Ísafold - 07.03.1908, Qupperneq 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar í
viku. Ver?) árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eda l1/* dollar; borgist fyrir
mibjan júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bnndin við áramót, er
ógild nema komin bó til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus viö blaðiö.
Afgreibsla: Ansturstræti 8.
XXXV. árg.
Reykjavík laugardaginn 7. marz 1908.
10. tölublað
I. O. O. P. 893138 l/2
Augnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—8 i spítal.
Forngripasafn opib á mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—2 l/a og ö1/^—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skriístofa frá 8 árd. til
10 sibd. Alm. fundir fsd, og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Guðsþj.91/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5.
bandsbankinn 10 */a—21/*. Bankastjórn við 12—1*
Landsbókasafn 12—8 og 6—8.
Landsskjalasafnið á þrd., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasafn k sd. 2—8.
Tannlækning ók. í Tósthússtr. 14, l.ogS.md. 11-
Brunabótagjöldum er við-
taka veitt mánudaga og fimtudaga kl.
3 l/2—5 72 í Austurstræti 20.
Karlar eða konur
sem umboðsmenn til að taka á móti
ýmsum vörum frá Þýzkalandi, Berlin,
og fleiri löndum óskast í hverjum
hreppi á íslandi.
Meðmæli hreppstjóra eða sóknar-
prests eru áskilin.
Bréfaskifti á íslenzku.
Umsóknir sendist ritstjóra ísafoldar
fyrir 1. maí 1908.
MillilandaneMin
Fyrsta skeytið um hana hingað var
þetta um hálftímafundinn sama kveld-
ið, sem íslenzku nefndarmennirnir
komu til Khafnar, og um tvö kon-
ungsheimboð næsta sólarhring, — að-
alsamkomulags-þjóðraðið.
fú, og þetta, að ritari í nefndinni
ætti að vera maðurinn, sem útvalinn
er fyrir löngu af hinni dönsku stjórn
til að »flytja málið« af hennar hendi
gegn íslendingum.
Þar með er nefndin lokuð inni um
óákveðinn tima, þ. e. nefndarmönn-
um bannað að láta nokkurn mann
út í frá láta nokkurn skapaðan hlut
til sín heyra um það er í nefndinni
gerist þangað til hún hefij; lokið verki
sínu.
Því næst kemur nú fyrir fám dög-
um, 4. þ. mán., svofelt blaðahrað-
skeyti:
Satnkvœmt prentaðri skýrslu, er Jram
liejir verið l'ógð Jrá hagjrœðisskrifstoju
rikisins (um viðskijti Islands og Dan-
merkur) Jrá iyoo—/907, skuldar Is-
land ríkissjóði nú j,j 00,000 kr. Al-
pingi er kent um upphaj einokunarinn-
ar.
Dybdals stjórnarjarskjal Jram lagl
prentað.
Þetta gerðist hvorttveggja Jöstudags-
kveldið 28. J. mán.
Næsti Jundur laugardag (p. e. í dag).
Ejtir pað 4 Jundir á viku.
Viltur er sá sem geta skal, — spá
í eyðurnar um, hvað muni vera til
tínt upp í þessar 5 miljónir og 300
þúsundir.
Skuldaskiftin eru rakin alt frá ár-
inu 1700.
Og þó mæla stöðulögin svo fyrir
(frá 2. jan. 1871):
»011 skuldaskifti, sem verið hafa
hingað til milli ríkissjóðsins og ís-
lands, eru hér með alveg á enda kljáð«.
Er þetta þá svo að skilja, að Dan-
ir striki nú sjálfir yfir íögin, sem þeir
valdbuðu oss fyrir 37 árum?
Eða að þeir striki yfir þess klausu
eina í þeim, en láti annað standa ?
Og hafi þeir gert það, fá þeir þá
þessa fjárhæð saman með því móti,
að leggja saman allar greiðslur úr
ríkissjóði tíl íslands timabilið 1700 til
1871, en draga frá að eins beinar
tekjar af landinu, að sleptu því sem
var látifr renna í ríkissjóð af arðbær-
urn eignum, svo sem andvirði stóls-
jarðanna o. m. fl. ?
