Ísafold - 08.02.1908, Side 1

Kemur út ýmist einu sinni efta tvisrar í
viku. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
íendis 5 kr. eda 1dollar; borgist fyrir
mibjan júli (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bundin vib áramót, er
ógild nema komin só til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus vib blaÖið.
Afgreibsla: Austurstræti 8.
XXXV. árg.
__
Hvað tjáir þó Pétur og Páll Og jafn-
vel Mattías beri oflof á þá mótora,
sem þeir eru agentar fyrir, þegar
öllum lýö er Ijóst
að Dan-mótorinn ber höfuð og herð-
ar yfir keppinautana.
Röksemdir:
Dan einn steinolíumótora hefir'þmt;-
ar fengið gullmedalíu (í Marstrand 1904,
í París 190^, í Bergen 1907) og alls
15 sinnum verið verðlaunaður.
Það á því heima um Dan hið foru-
kveðna:
Kotn, sá og sigraði.
Konimgsmorö
Kitsíminn flutti snemma í vikunni
svofelt skeyti:
Konungur Portúgals og konungsejni
skotin í vagni á aðalgötu.
Mamiel kongsson sár, en gerðist kon-
ungur.
Franco landflótta.
Uppreisn niðurbœld.
Carlos I. Portugalskonungur var
maður nær hálffimtugu að aldri, f.
28. sept. 1863.
Hann tók konungdóm 1889 eftir
föður sinn látinn, Hlöðvi konung I.,
er ríkjum hafði ráðið frá því 1861.
Móðir Karls konungs, en drotning
Hlöðvis konungs hét María Pia og
Var dóttir Viktors Emanuels Ítalíu-
konungs hins II. með því nafni
(+ 1878), en systir Umberto konungs,
er veginn var fyrir nær 8 árum.
Drotning Karls konungs heitir
Amalía og er af konungsætt Frakka
fornri, þeirri er kend er við Orleans
dóttir Hlöðvis Filipps greifa af
París (f 1894), sonarsonar Hlöðvis
Filipps Frakkakonungs (f 1850).
Elzti son þeirra hjóna, sá er nú
hefir veginn verið með föður sínuoi,
hét Luiz Philippe, rúmlega tvítugur.
Manuel sa, er tekið hefir konung-
dóm eftir illvirki þetta, er nokkuru
yngri, eitthvað 18 vetra.
Tíðindi þessi koma eigi mjög á
óvart, svo ljót sem þau eru, með því
að verið hefir allrysjusamt þar í landi,
Portúgal, síðasta missiri.
Franco sá, er hraðskeytið um get-
ur, var yfirráðgjafi konungs, en rauf
þing og tók sér alræðisvald með kon-
ungi og að lians ráði snemma sum-
ars.
Því var við skotið, að spilling hefði
verið orðið afarmögnuð á þingi og
Utan, fáir verið óstelandi af embætta-
lýð landsins og þingmenn látið múta
sér drjúgum, enda gekk ekki á öðru
en sífeldum valdhafaskiftum. Alþýða
m.anna hafði unað þeirri byltingu
eígi illa fyrst í stað, en eigi þótti
ftjálshugsuðum mönnum við samandi
Þl frambúðar, að farið væri svo aftan
að vorrar aldar þingstjórnarsiðum.
Það var og mælt, að konungur hygði
á að hverfa af einræðisvillu sinni, og
v*ri konungsefni því mjög fylgjandi,
ftarnar en föður hans líkaði um hríð,
°R sætti hann vanþóknun konungs
fyrir. Er. þess hefir hann eigi verið
látinn njóta þó, hinn ungi maður, er
hann var nú veginn með föður sínum.
• Franco hefir forðað sér af landi burt.
Þjóðvaldssinnar kváðu hafa verið
tnargir í landinu og ætlað sér að korna
af konungdómi þar. En það mun
ekki hafa lánast, með því að annar
sonur konungs hefir þó sezt að stóli.
