Ísafold - 29.09.1906, Síða 2

250
ÍSAFOLD
En það er annað, sem Norðmenn
gera, þótt ekki hafi þeir þessa skóla
til að miklast af.
þeir virðast vera til muna hagsýnni
að ýmsu leyti heldur en bæði Danir
og vér.
þeir láta bæði dýralækna og einkum
fjöliðnarkandídatana (verkfræðingana)
fara til þýzkalands ogiaSviss eða annað
að afioknu bóknáminu, og láta þá
venjast þar verklegum framkvæmdum
árum saman, áður en þeim kemur í
hug að trúa þeim fyrir slíkum störf-
um heima fyrir, fylgi þeim nokkur
vandi. þ e i r taka ekki til þess tóma
bókvitsmenn, nýskropna frá prófi.
þeim er óhætt að trúa því, Dönum,
að það er ekki vegna nánari eða betri
fræudsemi við Norðmenn, ef vér tök-
um þá fram yfir samríkisþjóð vora,
heldur blátt áfram af hagsýni. Vér
mundum gera það, hvaða þjóð sem í
blut ætti, jafnvel Tyrkir eða Rússar.
þetta er hagsýnis atriði og annað
ekki.
Að oss geti skjátlast í valinu, er alt
annað mál. J>að má vel vera, þ ó 11
undanfarin lítils háttar reynsla virðist
e k k i benda á það.
Eftir að þetta var letrað, hefir ísafold
borist norskt blað, P o s t e n, frá Krist-
janíu, þar sem tekið er heldur óþyrmi-
lega ofan í Politiken o. fl. fyrir fram-
komu hennar í þessu máli, í ekki færri
en þremur aðsendum greinum. Þar er
meðal annars synt fram á, að Pol. fari
með bull, er hún segir að ekki sé til
nema einn iðnaðarháskóli í Norvegi. Þeir
séu 3 í stað 1: í Kristjaníu, Björgvin
og Niðarósi, og hafi sá skólinn, í N.,
einkum orð á sór fyrir veigamikla til-
sögn. Þar næst er Dönum vísað á að
spyrjast fyrir við háskólana í Hannover
og Charlottenburg (hjá Berlín), þar sem
flestir norskir verkfræðingar og iðnfræð-
ingar lúki við nám sitt, og muni þá fást
vitneskja um, frá hverju hinna norrænu
landa þangað komi beztir nemendur.
Loks hyggur höf. fyrstu greinarinnar
það muni vega ekki hvað minst, að
norskir verkfræðingar séu vanir því að
eiga við jafnörðugt. landslag til hafnar-
gerðar eins og vór eigum við að búa,
íslendingar.
Hinar greinarnar verður minst á næst.
Myndasýning
hefir Þórarinn B. Þorláksson málari
þessa daga í Goodtemplarahúsinu uppi á
lofti. Þar eru 40—50 myndir eftir haun,
landslagsrayndir af /rnsurn stöðum hér
landi, hinar n/justu og tilkomumestu úr
óbygðum norðan við Eyjafjallajökul og
þar í grend, — ein af Eyjafjallajökli
sjálfum og ein af Tindfjallajökli og Þrí-
hyrning, — margar úr Dölum, sumar hér
úr Rvík, ein af Horni með lágnættissól,
o. s. frv. — Það er allmikið varið í þær
margar.
V erzlunarsala.
Yerzlunar- og fiskiveiðafólagið danska
(Islandsk Handels- og Fiskerikompagni)
á Vestfjörðum, sem stofuað var í Khöfn
fyrir nokkrum árum og ætlaði að gleypa
allar verzlanir hér vestanlands að minsta
kosti, er löngu uppgefið orðið á þeim
gróðaveg og hefir selt fyrir skemstu
stærstu verzlunina, sem það átti eftir
(eða hina stærri af tveimur), þá á Pat-
reksfirði, með öllum húsum og lóðum
m. m., konsúl Pétri A. Ólafssyni,
fyrir lítið verð fremur, að mælt er. Sú
eign öll kvað hafa kostað fólagið alls
um 120,000 kr., með þeim miklu um-
bótum, sem það gerði á eigninni.
Flateyjarverzlunina á það eftir óselda.
Bítir tíu ár.
Úr ferð um landskjálftasvœðið fri Í896
III.
