Ísafold - 08.02.1908, Blaðsíða 2

22
ISAFOLD
Kosningarlagagal larnir
Ekki mundu verða nú mörg atkvæði
með svo löguðu bæjarstjórnarkosninga-
nýmæli, sem hér var í lög tekið fyr-
ir 4 árum, eftir þá höfuðraun, sem
hefir verið um það gerð nýverið hér
í bæ, — ef nú stæði til að lögleiða
slikt fyrirkomulag.
Hitt er öllu sennilegra, að 9 at-
kvæði af 10, ef ekki 99 af 100, yrðu
með því að fá það úr lögum numið,
og^það sem allra fyrst, áður en til
kemur að nota þau lög aftur.
Það er að segja sumt i þeim.
Leynilegum kosningum munu flest-
ir vilja halda, eins í bæjarstjórnarkosn-
ingum og alþingiskosningum. Það
miðar til þess, að kjósendur njóti sem
bezt frelsis síns ; og aldrei of vel um
það búið.
En hitt nýmælið í lögunum, lista-
kosningin, er eitt dæmi þess af mörg-
um, hve gjarnt er stjórn og þingi að
gleypa útlendar hugmyndir alveg
ómeltar og sníða þjóðinni stakk eftir
þeim, hvort sem vel fer eða illa.
Það er vitaskuld, að gallarnir á
þeirri kosningartilhögun koma ber-
legast fram í annari eins óþarfa-bylt-
ingu og þeirri um daginn, er lög ráku
úr sessi alla bæjarfulltrúa höfuðstaðar-
ins í einni þvögu. En það sannast,
að ekki þykir síðar meir gott við þau
að búa, þó að færri verði fulltrúarnir,
sem kjósa skal, — tvöfalt færri.
Listakosning til bæjarstjórnar verð-
ur mjög lengi bæði óþörf og ómeð-
færileg.
Hún er óþörf meðan kjósendur
skiftast ekki alment eftir bæjar-málum
eða almennri stefnu í stjórn þeirra.
Og ómeðfærileg verður hún með-
an kjósendur eru alment á viðlíka
þroskastigi og nú gerist.
Sannfæringarfrelsi þeirra virðist og
mundi mega fá borgið engu miður
með alt annari tilhögun, og þó mega
koma vel við skynsamlegum samtökum
og réttmætum, miðað við bæjarins hag
í heilu lagi.
Eðlilegast virðist og kjósendum að-
gengilegast, að þeir mættu krossa
beint við nafn þeirra fulltrúaefna, er
þeim líkaði bezt, i stað þess að gera
það við þann og þann lista (A, B, C,
o. s. fiv.), sem þeir eiga jafnvel örð-
ugt að muna, hverir á standa, eða
ruglast í því, og hitt þó enn verra,
að innan um ýmsa góða menn og
kjósanda geðfelda á þeim eða þeirn
lista geta verið aðrir, sem þeir eru
mjög svo mótfallnir.
Það kann að þykja seinlegt og
ruglingshætt fyrir óvanan kjósanda,
ef fulltrúaefni eru mjög mörg. En
meðfærilegra verður það samt en hitt,
t. d. ef nöfnin eru höfð í stafrófsröð;
þá er lítill vandi að leita innan um
þau að þeim, sem kjósanda geðjast
bezt, jafnmörgum og kjósa skal í það
skifti, eða þá færri, ef honum svo
sýnist; pað á að vera alveg löglegt.
Fulltrúaefnin voru um daginn um
eða yfir 70. En það verða þau aldrei,
eða neitt því likt, er kjósa á ekki 15,
heldur aðeins 5. Með líku hlutfalli
ættu þau þá ekki að verða uema rúm
20. En minstu munar á þeirri tölu
á við töluna 18 á listunum um dag-
inn. En munur að geta sett kosn-
ingarmark sitt, krossinn, við nafn
ákveðins manns eða manna, en við
einhverja bókstafareiknings-stærð (A,
B, C, o. s. frv.). Það er mun að-
gengilegra og viðfeldnara fyrir kjós-
anda.