Aðrir vildu eigi breyta til um
stjórnarskipun, heldur um konungs-
ætt aðeins, og fa konungstign í hend-
ur einum niðja hinnar fornu konunaS-
ættar, Dorn Miquel; það þjóðhöfð-
ingjakyn varð aldauða í beinan legg
Reykjavík laugardaginn 8. febrúar
1908.
6. tölublað
þar í Portugal fyrir rúmri hálfri öld,
en hélt riki í Brasilíu til þess er þar
var Dom Pedro keisara I. hrundið af
stóli 1889; það riki gerðist þá þjóð-
veldi, en hann lézt á öðru ári eftir
(1891). Það þjóðhöfðingjakyn var
kent við borgina Braganza í Portúgal.
Portúgal er nokkuru minna en Is-
land (1600 fermilur), en iandsbúar 6
miljónir.
Stjórn hefir gengið þar tnjög á tré-
fótum lengi. Ríkisskuldir afarmiklar.
En landkostir miklir.
Karl konungur hafði verið lítill at-
kvæðamaður.
Hann var mikill vin Játvarðar Engla-
konungs. Enda hefir verið svo að
orði kveðið urn Portúgal hin síðari
árin, að það búi mjög í skjóli Breta.
Þetta konurigsmorð i Lissabon er
þriðja konungsmorðið hér í álfu frá því
á siðustu aldamótum: Umberto Italíu-
konungur var veginn 29. júlí 1900,
og Alexander I. Serbíukonungur 11.
júní 1903, svo og drotning hans
Draga — brotið hús á þeitn á nátt-
arþeli, likamir þeirra saxaðir sundur
og líkunum fleygt út um hallarglugg-
ann.
Banaráð hafa nokkur ráðin verið
bjóðhöfðingjum þann sama tíma, þau
er eigi hefir framgengt orðið. Þeirra
sögulegast er það, er færa skyldi til*
heljar konungshjónin spænsku, þau
Alfons konung og drotniug hans,
Enu hina ensku, sjálfan brúðkaupsdag
þeirra, 31. maí 1906, er þau óku
heim frá hjónavígslunni. Það til-
ræði, með sprengikúlu, varð meira
en 20 manna bani, en þau konung
sakaði hvergi.
JRra Darimörku. Svo reynd-
ist, sem til var getið hér í blaðinu
fyrir nokkru, út af hraðfréttinni um
samkomulag í sveitarstjórnarmálinu,
að stjórnarliðið er að bræða sig saman
við íhaldsmenn í því máli sérstaklega,
og sjálfsagt fleiri, til þess að hanga
við völd í lengstu lög.
SveÍtarstjórnarnýmælið gengnr nú
fram á þingi fyrirstöðulaust, soramark-
að og halaklipt.
Kosningarréttur í sveitarstjórnir og
bæja er að vísu rýmkaður mikið frá
því sem nú er og nokkuð líkt því
sem her er, þar á meðal konum veitt-
ur kosningarréttur og kjörgengi, og
er ekki bundinn við efni frexar en það,
að kjósandi gjaldi eitthvað tíl sveitar.
En það gildir að eins hteppsnefndir.
lil yfirsveitarstjórnanna, amtsráðanna,
verður kosningarréttur eftir sem áður
bundinn við allhátt sveitarútsvar : hin-
ir hærri gjaldendur, auðmenn, látnir
ráða mestu um, hvernig þau eru skip-
uð, amtsráðin. Þar næst er áskilið
samþykki amtsráðs til þess, að sveit-
argjöld megi hækka til muna.
Þetta tvöfalda haft þykir gagnbóta-
mönnum og jafnaðarmönnum óhaf-
andi og brigzla stjórnarliðum um marg-
föld svik við stefnuskrá þeirra fyrrum
eða alt til skamms tima; og eiga
. þeir ilt fyrir það að þræta.
