt ekki sé á neitt
annað litið en efnahaginn; og lítum
vér á sögu landsins, náttúru þess og
tungu þjóðarinnar, þá er Island auð-
ugt land.
Land, sem á sögu sinni slíka fjár-
sjóðu, sem fornsögurnarýslenzku; land,,
þar sem stórkostlegir jöklar, fögur
fjalllendi og hrikaleg hraun lykja um
frjósaraa dali og auðræktað undirlendiý
— það er ekki rétt að kalla það fá-
tækt land. Tungan íslenzka, sem nú.
er töluð og rituð, er runnin beint af
tungu þeirri, er töluð var í fornöld í
Danmörku, Norvegi og Svíþjóð. Hún
er orðin hljómfegurri og hljóðauðgari
en fornmálið, og ísland eitt hefir varð-
veitt málið óblandið útlendum efnum.
íslendingar eiga heiðurinn fyrir það, að
hafa varðveitt bæði tungu Norðurlanda
og sögu þeirra. —
f>ví næst, minnist greinarhöf. á hest-
ana íslenzku og telur dönskum bænd-
um vafalausan hag að því, að fá sér
þá. Varla séu til þægari, fótvissari, þol-
betri né þurftarminni hestar en íslenzku
hestarnir. Mörgum ferðamönnum, sem
til íslands koma — þeir eru því mið-
ur fæstir danskir, segir höf. — finst það
vera mesta yndi, eins og íslend-
ingum sjálfum, að hafa góðan reiðhest
og geta riðið sér til skemtunar langar.
leiðir innan mikla náttúrufegurð.
f>á talar höf. um hina »frámunalega
ástúð og gestrisni við alla Dani, sem
til Islands komi«, og segir, að það
fyrnist þeim sízt, er reynt hafa. Onnur
ein8 gestrisni segir hann að hittist ekki
fyrir í afskektustu bygðarlögum á Jót-
andi. Ekki kom mér svo fyrir sjónir á
ferð minni um landið í fyrra sumar,
að bændur sem þar láta fyrirberast,
•verði að leggja mjög hart á sig til
að bjargast«, eins og hr. Ingvar Vaag
kemst að orði. Nei, — landsmenn
viuna að vísu af atorku og leggja
nokkuð á sig, en það er ekki gert til
þess að hafa rétt að eins málungi
matar. þeir gera það til þess að hag-
nýta þá miklu landskosti, sem hið
fagra land þeirra hefir til að bera, og
til þess að gera vistina þar svo góða og
girnilega, að eitthvað af frændum
þeirra, sem farnir eru vestur um haf,
fýsi að hverfa heim aftur og leggja
lið sitt því mikla starfi, sem þar er
tekið til við síðustu árin.
Verði landið ekki fyrir óvtentum,
áföllum, eldgosum, landskjálftum eða
því um líku, þá er það víst, að ekki
líða svo margir tugir ára, að þar
verði orðið miklu fleira fólk og
betur efnað en nú gerist, og þá verður
rétt að kveða svo að orði:
lsland erauðugt land.
Eyrir því eru svo miklar líkur, að
vissu gengur næst, að landkostir íslands
og atorka landsbúa vinni það á, að
þau orð verði að órækum sannindum
áður langir tímar líða.
L. Frederiksen.
Landrltarinn kom heim aftur úr
Danmerkurferð sinni núna á helginni á s/s
Ceres.

i

i