Annað, sem breytaþyrftinauðsynlega
og umbæta, ef hreyft er við bæjar-
stjórnnrlöggjöfinni á annað borð, er
kjörfundartíminn og kjörstjórnarskip-
unin; og var það auma yfirsjónin af
þinginu í sumar, er það fjölgaði kjós-
endum hér framt að helming, að láta
þar að lútandi reglur haldast óhagg-
aðar eins og var fyiir meira en
mannsaldri, er bærinn var ekki ^/4
hluti að stærð eða fólksfjölda við það
sem nú er og kosningarréttur mikl-
um mun þrengri, — óhaggaðar að öðru
en þeirri litlu breytingu, sem gerð
var fyrir 4 árum á kjörfundarlengdinni.
Fyrir þá yfirsjón neyddist nú bæjar-
stjórn til fyrst og fremst að fara á snið
við lögin um stjórn kjörstjórnarinnar
á atkvæðagreiðslunni. Atkvæðagreiðsl-
an gat hafa að öðrurn kosti enzt
2—3 daga, þótt staðið hefði frá morgni
til kvelds. Enda hefir almenningur
verið því alveg samdóma, með því
að enginn kærði þau lagaafbrigði á
lögmæltum fresti.
Hún skipaði, bæjarstjórnin, í laga-
leysi 6 undirkjörstjórnir, og hafði jafn-
margar kjörstofur, í stað einnar. Hin
löglega tilkjörna 3 manna kjörstjórn
hafði að eins yfirumsjón með atkvæða-
greiðslunni, og átti hægra með það
en ella fyrir það, að innangengt var
úr einni stofunni í aðra, — í barna-
skólanum.
Með þessú lagi var lokið við at-
kvæðagreiðsluna á 6 stundum. Það
var helmingi lengri timi en lög til-
taka að kosningartíminn megi styztur
vera, og mun því margur ímynda sér,
að þá hafi kjósendur haft nógan tíma að
komast að og meira en það. Það var
og svo að sjá. Örfáir kjósendur gáfu
sig fram síðustu 2 stundirnar af 6,
eða frá kl. 3—5, og hefði kjörstjórn
sjálfsagt getað slitið kosningarathöfn-
inni í fullu lagaleyfi tniklu fyr en hún
gerði. En hún gerði það heyrin-
kunnugt, er 4 stundir voru liðnar
írá því er kjörfundur hófst, að 2
stundir enn yrði honum haldið áfram,
hvort sem nokkur kjósandi gæfi sig
fram eða ekki.
En það var ekki nóg, og er ekki
nóg.
Það er rangt að hafa lögin svona,
eins og þau eru.
Þau eiga að hafa kjörsalinn eða
kjörsalina, ef fleiri eru, opna allan
daqinn, frá morgni til kvelds, t. d.
frá kl. 9—9.
Kjósendur eiga að réttu lagi að
geta haft sem mesta hentisemi, koma
þegar þeir eiga hægast með, og þurfa
ekkert að sér að ugga.
Þeir eiga að mega ganga að því vísu
fyrir fram, að atkvæðagreiðslu geti
ekki orðið slitið fyr en kl. það eða
það, og þá svo seint, að þeir þurfi
engu niður að slökkva, engri vinnu,
þó að þeir neyti atkvæðis síns, þegar
þeir eiga heima á kjörstaðnum, eins
og er í kaupstöðum.
Þeir eiga ekki að þurfa að eiga það
undir högg að sækja, hvort þeir kom-
ast að til að kjósa eða ekki, — eklsi
að þurfa að vera á glóðum um að
missa af kosningunni nema þeir standi
á verði lengi dags.
Jafnan er mesti troðningur framan
af að komast að því að kjósa. Við
það hverfa margir frá, sem vonlegt
er, og hugsa sér að koma aftur, er um
hægist. Flestir hafa eitthvað við
bundið. En þá eiga þeir á hættu, að
verða of seinir. Kjörfundarslitin
geta komið yfir þá eins og þjófur
á nóttu.
Þetta spillir dyggilegri hagnýting
kosuingarréttarins miklu meira en
margur hyggur.
Það er fullyrt nú, eftir þessa kosn-
ingu, að fjöldi verkamanna hér í bæ
hafi orðið af því að kjósa fyrir það,
að þeir voru ekkr lausir við vinnu
fyr en eftir miðaftan eða enn síðar,
og hafi ekki uggað að sér um það.