En þessa kosti setja hægrimenn
þeim, hinir frjálslyndari ihaldsmenn i
landsþinginu, sem svo eru nefndir.
Höfðingi þeirra er Mogens Friis greifi
hinn józki, mestur stóreignamaður
Dana. Hann er nú talinn ráða mestu
í landinu, og hafa bælt þá undir sig,
J. C. Christensen yfirráðgjafa oghans
félaga.
Enn er ókornið álitsskjal landvarnar-
nejndarinnar miklu, er setið hefir á
rökstólum 5—6 ár samfleytt. Og er
mikill grunur um, að þar, í því máli,
eigi einnig að slá undan hægrimönn-
um, láta víggirðinguna um Khöfn
standa óhaggaða o. s. frv., þrátt fyrir
margfaldar heitstrengingar vinstri-
manna fyrrum um að rífa hana niður,
ef þeir mættu ráða.
Andlátsdagur Holgers Drachmanns
var 14. f. m. Hann lézt í Hornbæk
við Eyrarsund eftir langa vanheilsu
og nokkurra daga legu — fekk síðast
lungnabólgu. Hann fekk mjög lof-
samleg eftirmæli og mikil innan lands
og utan. Enn var ólokið útför hans,
er síðast fréttist frá Khöfn. Hann
hafði gert þá ráðstöfun fyrir henni
sjálfur, að líkið skyldi brenna og
leggja í haug eða sandhól norður á
Jótlandsskaga; þar hafði hann dvalist
löngum óg unað sér hvergi betur.
Ýmsar ráðagerðir voru um mikils
háttar viðhöfn í Kaupmannahöfn við
útför hans. En helzt horfur á siðast,
að hætt mundi við alt annað en afar-
mikla blysför út Löngulínu um leið
og skipið legði á stað með öskuna
norður á Skaga, og skyldi varpa blys-
unum í sjóinn, er skipið hyrfi úr
augsýn; það þótti mönnum sem
verða mundi hin mikilfenglegasta við-
höfn og hinu framliðna mikilmenni
helzt að skapi.
Miljónarfélagiö.
P. J. Thorsteinsson & Co. kvað
hafa keypt verzlanir þær vestanlands,
er kendar hafa verið við N. Chr. Gram
heitinn, en átt hefir nú nokkur ár
danskt hlutafélag í Khöfn (bræðurnir
Adolph o. fl.). Þær eru í Stykkis-
hólmi (J. A. Egilsson), á Þingeyri (C.
Proppé) og í Haukadal.
Háskólapróf.
Enn hafa tveir landar lokið embætt-
isprófi í f. mán. við Khafnarháskóla,
báðir í læknisfræði, og báðir með I.
eikunn:
Páll Egilsson og
Skúli Bogason —,
og kvað Skúli hafa fengið hærri ein-
kunn en nokkur íslendingur annar við
það próf, 204 stig.
Reykjavíkur-annáll.
Brunabótavirðing samþykti bæjarstjórn í
fyrra dag á þessum húseignum, i kr.
Landshúnaðarfélagsins (Lækjarg. 14) 21,504
Jóns Brynjólfss. kaupm. (Austurstr. 3) 12,376
Hjartar Jónssonar, Bræðraborgarstíg 4,908
Þorsteins Egilssonar, Laugaveg 44 4,355
Jafetínu Jónsdóttur, Nýlendugötu . . 2,263
Bæjarstjórnarnefndir. Hin nýja bæjar-
stjórn hélt sinn fyrsta fund í fyrra dag og
kaus þá í fastanefndir þær, er lög gera
ráð íyrir eða bæjarstjórnarsamþyktir.
Þær eru nú svo skipaðar, sem hér segir.
BrunamálanefncL: Lárus Bjarnason,
Magnús Blöndahl og Sighv. Bjarnason.
Byggingarnefnd: Jón Jensson, Knud
Zimsen, Bögnvaldur Ólafsson (utan bæjar-
stjórnar) og Sveinn Jónsson.
