Ísafold - 07.03.1908, Page 2

38
ISAFOLD
Það er ekki meira fyrir stjórn íslauds
að hafa slíkan erindreka vestra til að
greiða fyrir vestanförum en fyrir
Canadastjórn að hafa mann hér til að
greiða fyrir vesmrförum.
Þvinæst ætti stjórnin hér að reyna að
útvega vestanförum einhverja ívilnun
í fargjaldinu vestan að, að minsta
kosti ef þeir væru nokkuð margir í
einu, alveg eins og Canadastjórn ger-
ir handa vesturförum.
Loks gæti landssjóður styrkt menn
beint til vestanferða með hæfilegum
ferðastyrk, ætlað til þess nokkur þús-
und um árið; hann leggur fram fé
til einhvers, sem óarðvænlegra er og
síður er þörf á.
— En mundi ekki slíkur styrkur
verða misbrúkaður, og meðal annars
þeir gangast helzt fyrir honurn, sem
minstur væri fengur i hingað ?
— Nei, styrkurinn yrði aldrei og
ætti ekki að vera nema lítill hluti
eða að minsta kosti minni hluti þess,
sem heimferðin kostar, og þá alls ónóg
ónytjungum og öreigum; enda mundi
þess konar fólk engan hug leggja á
að vitja aftur fósturjarðar sinnar.
Heimfýsi ala yfirleitt þeir einir vest-
anmenn, sem aldrei geta gleymt
gamla landinu, setja það skör hærra
en alla staði aðra á hnettinum; en
slíkir menn eru margir vestan hafs
og peir eru ekki af lakari endanum;
það er öðru nær. Hafa má og þá
varúð um ferðastyrkinn, að hann yrði
ekki annað en endurgjald upp í til-
kostnaðinn til að komast heim, sem
greitt væri t. d. ekki fyr en 2—3 ár-
um eftir að vestanfarinn væri seztur
hér að við fasta atvinnu, búskap eða
annað. Þá væri það fyrir girt, að
nota mætti styrkinn til snöggrar ferð-
ar hingað heim eða jafnvel í vestur-
farasmalamensku.
Enn þyrfti, ef vel ætti að vera, að
hafa hér nefnd manna, sem greiddi
fyrir hingað komnum vestanförum
um atvinnu og leiðbeindi þeim á
ýmsa lund, visaði þeim á atvinnu, út-
vegaði þeim ábýli, ef drög væri lögð
fyrir það í tíma, áður en ráðist væri
til heimferðar, og þar fram eftir
götum.
Erindi hefir hr. P. B. flutt um
mál þetta bæði hér og í Hafnarfirði —
ísafold hefir þó ekki heyrt það —
og ætlar sér að flytja það víðar miklu.
Hann tjáist segja þar kost og löst á
lifinu vestra og varar menn við gyll-
ingum og ginningum þaðan, hvort
heldur í bréfum eða munni vestur-
farasmala. Gerir sér far um að
bera saman lífið hér og þar rétt og
hlutdrægnislaust, , og sýna fram á,
hver heimska sé að ímynda sér það
miklu betra þar en hér.
Ekki er ólíklegt, að landi þessi hinn
vestræni tali af meiri kunnugleik um
líf fátæklinga i bæjum vestra heldur
en sveitamanna þar, með þvi að það
hefir hann reynt sjálfur, en sveitalífið
ekki eða sveitabúskap. Enda ber hann
ekki á móti þvi, að íslenzkum bænd-
um vestan hafs líði mörgum vel;
sumum mjög vel. En hann heldur
fram þeirri eindreginni skoðun, að
með sömu atburðum mundu þeim
hinum sömu hafa vegnað engu mið-
ur hér á landi. — Hann ber ábyrgð á,
hvort sú skoðun er rétt eða ekki.
Það væri harla mikilsvert fyrir oss,
fyrir gamla landið, að sem mest drægi
úr vesturförum héðan af, og að vest-
anfarir ykjust að sama skapi. Þess
þörfnuðust vér sáran. En hlutdrægnis-
laust þarf að dæma vistina vestan hafs
og austan, og þeir einirþað að gera, sem
dæma kun-na. Ella fer ver en skyldi.
Hr. P. B. er skýrleiksmaður, rösk-
ur og hvatlegur, hátt á fimtugsaldri.