Það er raunar fremur óliklegt, að svo
hafi verið í þetta sinn, — lítið um
útivinnu, að minsta kosti, og almenn-
ingi kunnugt um áður fyrnefnda ráð-
stöfun til flýtis kosningunni, en fyr-
ir það valt að treysta þvi, að kosn-
ingin stæði langt fram á kveld. En
þetta er þó alls ekki fortakandi.
En hvað sem því líður, þá er hið
eina rétta að búa svo um með lög-
um, að slikt geti ekki viljað til.
Kjósendur eiga að geta skilað at-
kvæði sínu alian daginn.
Þeim á að vera það jafnlítill ómaks-
auki og tímatöf eins og að skreppa í
búð.
Það á að gera þeim, kjósendum,
sem allra greiðast fyrir og auðveldast.
Fyrir kjörstjórum er dagurinn út-
gefinn hvort sem er. Enda geta þeir
skifst á og skroppið frá til skiftis,
einn í senn; það leyfa lögin.
Þeir eru og ekki til vegna sjálfra
sín, heldur kjósendanna.
En það er ekki við að búast að
þeir sitji við kjörborðið allan daginrr,
meðan iög segja þrjár stundir nóg
eftir atvikum. Þess vegna þarf að
breyta lögunum.
Nýtt kirkjnblað.
Sá orðrómur var borinn út hér um
bæinn um nýárið, að N. Kbl. ætti
þá að hætta að koma út. Það hefir
reynst hviksaga ein.
En sú breyting hefir orðið við
blaðið, að síra Jón Helgason hefir hætt
þar við útgáfu og ritstjórn, og lektor
Þórh.Bjarnarson verður einn um hvort-
tveggja þetta árið.
Fyrsta tölubl. þessa árgangs, sem
kom út í lok síðasta mánaðar, er
mjög eftirtektarvert. Og rætist á ár-
inu þær vonir, sem þetta blað hefir
vakið — sem ekki virðist nein ástæða
til að véfengja, — þá má ganga að
því vísu, að Kirkjublaðið verði mörg-
um kærkominn gestur.
Helmingur þessa tölublaðs er bréf-
kaflar frá síra Zópboniasi heitnum
Halldórssyni til síra Þ. B., og ritgjörð
um hann eftir ritstjórann.
Þessir bréfkaflar verða vafalaust
lesnir af meiri athygli en margt ann-
að, sem út hefir komið á íslenzku
nýlega. Sumpart vegna efnisins sjálfs.
Sumpart, og ekki síður, vegna þess,
að höfunduriRn var ekki að eins mik-
ils metinn prófastur, heldur og áhuga-
mikill trúmaður.
Lesandanum er sýnt í þessum bréf-
um inn í leitandi mannssál, fulla af
spurningum og efasemdum. Höf. seg-
ist hafa beðið guð um meira Ijós, og
ekki hafi sér verið annað unt en að
breyta skoðun sinni um ýmislegt, sem
honum hafi verið kent. En slíkt sé
erfitt verk og seinlegt.
Ekki verður séð á þessum bréfköfl-
um, hve gagngerð skoðanabreytingin
hefir verið. En hitt leynir sér ekki,
að höf. hafa þótt ýmsar kenningar
kirkjunnar í meira lagi vafasamar.
Og óþolandi þykir honum það, að
prestar skuli ekki hafa kenningarfrelsi,
skuli vera rígbundnir með eiði við
tiltekinn bókstaf, í landi þar sem
kallað er að trúfrelsi sé ríkjandi, og
vikið frá embætti, ef þeir víkja frá
fyrirskipuðum trúarsetningum, sem
kveðið hefir verið á um með ofbeldi
og atkvæðafjölda á kirkjuþingum á
ófrjálslyndum trúarfrekjutímum. Hon-
um þykir í meira lagi óviðfeldið, að
prestar skuli ekki mega hreyfa sig
andiega hér á landi, »eftir að maður«
getur þó ekki annað en farið að hugsa
og álykta sjálfur, þegar lífið og reynsl-
an er búin að taka mann í sinn skóla
um fleiri ár — eða réttara sagt: eftir
að sjálfur guð hefir tekið mann í
sinn skóla og kent manni þar sjálfum
að hugsa, álykta, efast og trúa«.