Kllidaárnefnd: Jón Jensson, Kristján
Jónsson og Lárus Bjarnason.
Fátcekranefnd: Guðrún Bjórnsdóttir,
Katrin Magnússon, Kristján Jónsson, Krist-
ján Þorgrimsson og Sighv. Bjarnason.
Fiskimannasjóðsstjórn, 1 maður i hana:
Sighv. Bjarnason.
Fjárhagsnefnd: Halldór Jónsson og
Kristján Jónsson auk bæjarfógeta, sem
er lögboðinn formaður hennar (sömu menn
og áður).
Hafnarnefnd, með bæjarfógeta: Kle-
mens Jónsson og Lárus Bjarnason.
Eeilbrigðisnefnd, með bæjaríógeta og
béraðslækni: Briet Bjarnhéðinsdóttir.
ItafLýsingarnefnd: Halldór Jónsson,
Knud Zimsen og Magnús Biöndahl.
/S'kattanefnd, með bæjarfógeta: Halldór
Jónssoh og Kristján Jónsson (sömu og áður).
Skólanefnd, með dómkirkjupresti: Briet
Bjarnhéðinsdóttir, Halldór Jónsson, Jón
Jeusson og Þórunn Jónassen.
Vatnsveitunefnd (með bæjarfógeta ?):
Klemens Jónsson, Knud Zimsen, Kristjén
Jónsson og Þórður J. Thoroddsen.
Fasteignasala. Þinglýsingar frá siðasta
bæjarþingi:
Jónas Jónasson Eyfjörð seLur 29. janúar
Gruðjóni Guðmundssyni á Hellnatúni hús-
eign nr. 3 við Kárastig með 650 ferálna
lóð á 4900 kr.
Sæmundur Þórðarson selur 1. febrúar
Þorsteiui Guðmundssyni yfirfiskimatsmanni
húseign nr. 17 við Njálsgötu með 450 fer-
álna lóð á 4400 kr.
Uppboðsafsal 31. janúar til handa Guð-
mundi Magnússyni trésmið fyrir búseign
nr. 20 B við Laugaveg 20,600 kr.
Bækur.
Anders Hovden: Bdnd-
inn. Ljóðabálkur. Matt-
hlas Joehumsson íslenzk-
aði. Rvík 1907.
íslendingar kannast við Anders Hov-
den, norska prestinn, er hingað kom til
landsins í fyrra sumar (1906). Hann
ferSaðist hór nokkuð upp um sveitir
með öðrum Norðmönnum, kennarasveit-
inni, dvaldist nokkra daga í Reykjavík,
og reit um viðtökurnar í uorsk blöð
þegar hann kom heim, gagntekinn af
ást til landsins og frændsemishlýleik við
þjóðina.
Og ást á landinu — landinu haus —
hún er það, sem mest ber á í B ó n d-
anum, sögunni eftir hann í stuðluðu
máli, sem M. J. hefir nýlega þýtt.
Sagan er stutt:
Ötull og fátækur bóudason kvongast
og reisir bú, en stundar jafnframt fiski-
veiðar.
Þá er það einhvern dag, að honum
berst á í róðrinum, en »verst í land
einn á kili.« En það hefir reynt svo
heilsu haus, að hann er ekki hálfur
maður t.il vinnu við það, sem áður var.
Nú berst í bökkum fyrir houum. Og
að lokum fer svo, að búið er selt upp
í skuldir. Synir hans tveir fara til
Vesturheims; þeim græðist þar von
bráðara fó — og hverfa þeir þá heim
aftur til foreldranna. Annar þeirra
kvongast og fer að búa, en sækir þó
sjó eins og faðir hans.
Þá verður gamla sagan aftur ný.