Rjómabúin. Eg man eftir fyrir 10—12
árum 2 bæjum er eg
gisti á og heyrði um fótaferð einhver-
staðar í bænum einkennilegt hljóð og
óvenjulegt. Annar bærinn var Reyni-
vellir í Kjós, en hinn Móeiðarhvoll.
Síra þorkell heitinn á Reynivöllum
var, að mig minnir, annaðhvort fyrsti
eða annar búmaðurinn á landinu, sem
aflaði sér skilvindu. Og þorsteinn á
Móeiðarhvoli var fyrstur f sinni sýslu;
það þykist eg muna fyrir vfst.
Nú eru yfirleitt kannske 1—3 bæir
í sveit um alt Suðurlandsundirlendið
skilvindulausir. Fleiri ekki.
Skilvindunum fylgdu rjómabúin eftir
nokkur ár. |>au eru 5—6 ára hin
elztu.
En viðbrigðin síðan — þau eru al-
veg óttrúleg.
Ekki er ýkjalangt síðan er þeim
manni þótti segjast vel á þingi, er
lýsti íslenzku smjöri svo sem því óæti,
að þakkarorð mætti í milli leggja jafn-
vel mjög óvandaðs smjörlíkis og þess
óhroða.
En nú vantar íslenzkt smjör ekki
nema herzlumuninn upp í að geta
kept við bezta smjör í heirni, rjóma-
búasmjör Dana.
f>aðer hvorttveggja, að íslenzkt smjör
var ekki á boðstólum við aðrar þjóðir
fyrir fáum árum, — vér höfðum
ekki aflögum af því þá, — enda mundi
enginn þeirra hafa við því litið.
Nú seljum vér heimsins smjörvönd-
ustu þjóð, Englendingum, mörg
hundruð þúsund pd. af því á hverju
sumri.
Hverju sumri, en ekki vetrum.
— Hvers vegna ekki þá? spurði eg
einn meðal helztu smjörbændanna
um daginn. Hvers vegna ekki nema
fáeinar vikur af sumrinu?
— Málnyta er engin úr ám fyr en
eftir fráfærur, og hún er farin úr þeim
aftur löngu fyrir réttir. þá er og nyt
dottin úr kúm. En vetrarframleiðsl-
unni veitir oss ekki af handa heim-
ilunum. Vér birgjum þau þá upp til
alls ársins, til þess að þurfa ekki að
skerða rjómabúasmjörið á sumrum.
|>að er þá fyrst, er kúabúin aukast að
mun, að vér förum að geta haft aflög-
um smjör frá vetrinum. En þá þurf-
um vér líka bæði að vera búnir að fá
tíðari, hentugri og reglubundnari milli-
landaferðir á vetrum, og — járnbraut
til Reykjavíkur.
Skýrslur höfum vér nógar á prenti
um rjómabúin og framleiðslu þeirra.
|>au eru nú orðin 1 og 2 og 3 í sveit
um hér um bil alt Suðurlandsundir-
lendið. |>ær örfáu sveitir, sem útund-
an eru enn, ná þó til einhvers rjóma-
bús með þolanlega hægu móti. þau
eru meira að segja að spretta óðum
upp íöðrum landsfjórðungum sumstaðar.
Viðbrigði eru það fyrir þá, sem
muna eftir búrum í sveit fyrir 40—50
árum, eins og þau gerðust þá víðast,
að koma inn í rjómabússkála.
Sáír eru þar meðfram veggjunum,
eins og í búrunum gömlu, en ekki
förðugir skyrsáir úr tré og bálfsoknir í
jörðu, heldur pjáturskjólur svo vöxtu-
legar, þær taka 400 pd., og eru ekki full-
ar af súru skyri og misjafnlega hreinu,
heldur nýrendum skilvindurjóma. Slík-
ir sáir stóðu fimm í röð undir öðrum
veggnum í Rauðalækjar rjómabúinn, er
eg kom þar inn fyrir nokkrum vikum,
sumir fullir, sumirhálfir, ogþarímilli;
þeir höfðu verið 6 í sumar, er mest
var um og smjörframleiðslan 400 pd.
á dag. Nú var hún komin niður í
200 pd. Hluthafaheimili í því rjóma-
búi eru 62, þar af 25 í Holtahreppi,
23 í næstu sveit fyrir neðan, Ásahreppi,
10 í Landeyjum, 3 á Landi, 1 fyrir
veBtan f>jórsá (Urriðafoss) og 1 fyrir
austan Rangá (Helluvað).