í sambandi við kristindómskensluna
krefst höf. þess, að ekkert sé ,í biblíu-
sögunum, sem stríði móti heilbrigðri
skynsemi, þegar hún nær þroska síð-
ar í lífi nemandans, »svo að seinna
komi sem minst barátta milli trúarinn-
ar og skynseminnar«; en hitt hyggur
hann ókleift, að afstýra efasemdum og
andans striði. Það »stríð virðist þurfa
hér á jörð, til þess að fullkomnun og
framför geti átt sér stað«.
Um óskeikulleik ritningarinnar er
höf. allgagnorður. Hann telur tíma
til þess kominn, að láta ljós lýsa í
þvr efni, og fullyrðir afdráttarlaust, að
úti i sveitum séu menn fullir af eía
um það atriði. »Þér að segja er svo
margt í gamlatestamentinu svo lygi-
legt, að það getur ekki verið guðs orð,
heldur mun það vera skáldskapnr eftir
menn á óupplýstum tíma», segir höf.
í þessu efni kveðst hann vera sam-
mála síra Páli Sigurðssyni; enda
vera einn þeirra manna, sem þyki
vænt um ra;ður hans yfirleitt. Óhætt
segir hann sér líka að fullyrða, að
alment falíi mönnum betur í geð
trúarskoðanir hans en þær, sem koma
fram í öðrum prentuðum prédikunum
(biskupanna Péturs og Helga).
Það liggnr í augum uppi, hve
mikla þörf prestur með miklar efa-
semdir og írábrigðishugsanir hefir á
skilningi og samhug manna, sem eru
á svipuðu andlegu reki og hann. Og
þá ekki síður á bókum. Enda er
það átakanlegt, hve höf. finnur til
einstæði sinnar. Hann fréttir, að von
sé á nýrri bók um gamla-testamentið,
og þá ritar hann : »Blessaður, lofaðu
mér að vita, hvað hann (höf. bókar-
innar) segir, þegar þú ert búinn að
fá hana og kynna þér hana. Maður
er svo einmana uppi í sveitinni, og
vill verða líkuir kræklulegu blómi, er
vex í skugga; verður því feginn
hverjum nýjum geisla utan úr andans
heimi«.
N. Kbl. hefir flutt ýmsar greinar,
bæði frumsamdar og þýdaar, sem öll-
um mönnum hefir verið bersýnilegt
að stefndu í frjálslyndisáttina. Um-
mæli ritstjórans í inngangsorðum í
þessu tölubl. benda ótvíræðlega á það,
að hann hugsi sér að halda lengra á
þeirri braut. Meðal annars er kveðið
svo að orði:
»Hjá oss íslendingum — guði sé
lof fyrir það — er almennur trúar-
áhugi því að eins hugsanlegur — að
hann byggist á og lifi i sannfrjáls-
lyndum kristindómi«.
»Þjóðlíf vort bíðuu þess aldrei bæt-
ur«, segir hann ennfremur, »ef trúar-
lífinu í landinu er spilt, hvort heldur
það er með svefni sinnuleysisins eða
þröngsýnis-ofstæki fáfræðinnar«.
Með því að flytja bréfkafla þá, sem
getið er um hér að framan, sýnir
blaðið enn betur, að því stendur enginn
stuggur af frelsishreyfingunum í sál-
um mannanna. Og það lætur ekki
þar við lenda.
í þessu tölubl. er lofað broturn úr
hinni heimsfrægu bók R. J. Campbells
um nýju guðfrœðina. Höf. er mestur
prédikari á Englandi nú. Og þessi
bók hans hefir vakið meiri athygli og
umræður en nokkur guðfræðibók önn-
ur á síðari árum. Bókin flytur skoðanir,
sem eru allólíkar þeim, er kirkjan flyt-
ur að jafnaði, um ýms aðalatriði krist-
innar kenniugar: samband guðs við
alheiminn, samband mannanna við
guð, eðli hins illa, guðdómseðli Krists,
friðþæginguna, gildi ritningarinnar,
annað líf og guðsríki — gerir einkar-
gáfulega tilraun til þess, að samþýða
öll þessi atriði í hugsanalífi og þekk-
ingu nútíðarinnar.