Hann hugsar til að láta konu sína
og börn koma á eftir sér vestan að
og ætlar að taka sér bólfestu hér ein-
nversstaðar þar sem honum lízt bezt
á sig.
Veðrátta
viknna frá 1. marz til 7. s. m. 1908.
Rv. Bl. Ak. Gr. Þh.
s -4 2.7 -4 3.0 4- 7.5 -4 3.7 4- 9.5 0.0
M 0.0 4- 3.0 4- 4.8 -4 7.8 4- 6.7 - 0.8
Þ -rí 1-6 4- 2.0 4- 4.5 -4 9.2 -4 3.2 - 2.1
M 0.0 -4 6.5 4- 6.0 -4 3.4 -4 1-8 - 2.6
F + 1.5 4- 2.2 -4 0.2 — 2.2 + 3.0|- - 3.1
F + 0.3 + 2.1 + Á4 -4 1-9 + 0.41- - 3.3
L -b 0.6 4- 5.1 4- 3.8 4- 9.0 -4 6.0 - h 18
Hægviðri og stillar þessa vikn, stondum
mesta blíða.
1
A víð og dreif.
iv.
Sólskin og tungsljós.
Nýlega las eg í blaði langa grein
um mann, og var hún einróma illyrði
um manninn.
Þegar hún var lesin betur niður í
kjölinn, kom það upp úr kafinu, að
þessum manni var fundið það til for-
áttunnar mest, að — honum hafði
farið fram!
Ritgerðin var hálfsmánaðar löng,
þ. e. hún var f tveim blöðum, sem
komu út eitt í hvorri viku. í þess-
um greinum var rakin framkoma
fjandmannsins á þann hátt, að hann
var mintur á hvassyrði þau, sem hann
hafði látið fjúka um mótstöðumenn
sína, þegar hann var á gelgjuskeiðinu.
Nú var hann vaxinn upp úr því að
illyrðast við mæta menn. Og um
þetta var honum svo brigzlað.
Þetta blað, sem jós þessu skolpi á
mótstöðumann sinn, hafði að ritstjóra
óþroskaðan mann og lítils háttar. Það
var þess vegna engin furða, þótt
þannig þyti í þeim tálknum.
Eg furðaði mig að minsta kosti
ekki á þessu atferli, þessa manns.
En eg féll nálega í stafi hérna um
daginn, þegar eg las i Bjarma —
guðsmálablaðinu, sem mentamaðurinn
Bjarni Jónsson stýrir — grein eina,
sem átelur síra FriðrikJ. Bergmann fyr-
ir það eitt, að — honum hefir farið
fram.
Síra Friðrik var á fyrri árum rit-
mensku sinnar ekki laus við að vera
hégiljumaður i guðfræði sinni og frem-
ur ihaldssamur. Hann hélt þvi fram
t. d., að Gamlatestamentið væri alt
»innblásið af guði«, »bókstaflega«, ef-
aðist t. d. um, að dauðinn mundi
hafa verið til í náttúrunni á undan
syndafallinu o. s. frv.
Nú er síra Friðrik vaxinn langar
leiðir upp úr þessum barnafötum.
Þetta finst mér gleðiejni.
En hitt finst mér harmur mikili, að
minna hann á þessi barnabrek sín, í
þeim vændum, að gera hann minni
mann nú, en hann hafi áður verið, í
guðskristninni.
Mér finst það ekkert undrunarefni,
að ungir menn fara flaumósa um
skeið og hafa hátt. Sá er háttur
ungra manna, sem efni er í, oft og
víða. Ef þessir menn vaxa með aldr-
inum, eru þeir ekki ámæiisverðir á
þroskaskeiði sínu.
Og svo er um síra Friðrik. Hann
þroskast nú dagvöxtum, svo að hann
mænir yfir þann FriðrikJ. Bergmann,
sem hóaði í lætin fyrir 10—13 árum.
Þá var hann hálfgildings hrævareldur
í vestrinu, sem logaði á spjótsoddi
síra Jóns Bjarnasonar. Nú er hann
sólskinsblettur og kvöldroði, sem spá-
ir góðviðri að morgni.
Hvenær skyldi mörlandinn hætta
þvi, að bregða náunga sínum um það,
að öðru vísi hafi hann dður verið ?