Til annnarar handar rjómasáun-
um er strokkur sem tekur 200
pd. af rjóma og strokkar úr hon-
um 55 pd. af smjöri á 20 mínútum,
þegar nóg er vatn í læknum, er hon-
um snýr, og sömuleiðis hnoðunarvél,
sem hnoðar 1 einu 25 pd. af smjöri.
J>á er við þriðja vegginn stemþró
geysimiki], er þvegið er í smjörið hvað
eftir annað, áður en það er saltað.
Steingólf er í skálanum öllum og glugg-
ar á honum svo margir og miklir, að
bjartara er ekki úti. Birtan er frum-
skílyrði fyrir því frámunalegu hrein-
læti, sem er aftur skilyrði fyrir nægri
vöndun á smjorinu.
Að þessu vinna 3 sélegar yngismey
jar og fyrir þeim Elísabet Guðmunds-
dóttir, systir Guðjóns ráðunauts. Hún
var erlendis síðasta vetur, sér til frek-
ari frama; hafði sem aðrar lært hjá
Grönfeldt á Hvanneyri.
Ekki s á eg annað en að þrifnaður
væri hinn bezti í skála þessum. Og
ekki á ferðamaður von á að sjá upp í
sveit stúlkur eins nosturshreinar og
hreinlátlegar til fara og þar með upp
litsdjarfar eias og þjónustustúlkurí vönd-
uðum gistihöllum erlendis.
Eg heyrði í ferðinni forstöðumann
fyrir öðru rjómabúi kvarta undan því,
að illa héldist þar á rjómabústýrum.
Efnilegustu bændasynir hremdu þær
°g gengju að eiga þær á fyrsta ári.
Eg lái þeim það ekki hót.
það er ekki tölum talið, hve mikils-
vert það er, sem rjómabúin vinna sem
hreinlætisskólar, þó ekki væri annað.
|>að taldi einhver hygnasti framfara-
maður á þessu svæði rjómabúunum
til ágætis meðal annars, að þau
sköpuðu miklu meiri og betri félags-
anda en áður. Tíðir málfundir um
það efni drægju með sér skraf og
ráðagerðir um ýmislegt annað, og
áþreifanlegur hagnaður af þeirri ný-
breytni gerði menn fúsari á önnur
arðvænleg samtök.
þyngstur mun þó vera á hlunninda-
metum rjómabúanna peningastraumur-
inn þaðan inn á heimilin, áður óþektur
og þá flestum óhugsanlegur. |>au og
bankarnir hafa skapað þá gagngerða
breytingu, að þar sem áður voru bænd-
ur oft í ráðaleysi að reyta saman í
þinggjöld, geta þeir nú fengið peninga
fyrir hvað eina hér um bil, er þeir
geta mist frá búum sfnum. Fjórtán —
fimtán hundruð kr. sagði mér eÍDn
bóndi, Rangæingur, að hann fengi eða
hefði fengið síðustu sumurin fyrir smjör
sittj og alt að 4C00 kr. fyrir aðrar bús-
afurðir. Hann seldi í sumar meðal
annars 10 hesta á 120—330 kr. |>að
hefði þótt ókotunglegur búskapur fyrir
20—30 árum.
— Hvað gera bændur nú við pen-
ingana helzt eða aðallega? Fer ekki
að verða þörf á sveita sparisjóðum til
þess að fjaðrirnar fjúki ekki af þeim
út í loftið, sumum að minsta kosti?
— Fyrst höfðu þeir nóg að gera
með þá í skuidaholurnar, var mér svar-
að. f>ær voru hvorki fáar né smúar.
því næst fóru þeír að hugsa um að
koma upp einhverju yfir höfuðið á sér,
skárra en áður. Að því loknu fara
þeir að þarfnast sparisjóða. f>að er
mesta þing að fá þá, er þar kemur.
B. J.
Botnvörpungar
þykja vera b/sna-nærgöngulir um
þessar mundir í Garðsjó og þar í grend.