Eða hafa þeir tekið hallærisgjafirn-
ar eftir móðuharðindin (1783), og lagt
við þær vexti og vaxtavexti til þess að
komast svona hitt?
Af þeim var töluvert bæði frá Her-
togadæmunum og Norvegi. Mundu
þeir helga sér það líka?
Svo kemurtímabiliðfrá 1871 — 1907.
Hvað skyldi þar vera talið oss til
skuldar ?
Strandgæzlukostnaðurinn eða hvað ?
Það er þó kostnaður, sem rétttrú-
aðir danskir stjórnvísindamenn hafa
ekki mátt heyra annað nefnt en að
teldust rikissjóði, með því að strand-
varnirnar væri alríkismál.
Eða er það Khafnar-landstjórnar-
kostnaðurinn tímabilið 1871 —1903,
sem stöðulögin ákváðu að greiða bæri
úr ríkissjóði?
Eða póstferðastyrkurinn milli landa,
er þau skipuðu eins fyrir um ?
Viltur er sá, sem geta skal.
Líklegast er, að þetta eigi að vera
gryla, sem a að ógna oss og gera
nefndarmennina íslenzku þjála og
þæga, og jafnvel hafa þetta til þess að
slá af móts við hæfilegar ívilnanir vor
megin í innlimunarátt!
Þetta umtalaða stjórnarfarsskjal Dyb-
dals mun vcra ritgerð, er hann samdi
fyrir á að gizka 10—12 árum og
prentuð var þá í laumi til stuðnings og
leiðbeiningar þeim dönskum stjórn-
vitringum, er eitthvað vildu vita eða
þyrftu að vita um íslenzka stjórnbót-
armálið. Hér á landi mun enginn
maður hafa fengið að sjá það nema
landshöfðingi, — í trúnaði. Anders
Dybdal þessi var þá og hafði verið
langa hríð stjórnardeildarforstjóri hjá
íslandsráðgjafanum. Nú er hann stiít-
amtmaður í Álaborg. Hann var mjög
ákveðinn innlimunarmaður, andvígur
öllum frekari umbótum á stjórnarhög-
um vorum en stöðulögin ákveða og
stjóraarskráin frá 1874. Hann var
þvi mjög mótfallinn, er Nellemann
heit. léði máls á tilslökun við oss
siðustu missirin, sem hann fór með
Islands mál.
Heldur er bót að því en hitt, að
pukurbæklingur þessi skríður nú loks
fram í dagsbirtuna. Hann þolir hana
liklega heldur illa.
Hugsaníegt er, að þetta »stjórnar-
farsskjal«, sem hraðskeytið svo nefnir
á íslenzku, sé þó ekki þessi ritlingur,
heldur blaðagrein, sem vart varð við
á gangi í Khöfn fyrir fám missirum
og þekkja þótti mega á mark sama
manns; hún var þá nafnlaus og
komst aldrei í neitt blað. Hún hafði
verið svo merkilega ógóðgjarnleg í
vorn garð, að hinum dönsku blöðum
þótti heldur um of. »Skjals«-nafnið
virðist eiga fult eins vel við um slíka
grein eins og áminstan bækling.
En alt er þetta ekki annað en ágizk-
un.
Þess er getið í Khafnar-blaði, að
H. Matzen prófesssor hafi sótt um
(og fengið) lausn frá kenslu um stund
til þess að geta unnið óskiftur að
mestu í millilandanefndinni. Hann er
einnhöfuðinnlimunarkennimaðurDana,
svo sem mörgum inun kunnugt vera.
Þeim þykir sýnilega mikils við
þurfa, hinurn dönsku köppum.
Fremur eru að vísu líkur til að
þessi 5 milljóna reikningur Dana sé
saman settur til þess að storka oss ís-
lendingum en að gera eigi beint til-
kall til þess fjár sem hverrar annarr-
ar skuldar.
Þeir segja við oss sem svo;
Svona höfum við verið góðir við
ykkuf, verið alt af að gefa ykkur, stór-
fé, en þið þakkað það skömminni
einni, verið hortugir og heimtufrekir.
Hvar stæðuð þið nú, ræflarnir, ef við
gengjum eftir því sem okkar er rétt-
mæt eign?
Þetta ætti með öðrum orðum að
vera fremur gaman en alvara.