I inngangsorðunum lætur ritstjór-
inn þess getið, að N. Kbl. fái miklu
minni stuðning hjá landsmönnum en
gamla Kirkjublaðið hafi fengið fyrir
15 árum. Það væri illa farið, ef sá
stuðningur færi ekki vaxandi. Einmitt
um þessar mundir |er verið að halda
að þjóðinni trúmálaritum, sem ekki
leggja að eins kapp á það að aftra
frjálslyndis-þroska þjóðarinnar, heldur
vilja og íæra hana aftur á bak í and-
legum efnum um langt skeið.
Oss virðist, að frjálslyndum mönn-
um ætti að vera áhugamál að styðja
alla viðleitni, sem fer í öfuga átt við
það, er N. Kbl. nefnir með réttu
pröngsýnis-ofstœki fájueðinnar.
Sambandsmálið
og réttlætistiifinningin.
Síðasta hefti hingað komið (nóv. f. á.)
af Breiðablikum, tímariti síra Fr. J.
Bergmanns, flytur grein með fyrirsögn:
Hvar er réttlœtistilfinningin nœmust?,
og er sórstaklega um það, hvernig hún
komi fram í sambandsmálinu íslenzka
við Dani.
Þetta er upphaf greinarinnar:
— Aldrei hefir íslandi verið meiri
eftirtekt veitt út um heiminti en ein-
mitt nú, og aldrei eins mikil. Fiá
Austurríki ritar J. C. Poestion oss,
að aldrei hafi þýzku-mælandi menn gefið
íslandi og íslenzkum málum annan eins
gaum og nú. Fyrir tíu árum hafi blöð
og tímarit naumast fengist til að taka
nokkuð um ísland. Þá hafi enginn
kært sig um að fá nokkura vitneskju
um hluti, sem þar væri á prjónum.
Eu nú sé öðru máli aö gegna. Nú
þykist þau ekki fá of mikið úr þeirri
átt, heldur miklu færra en þeir vildi.
Því nú horfi hugir manna þangað.
Hið sama má segja um hinn enska
heim. Tímaritið ameríska, íteview of
Reviews (þ. e. Vesturheimsútgáfan
af hinu heimsfrægu tímariti W. T. Steade),
flytur all-rækilega ritgjörð um sjálfstæði-
kröfur íslands í þessum mánuði og þýðir
útdrátt úr ummælum danskra blaða og
tímarita um það, sem fram hafa komið
eftir konungsförina í sumar. Er það
gjört af skilningi og velvild, og af sam-
hug svo miklum með kröfum íslendinga,
að lesendum dylst ekki hugur um ein-
dregið meðhald. Hins veíður líka vart,
að þar mundi hægt að koma að fræð-
andi ritgjörðum um íslenzk mál, svo
framarlega sem nokkur hefði tíma og
ástæður til að rita. Er eigi þettavegna
þess, að réttlæti hins íslenzka málstaðar
só að verða mönnum Ijóst?
Höf. þykir því næst stinga nokkuð í
stúf, er kemur til bræðra vorra Dana,
dauskra ummæla vel flestra í vorn garð
um sjálfstæðiskröfur vorar. Mikill meiri
hluti þjóðarinnar dönsku sé þeim kröf-
um allsendis andvígur, einkum þeir sem
mestu ráða f landinu: þeir sem hafa
stjórn þess og fjármagn með höndum,
þótt einstöku ágætismenn líti á sam-
bandsmálið öldungis óvilhöllum augum
og vilji láta róttlætið ná fram að ganga.
Einn þjóðmálaflokk danskan telur
hann þó líta á málið öðrum augum,
augum róttlætis og sanngirni. Það eru
jafnaðarmenn (sósíalistar). Hinir flokk-
arnir líti á það frá sjónarmiði danskra
hagsmuna og danskra drotnunar-hug-
mynda. Leggur höf. loks út af því frá
kristilegu sjónarmiði, hver læging það
só, er þeir verði til að sýna næmari
róttlætistilfinning, sem eru kristinni trú
andvígir, svo sem eru jafnaðarmenn vel
flestir, heldur en hinir flokkarnir, sem
kallast vera sæmilega kristnir. —
Þetta er vitaskuld aldrei nema satt.