Kváðu raunar hafa verið það í alt sum-
ar, frá því um lok. Haldið sig þar að
staðaldri þetta frá 6 til 10 eða 12, þrá-
sinnis í landhelgi. Sjaldan sem aldrei
kvað Fáfkinn hafa sést þar. Beskytteren
lagðist þar við akkeri 3—4 daga; var
að mæla. Þá stundina vöruðust botn-
vörpungar að vera of nærri. — Þeir eru
verstir, þegar dimmir nótt, mánuðina
september, október og nóvember, um
haustróðrana. Fiskur þar töluverður um
þessar mundir.
Loftskeytaíréttir
Uppreisnin á Cnba.
Fimtán hundruð sjómenn og landher-
menn eru í undirbúningi sð lenda á
Cuba og verja höfuðstaðinn, Havanna,
veiti uppreisnarmenn þar atgöngu, ef
slitnar upp úr satnningum. Samfundir
Tafts við uppreisnarleiðtogana höfðu meiri
árangur en við var búist. Horfur eru
nú betri. Heyrst hefir, að stjórnin á
Cuba hafi afráðið í kyrþey að láta eftir
uppreisnarmönnum sama sem alt, er þeir
fara frani á. Hættulegt agaleysi er sagt
að sé í herbúðum uppreisnarmanna,
Sumir halda, að uppreisnarmenn hafi
sigrast á Palma forseta og séu Batida-
nienn að reyna að stela frá þeim þeirri
frægð. Taft segir, að ekki sé enn nokk-
ur sjómaður úr Bandaríkjaher stiginn á
land á Cuba. Taft hefir sett stjórninní
á Cuba tvo kosti: að slaka til við upp-
reisnarmenn, eða að hann leggi eyna
undir hervaldsstjórn; og hefir stjórnin
tekið þann kost, að fara að ræða friðar-
kosti við uppreisnarmenn, og skuli Taft
gera um þau atriði, er eigi verða samn-
ingsaðilar ásáttir um. Roosevelt forsetí
hefir skipað, að öllu sjóliði, sem til þess
má missa sig, skuli stefnt suður til Cuba.
Svertingjar og hvítt kven-
fólk í Bandaríkjum.
Tíðar árásir Svertingja á hvítt kven-
fólk í borginni Atalanta í Georgíu
(Bandar.) hafa æst svo skap hvítra
manna, að þeir hófu á laugardaginn
almenna atlögu að Svertingjum. Þeir
réðust inn í Svertingjahverfið og börðu
Svertingja, karla og konur, með stöfum.
Landvarnarliði var út boðið, en það fór
mjög í hægðum sínum Lögreglan segir,
að drepnir hafa verið 8 Svertingjar og
1 kona svört; en engiun sár. Síðustu
fréttir segja, að róstur hafi byrjað aftur
á sunnudagiun. Þá var einn Svertingi
drepinn. Herlið bældi óeirðirnar. Alls
hafa 12 Svertingjar fengið bana og tveir
hvítir menn; margt manna með sárum.
— Blað eitt í Atalanta hefir lagt 200
pd. sterl. til höfuðs hverjum Svertingjar
er ráðist á hvítan kvenmann. .
Ýms tíðindi.
Fullyrt er, að Rússar séu að leita
fyrir sér um n/tt lán á Frakklandi.
Ferju hvolfdi í Campbellpore á Ind-
landi og druknuðu þar 150 manns,
Það hefir borist út, að stjórnin enska
muni ætla sér bráðum að veita írum
allrífa heimastjórn.
Sprengikúlnaverksmiðja hefir uppgötv-
ast- í Stokkhólmi.
Hearst hefir verið tilnefndur ríkis-
stjóraefni í New York af hendi sérveldis-
manna, eftir mjög snarpa baráttu við
íhaldsama sérveldismenn. Hearst berst
t’yrir því, að bæjarfélögin eigi sjálfsam-
göngufæri og aðrar stofnanir til al-
mennra nytja.
Dómsmálastjórnardeildin í Washington
hefir úrskurðað, að kjöteftirlitslögin nái
ekki til útlends kjötmetis, er flutt sé
til Bandaríkja.
Steensland bankastjóri í Milvaukee,
norskur, hefir verið dæmdur í betrunar-
geymslu um ótiltekinn tíma fyrir pen-
ingafals og stuld úr sjálfs sín hendi.
Dansk-ísl. stórgróðafélagið
vita menn ekki frekar um að svo
stöddu en getið var í ísafold um dag-
inn, eftir Politiken. f>að mun ekki