Hann týuist í róðri, en sonur hans kemst
á laud með sama hætti og afi hans áð
ur. Það fær svo mjög á móður hans,
að hann verður að heita henni því, að
koma aldrei á sjó framar. Hann fæöist
nú upp með henni. En er aldur færist
yfir hann, sækir hann áköf sæþrá. Móð-
ir hans veröur þá loksins að leyfa hon-
um að fara. — Og nokkrum árum síð-
ar fróttir hún, að hann hefir druknað.
Þá er henni horfið alt, sem hún unni.
Dagarnir verða að vikum, máuuðirnir
að árum. Loks er hún orðin blind.
En i draumi talar hún við drenginn
sinu. Og í andlátinu sér hún hann;
hann er kominn til að leiða hana yfir
á landið ókunna. —
Það er notalegt að lesa bókina; hlý-
leikur í hverri hugsun og einhver norsk-
ur myndarbragur á frásögninni.
Fyrsta kvæðið í bókinni heitir: Móð-
ir mín. Það kvæði er einna fallegast.
Þar segir svo:
Að koma heim til hennar,
Það var að vera hjá guði.
Hófundurinn ritai sjálfur á nýnorsku;
eitt kvæðið er um máíið.
Þá er enu eitt kvæði þar urn Gunn-
ar á Hlíðarenda.
— Eg átti tal við M. J. fyrir tveim
árum. »Það er há-bölvað að þýða eftir
þá Björnsson og Ibsen,« sagði hann þá.
Enda hefir honum tekist við annað bet-
ur; og núna síöast við Bóndann.
En hugsanir höfundarins eru ekki
heldur höggnar í norskt forngrýti, eius
og landa hans, þeirra er uú voru nefndir.
M. J. nýtur sín þar bezt, sem rýmst
er um hann. —
Eg minnist ekki á það í þýðingunni,
sem mór þykir miður fara. Héðan af
er það ekki til neins gagns, og hefir ef
til vill aldrei verið. Sumum skáldum
er svo farið, að þeii geta fundið gim-
steinana, en ekki skygt þá. Svo er
um Matthías Jochumsson.
Og því er það að vér gleymum nú
því úr skáldskap hans, sem oss finst
lakast, því, sem vór höldum um, að
hann vilji sjálfur gleyma.
En fleiru gleymum við heldur ekki.
Hitt munum vór.
Og þegar vór lítum yfir það — þá
langar mann til að taka 1 höndina á
honum fyrir dagsverkið.
Misvindi. Þýðingar
eftir Bjarna Jónsson
frá Vogi. Rvík 1907.
Kvæðin eru 18.
Vindurinn stendur af austri og suðri
til skiftis.
Sunuanvindurinn er »mjúkur, blíður
blær«; hlíðastur þegar hann kemur frá
Heine. —: Bjarni frá Vogi hefir vísað
þeim leið hingað norður, vindunum, og
gert það svo vel, að hlýjasti blærinn
er nærri því jaftihlýr hór eins og á
Þýzkalandi.
Misvindi endar á Formæling,
kvæði eftir Árna Garborg; hann bölvar
þar landráðamanninum niður fyrir allar
hellur. Það er afspyrnurok á austan.
Er.
--------------
Taugaveikishættan.
Héraðslæknirinn í Reykjavík (G. H.)
hefir bent ísafold á, að þó að kenn-
ing sú um taugaveikina, hvernig hún
berst, er Hafnarfjarðarlæknirinn flytur
og blaðið hafði eftir honum um dag-
inn, hafi verið talin rétt og góð og
gild fyrrum, þá sé n ú enginn vafi á
því talinn, að veikin berist alls ekki
eingöngu þunn veg, sem hann (Þ. E.)
kennir, heldur einnig beint mann frá
manni, í ryki í loftinu o. s. frv.,
einkum eða aðallega þar, sem er
þröngbýlt og þrifnaðar vant.
Þess séu nóg dæmi, að veikin
flytjist langar leiðir um hávetur, í
frosthörkum, sem varna því, að sótt-
kveikjan komist niður í jörðina.