En grátt mundi slíkt gaman kallað,
ef bræður ættu í hlut; og mun mörg-
um finnast lítið bróðurþels-bragð að
slíkum viðtökum á fyrsta samkomu-
lagsfundi, jafnhliða matgjöfunum. Og
til er sá íslenzkur metnaður, er telja
mundi það svar bezt við eiga, hvort
heldur sem þetta er beisk alvara eða
grátt gaman, að íslenzku nefndarmenn-
irnir bæðu »bræðurna« sitja heila,
gengju af fundi og sneru heim á leið
með fyrstu ferð.
Heilsuhælisfólagið
Félagsmenn orðnir rúm 4000
Heilsuhælisstaðurinn ákveðinn
Þriðjungur félagsmanna er í Reykja-
vík, 1330.
Þar næst eru Hafnfirðingar drýgstir.
Þar, á þeim stöðum báðum, hafa
Oddfellowar, frumkvöðlar þessa fyrir-
tækis, unnið manna mest að því að
afla félaginu fylgis.
Annarsstaðar á landinu hafa undir-
tektir hvergi orðið betri að tiltölu en
á Fáskrúðsfirði, fyrir forgöngu Georgs
læknis Georgssonar. Félagsmenti þar
nær 70, með nær 90 árstillögum.
Andrés læknir Féldsted á Þingeyri
hefir og útvegað nær 100 félagsmenn,
með fast að 130 árstillögum.
Alls eru fengin loforð fyrir 3000
árstillögum. Hvert árstillag er 2 kr.
minst. Margir hafa lofað fleiri en
einu árstillagi, sumir alt að 10.
Þetta eru 10,000 kr. í árstekjur.
Æfitillögum, 200 kr., hafa og nokkr-
ir skrifað sig fyrir og greitt þau flest-
allir.
Þar að auki hafa félaginu gefist
samtals nær 6l/2 þús. kr. Þar af
er nær þriðjungur, 1850 kr., frá Odd-
fellowum i Reykjavík, 1400 kr. frá
amtsráði Suðuramtsins, 1000 kr. frá
H. Ellefsen hvalara.
Enn eru ófengin ákveðin tillagalof-
orð úr meira en þriðjungi allra sveit-
arfélaga á landinu. En þau koma
smámsaman.
Um 20 þús. kr. þurfa árstekjur að
verða, eftir því sem á er ætlað, til
þess að rísa undir kostnaði af 50
sjúklinga heilsuhæli með ekki hærri
meðgjöf en flestum er kleift, svo
sem 1 kr. á dag t. d.
Félagið þarf því að stækka enn að
miklum mun, helzt að tvöfaldast.
Auðvitað er ekki hugsað til annars
en að reisa hælið sjálft að meira eða
minna leyti fyrir lánsfé. Það kostar
fráleitt minna en 100,000 kr. En
lánið þarf að ávaxta og helzt endur-
greiða smámsaman að einhverju leyti.
Svo er reksturskostnaðurinn.
Þótt ekki sé hægt að svo stöddu
að ábyrgjast, að félaginu verði kleift
að koma heilsuhælinu upp á næstu
missirum — stjórnin vill að það gæti
orðið sumarið 1909 —, þá hefir hún,
félagsstjórnin, þó fest sér umráð yfir
jarðarparti undir hælið og þar með
afráðið, hvar það eigi að standa.
Það eru Vífilstaðir í Garðahreppi í
Gullbringusýslu, eftir tillögum nefnd-
ar þeirrar, er yfirstjórn félagsins hafði
kosið til að velja staðinn, svo sem
frá var skýrt í síðasta blaði.
Hún lýsir staðnum sem hér segir:
Við höfum gætt að ýmsum stöðum
hér nærlendis, í Reykjavíkurlandi, i
Seltjarnarneshreppi, Mosfellshreppi og
Garðahreppi, og lízt okkur langbezt á
kirkjujörðina Vífilstaði í Garðahreppi.