Þ ó er hitt eftir að vita, hvort jafn-
aðarmenn mundu sama sinnis, ef þeir
hefðu völdin. Þeir eru nú í litlum
minni hluta á þingi og hafa lítil sem
engin völd utan þings. Það er þvf
hugsanlegt, að þeir uoti þetta mál
meðal annarra aðallega til að áfellast þá,
sem völdin hafa, en lótu sór alt hægra,
ef um skifti og þeir mættu ráða. En
ekki er rótt að gera ráð fyrir slíku alt
um það.
lir Mjrdaluuni.
Eins og kunnugt er, þá er Mýrdal-
urinn vestasta héraðið í Skaftafells-
sýslu; austasti bærinn er Hjörleifs-
höfði og stendur austur á Mýrdals-
sandi; en vestasti Sólheimar og stend-
ur við Sólheimasand.
fléraðið er því lukt söndum að
auBtan og vestan, en jöklum að norð-
an. MýrdaUjökull gnæfir þar við
himin, svipmikill og tignarlegur, og
teygir frá sér hvíta fæturna niður í
gil og lautir undirfjallanna.
Aðalbygðin er í dal þeim, er sveitin
dregur af nafn sitt. það er all-stór
dalur með tlötum botni, um 4 rastir
frá austri til vesturs og nokkuru lengri
frá norðri til suðurs.
Fremst f þessum dal er Dyrhólaós,
og milli hans og sjávar er Dyrhóley.
Óvíða mun feg’ra en á grasflötunum
þar í eyjunni, þegar ósinn er spegil-
sléttur. En hins vegar sogast sjórinn
um sker og dranga, en smábára leik-
ur sér við sandinn.
Mýrdalurinn hefir lengi verið bjarg-
vættur sýslunnar.
Aður en botnvörpungarnir tóku að
venja komur sínar hingað, var hér
fiskisælt mjög, þegar á sjó var komið.
það kom sér vel, því að ekki var auð-
hlaupið að þvf að ná sér f björg utan
af Eyrarbakka þegar hart var í ári.
þvi var sjórinn oft og einatt bjarg-
vættur manna um alla sýsluna.
Fyrir 20 árum var byrjað að verzla
í Vík, og hefst með því nýtt tfmabil
í sögu þessarar sveitar.
það stendur heima, þegar verzlunin
kemur, að þá koma líka botnvörpung-
arnir, og eru þeir búnir að eyða svo
vandlega hin fiskisælu grunnmið, að
ekki verður fiskvart, þótt róið sé árum
saman.
Meðan verzlað var á Eyrarbakka og
í Vestmanneyjum gekk mestur hluti
vorsins í þessar ferðir. Stundum tept-
ust menn 2—3 vikur í Vestmanney-
jum og komu svo með 1 hestburð í
fari síuu.
þess á milli var róið þegar fært var,
svo lftill tími varð til jarðabóta eða
húsa; enda enginn áhugi á slíku þá.
Ekki gert nema haldið við hinum ló-
legu hreysum.
Taði nær öllu brent, en lítið hirt
um sð taka mó, þótt fáanlegur væri.
þegar verzlunin kemur og aðdrættir
verða hægri, er eins og nýtt líf færist
í sveitina. þá fara menn að vinna
fyrir kaupi við uppskipun, þann tíma
sem gekk annars í ferðalög; enda er
þá þegar farið að bæta hús og jarðir.
Byrjað á heyhlöðum, með járnþaki,
og hefir þeim fjölgað svo ótt, að nú
er nálega hvert heystrá undir járnþaki.
því næst var tekið til við íveru-
húsin; og gerðu sér flestir fjós-bað-
stofur fyrst í stað. En brátt sáu menn,
hve óvistleg húsakynni þær voru, þótt
þær kostuðu ærið fé. þær voru því
að mestu lagðar niður, en timburhús
komin í staðinn á allflestum bæjum.
þar hafa menn þó illa goldið van-
kunnáttunnar, og gætir þesB all-mjög
enn þá í gerð timburhúsanna; því
að mörg eru þau að einhverju leyti