Með góðum þrifnaði og góðu lofti
sé sýkingarhættan engin eða sama
sem engin. Margíöld reynsla fyrir
því t. d., að taugaveikissjúklingar
sýkja ekki frá sér i spítölum, þótt
þeir liggi þar innan um aðra.
Að jafnaði geri veikin mest um
sig meðal fátæks fólks og i þröngum
híbýlum og miður þrifalegum. Enda
miklir örðugleikar á viðunanlegum
þrifnaði þar sem svo til hagar, t. d.
í litlum moldarbaðstofum í sveit eða
sjóplássum.
Veörátta
vikuna frá 2. febr. til 8. febr. 1908.
Rv. Bl. Ak. Gr. Sf- Þh.
s + 1-8 + 2.0 + 6.5 + 3.5 + 9.8 1- 6.6
M q- 2.6 4- 4.0 4- 4.5 4-10.0 — 2.5 - 7.6
Þ -f 4.5 + 5.5 + 4.0 + 0.4 — 2.5 - 1.7
M 0.0 -f- 1.8 + 1.5 4- 1.5 + 5.0 - 7.6
F q- 4.0 4- 7.0 4- 7.0 4-11.0 — 5.1 - 3.2
F 4 9 + 4.2 + 4.0 4- 2.5 4- 3.0 - 2.1
L -4- 2.7 4- 4.9 — 5.4 4-10.6 4- 5.0 - 0.4
Enn injög umhleypingasanat þessa viku,
aðallega við útsuður þó, sem áðnr.
Messufall á morgun í Fríkirkjunni.
Sterling lagði á stað hingað á leið frá
Leith mvd. 5. þ. m. síðd.
Bandamenn og Japanar.
Með þeim upprennandi stórveldum
hafa verið nokkiar viðsjár undanfarin
missiri. Bandamönnum verið lítið
um þá »uppskafninga« gefið eða mik-
ið aðstreymi þeirra inn í Bandaríkin.
Þeir ömuðust við börnum þeirra í al-
þýðuskóla hjá sér, þótti ill vinnu-
samkepni þeirra o. fl. Uppþot urðu
og barsmíðar í Kyrrahafsborgunum
sumum, einkum San Francisco. Síð-
an fer að brydda á hinu sama norð-
ur í Canada, á Kyrrahafsströndinni
þar, t. d. varð mikið uppþot í haust
i Vancoverey, Japanar illa leiknir
þar og þeim misboðið á ýmsa vegu.
Loks tóku Bandamenn það ráð, að
þeir gerðu megindeild herskipaflota
sins suður um Suður-Ameríku og
vestur í Kyrrahaf, 16 vígabarða sína
bina stærstu og öflugustu, og mörg
skip minni, til þess að ögra Japans-
mönnum. Það var viku fyrir jól. Því
réð mest Roosevelt forseti. Hann er
stórhuga og ókvalráður. Leiðangur
sá var i orði kveðnu gerður til her-
tamningar. En allir þóttust vita( hvað
undir bjó.
Enda gugnuðu Japanar.
Þeir munu ekki hafa þózt við
búnir að leita fangs við Bandamenn
að svo stöddu, ekki lengra en liðið
er frá hólmgöngu þeirra við Rússa.
Segir siðasta frétt, að þeir hafi geng-
ið að þeim kostum, að hefta að mestu
eða öllu mannflutninga til Bandaríkja.
Og líkan samning hafa þeir ennfrem-
ur gert við Canada-stjórn.
Flotinn þeirra Bandamanna er alt
unr það látinn halda áfram sína leið
vestur í Kyrrahaf. Annað þykir ekki
hlýða fyrir yfirvarps sakir. Hann
var eigi alls fyrir löngu staddur í
Rio Janeiro; ekki kominn lengra en
það.
Roosevelt forseti þykir hafa sýnt
af sér nú sem oftar mikinn skörung-
skap og snarræði.