Halda þessir ramstöðu, mosavöxnu
menn, að sá maður sé mestur, sem
stendur i sömu sporum alla æfi?
Sjálfur meistarinn breyttist og óx.
Lesið æfisögu hans, sem Renan franski
ritaði, og sjáið rök þ'au, sem speking-
ur sá færir fyrir því, að Jesús Kristur
hóf síg af einni hæð á aðra, til þess
er hann komst upp á þá efstu —
Golgata.
Þann veg var honum háttað.
Og hví skyldu guðfræðingar vorir
leika sér að því að verða mosavaxnir
að fótum og sprotnir geitaskóf í
höfði?
Því að alt af er verið að opna eitt
herbetgi að öðru í völundarhúsi lífs-
ins og vísindanna.
Sá maður, sem vill ekki líta inn í
þau herbergi, hann metur tunglsljósið
meira en sólskinið.
Mér finst það vera »gleðilegt tákn
tímanna*, að ýmsir meiriháttar guð-
fræðingar vorir eru nú búnir að ná
þeim þroska, að þeir taka sólskin vfs-
indanna fram yfir tunglsljós kirkjunnar.
Eg man vel þá tíðina, þegar síra
Jón Helgason, Haraldur Níelsson guð-
fræðingur og síra Friðrik J. Bergmann
tóku tunglsljósið þetta fram yfir sól-
skinið, sem eg nefndi. Síra Þórhall-
ur gerði skynseminni jafnan hátt und-
ir höfðinu. Og mér virðast þessir
guðfræðingar allir saman vera komnir
á svipaða sjónarhæð þeirri, sem síra
Páll Sigurðsson stóð á, austur í Fló-
anum.
Bjarminn hans Bjarna og Ástvaids
er ef til vill einn þeirra lita, sem
friðarbogann skreyta. En hann er
ekki sólskinið í fulln veldi — er
ekki og mun ekki verða.
Hann kann að verða fult tungl.
Tunglsljósið er auðvitað betra en
ljósleysi.
En — enginn gróður lifnar í þvf
ljósi, hvorki jurtalíf né hugsana.
Sólarljósið eitt orkar því að vekja
lífið af svefni sínum.
Þess vegna ann eg sólinni meira
en tunglinu.
Og þess vegna ann eg meira þeim
mönnum, sem eru sólarmenn, heldur
en mánamönnunum.
G. F.
Um seðlafölsun hefir kvittur
borist frá Khöfn með síðustu ferð, —
að þar hafi orðið vart við falsaða ís-
lenzka seðla. En kunnugra manna
mál er það, að fyrir þeim kvitt muni
ekki vera nema einhver misskilnings-
flugufótur, — sem betur fer.
Enda mun mega treysta því fylli-
lega um seðla Islands banka að minsta
kosti, að eftir þeim sé alveg ókleift
að líkja, svo að nokkur mynd sé á.
Það er svo mikið vandaverk. Þeir
eru prentaðir í einhverri heimsins
vönduðustu seðlaprentsmiðju, suður í
Leipzig, með 4 litum og ýmsum af-
arvandasömum auðkennum, þar á
meðal nokkrum leynikennimerkjum.
Enda hafði prentun þerrra kostað bátt
upp í 40,000 kr,
Hinir nýju Landsbankaseðlar virðast
og vera allveg vandaðir og torstældir,
þótt ekki séu nema ýmist einlitir eða
tvílitir.
Um gömlu Landsbankaseðlana er
öðru máli að gegna. En þeir munu
naumast vera mikið á gangi í Khöfn
nú orðið.
Reykjavíkur-annáll.
Brunabótavirðing samþykti bæjarstjórn f
fyrra dag á þessnm hnseignum, i kr.:
E. Zoéga hótelhaldara, Aastnrstræti
12 (viðbótin)................... 33,240
Sveins Jóns Einarssonar, Grettisg. 4B 24,635
Bj. Guðmundssonar kaupm., Skóla-
stræti 1, með geymsluhúsi . . . 10,644
Gnðm. Þörkelsson, Grettisgötu . . 10,644
Bæjargjaldkeri Reykjavíkur, Pétur Péturs-
son, hefir sótt um lausn frá 1. júlí.