Vífilstaðir er efsti bær í þeirri sveit
og er þaðan 2J/4 röst ofan á Hafnar-
fjarðarveg hjá Hraunsholti (ekki ak-
vegur); frá Hraunsholti er 2 rasta leið
í Hafnarfjörð, en 8 rastir til Reykja-
víkur. Bærinn stendur sunnan í hálsi,
er gengur frá austri til vesturs og
veitir mjög gott skjól fyrir norðan-
vindum, svo að þar er lygnt í riorð-
anátt, þó að hvast sé í Kópavogi, á
Bústöðum og íArtúni, og rok hér í
Reykjavík.
Til vinstri handar frá bænum, aust-
ur með hálsinum, er allstórt stöðuvatn,
Vifilstaðavatn, þrefalt stærra en Reykja-
víkurtjörn eða þaðan af meira; eru
hæðir kringum vatnið að norðan, aust-
an og sunnan og skógi vaxin suður-
'nlíðin (Sandahlíð). Vatnið leggur
mjög seint, og sitja jafnan álftir á
því á vetrum. Úr vatninu rennur
allstór lækur, Hraunsholtslækur, niður
með túninu á Vífilstöðum gegnum
mjög laglegan, sléttan engjablett.
Nokkur silungsveiði er bæði í vatn-
inu og læknum. Að sunnanverðu
við þetta dalverpi, beint á móti bæn’
um, er öxlin á Vífilstaðahlið, gengur
hlíðin til landsuðurs, og er lágskóg-
ur í hlíðinni utanverðri, en hærri
skógur þegar innar dregur; frá hlíð-
inni gengur Hafnarfjarðárhraun til
sjávar; er þar og góður vegur milli
hrauns og hlíðar og hraunið mjög
fagurt, mikill gróður í dældunum.
Frá bænum sér út á sjó og suður til
fjalla. Af hlíðinni er mjög viðsýnt í
allar áttir. Vífilstaðabær er rúmar 40
stikur yfir sjávarmál, vatnið 30 stiknr,
Vífilstaðahlíð 150 stikur háhlíðin.
Okkur virðist þessi staður bera
langt af öllum öðrum stöðum hér
nærlendis: nálægt þjóðbraut, en þó
út úr, svo að þar er mjög litil manna-
ferð; náttúrufegurð mikil og marg-
breytt; skjólgott fyrir köldustu áttinni;
hægt um neyziuvatn og afrensli, þur-
lent og hentugt hússtæði hvar sem vill.
Jörðin Vífilstaðir er kirkjujörð frá
Görðum og er afgjaldið 6 vættir fiska,
og 2 kúgildi. Er nú tvíbýli á
jörðinni; hefir eldri bóndinn, Sigurður,
búið þar yfir 20 ár. Túnið er held-
ur gott, engjar litlar, en ágæt útbeit,
þar sem er hlíðin og hraunin; eru 2
stórir hellar í hrauninu skamt frá
bænum og fé hýst í þeim; þeir heita
Maríuhellar.
Við teljuin sjálfsagt að félagið festi
kaup á jörðinni handa hælinu, því að
margt ilt getur af því leitt, ef stjórn
hælisins má ekki ráða því, hver ábú-
andinn er á jörðinni, enda margt ann-
að, sem með því mælir, að hælið eigi
jörðina. Einhverja grasnyt mundi það
þurfa, og skóginn ætti að friða; hann
mundi þá hækka og prýkka ár frá
ári. Gæti þá lika komið til mála, að
landið verði fé til að græða skóginn,
svo að hælið þyrfti engu þar til að
kosta.
Við getum ekki enn sagt með vissu,
hvar hentast muni að reisa húsið,
hvort heldur á túninu eða innar, nær
vatninu; enda skiftir það minstu að
svo komnu. — —
Reykjavik 27. febr. 1908.
G. Björnsson. G. Magnússon
Hjörtur Hjartarson.
Yfirstjóm félst á fundi 29. f. mán.
í einu hljóði á tillögur nefndarinnar
um heilsuhælissetrið og afréð að festa
sér umráð yfir svo miklu af jörðinni,
sem þurfa þætti, en það er sem svarar
þriðjungi hennar fyrst um sinn.
Og er nú bráðabirgðasamningur
gerður um það við ábúendur jarðar-
innar og landsdrottin, Garðaprest, með
biskups ráði.
Þar næst vat á sama fundi sömu
nefnd falið að gera tillögur um stærð
og lögun hins fyrirhugaða heilsuhælis,
lostnaðaráætlun m. fl.
Vesturfarir og vestanfarir.
Maður er nefndur Páll Bergsson,
íyfirðingur, er verið hefir vestan hafs,
Ameríku, rúm 20 ár, og er nú ný-
kominn þaðan, i þeirn ótíðkanlegum
erindagerðum, að eggja landa sína hér
aj vesturferðum, en ekki á.
Það segir sig sjálft, að í slíkum
erindum ferðast hann ekki á kostnað
Canadastjórnar og fyrir gott kaup frá
henni, heldur á sjálfs sín kostnað ein-
göngu.
Hann fór vestur fyrir ítrekaða áegg-
jan nákomins ættingja síns, er þá
var búinn að vera þar 11 ár. Hon-
um (P. B.) leið vel hér, hafði nóg
að gera sumar og vetur, og vel í
aðra hönd. En harðæri gekk yfir hér,
sem frændi hans vestra býsnaðist
mikið yfir og níddi landið ákaflega í
bréfum sínum, en hældi Ameríku.
— Bréfin vestan að eru verstu og
hættulegustu vesturferða-agentarnir.
— Leið honum þá ekki vel?
— Nei. Hann hafði aldrei nema
til hnifs og skeiðar, með miklu striti;
var aldrei óvinnandi.
— Hvernig gat hann þá farið að
eggja yður á að koma?
— Eg skil það ekki. Eg held helzt
að það hafi verið búið að koma inn
í hann svo mikilli ótrú á landinu, af
látlausu níði vesturfara-smalanna, að
honum hafi fundist vinir sínir og
vandamenn vera í voða staddir, ef
þeir létu hér fyrir berast, en mundu
hafa nokkurn veginn í sig og á, ef
þeir kæmu vestur. Eg ímynda mér
það heldur en hitt, að hann hafi vil-
jað láta mig lenda í sama skipbrotinu,
samkvæmt hinu fornkveðna um sætt
sameiginlegt skipbrot. Eg trúi því
ekki um hann, — þótt dæmi viti eg
hins, að sjaldan muni skrifað nema
gott vestan að, þótt litlu sé af að
láta. Það er þá heldur þagað.
Hann tók mér vel, þessi frændi
minn, en hann var nauðalítils megn-
ugur.
, *
Hr. P. B. var 6—7 missiri i Winni-
peg, en fluttist þá suður í Duluth í
Minnesota. Þar var hann 17 ár, og
þar er fólk hans enn, kona og 5 börn.
Hann hafði ýmislegt fyrir stafni, en
helzt eða oftast einhverja smáverzlun.
Með því að neyta allrar orku, beita
öllum lifs og sálar kröftum af fremsta
megni bjargaðist hann nokkurn veginn,
segir hann, en hefir engan afgang eða
lítinn sem engan.
— Eg er sannfærður um, mælti
hann, að með sömu viðburðum hefði
eg haft helmingi meira í aðra hönd,
ef eg hefði aldrei vestur farið.
— En eruð þér, þá viss um, að
þér hefðuð lagt eins mikið á yður
hér eins og þar?
— Nei, ekki er eg það að vísu.
Og annað er hitt, að vestra lærist
manni betur að beita kröftum sínum
með hagsýni og fyrirhyggju. Maður
sér það fyrir sér og lærir ýms vinnu-
brögð betri en hér. Það er aðalábat-
inn á verunni vestra að mínum dómi.
Hvernig á að að fara að laða
landa vestan um haf aftur, þá er hér
mundi slægur í? spyr ísafold.
— Fyrst þurfa að koma í móti hag-
skýrslunum vestrænu, sem eru ekki
annað en úrval, um hagi þeirra, er
bezt líður þar, áreiðanlegar skýrslur
um efnahag manna hér og að dreifa
þeim skýrslum út meðal landa vestra.
Því næst þyrfti að hafa vestra góðan
erindreka, er veiti þeim, er heim vilja
fara, þær leiðbeiningar og þá fyrir-
greiðslu, sem þeir þarfnast og hægt
er að láta þeim í té, — alveg eins
og Canadastjóm hefir hér slíkan erind-
reka til að leiðbeina mönnum vestur