Dánir. Ingibjörg Steingrímsdóttir frá
Hundadal, ógift, dó 27. f. m., 55 ára.
Kristín Jónsdóttir frá Hoffelli i Horna-
firði, dó 4. marz.
Olaíur Guðmnnd son lausam. frá Geld-
ingaá, dó 6. marz, ókv., 50 ára.
Yilborg Jónsdóttir (Vitastíg 13), dó 3.
marz, af mislingaafleiðingum, 13 ára.
Fasteignasala. Þinglýsingar frá síðasta
bæjarþingi:
Árni Guðmundsson seiur 3. marz Sigurði
Sigurðssyni hálfa búseignina Bræðraborg á
3400 kr.
Árni Jónsson selur 4. rr.arz Runólfi Sverri-
sen húseign nr. 13 við Oðinsgötu með 700
ferálnu lóð á 7000 kr.
Guðrún Árnadóttir selur 27. febrúar Þar-
steini Guðlaugssyni húseign við Brautar-
holt með 891 ferálna lóð.
Halldór Þorsteinsson trésmiður selur 25.
febr. D. Ostlund trúboða húseign nr. 8 við
Þingholtsstræti á 7900 kr.
Jón Guðmundsson trésmiður selnr 28.
febr. J. Lange málara húseign nr. 3 við
Þingholtsstræti með 807 ferálna lóð, að
nokkuru í makaskiftum fyrir l/3 jarðarinn-
ar Spákonufells i Húnavatnssýslu.
Jón Vilhjálmsson skósmiður selur 22. febr.
KrÍBtni Jónssyni trésmið 3 /3 af húseign nr.
12 við Frakkastíg i makaskiftum fyrir hús-
eign nr. 4 við Vatnsstíg m. m.
Kristinn Jónsson trésmiður selur 22. febr.
Gunnari Einarssyni kaupm. og Páli Stefáns-
syni verzJunarerindreka húseign nr. 38 við
Vesturgötu i makaskiftum fyrir húseign nr.
4 við Vatnsstig m. m.
Rnnólfur Sverrisen selur 2. marz Hall-
dóri Sigurðssyni trésmið hálfan steinbæinn
Litlu Klöpp við Klapparstræti á 3500 kr.
Hjúskapur. Kristján Jóhannesson skó-
smiður (Vg. 29j og ym. Ingibjörg Jóns-
dóttir, 6. marz.
Andleg víðsýni.
Veturinn er þegar genginn í garð.
Vetrarglugga eru menn að setja á hús
sín utan yfir þá, sem áður voru.
Það eykur ekki birtuna, en það eyk-
ur skjólið. Það bætir fráleitt loftið,
né eykur víðsýni, því á vetrum forð-
ast menn að opna glugga nema ör-
sjaldan, en láta sér lynda að opna
að eins litla loftstnugu neðan við rúð-
una.
Vér gengum eftir stræti einu fyr-
ir nokkuru síðan. Vér tókum eftir
húsi, sem vetrargluggar höfðu verið
settir fyrir á undan öðrum húsnm.
Maður sat fyrir innan gluggann og
horfði út, — ekki gegn um glugga-
rúðuna sjálfa, eins og títt er, heldur
gegn um loftsmuguna undir glugga-
rúðunni. Skyldi honum þykja víðsýn-
in of mikil, ef hann horfir gegn um
rúðuna, spurðum vér sjálfa oss. Skyldi
hann kunna betur við, að sjá ekki
yfir nema örmjóa rönd strætisins i
einu, heldur en að horfa yfir mikinn
hluta þess?
Útsýni mannanna yfir heiminn og
tilveruna var í upphafi álíka víðtæk
og mannsins gegn um smuguna.
Saga mannanna er saga þess, hvern-
ig þeir hafa smám saman komist upp
á að þoka sér frá smugunni og upp
að rúðunni og horfa gegn um hana.
Þeir, sem djarfastir hafa gerzt, hafa
lokið upp glugganum og rekið út
höfuðið.
Lengra hafa þeir naumast komist.
Hin sanna víðsýni er enn naumast
til. Enginn hefir orðið svo frægur,
að horfa yfir alt land sannleikans.
Það heyrir varla til því stigi mann-
legrar tilveru, sem vér þekkjum hér
í mannheimum. Þó er munurinn
óumræðilega mikill, hve mikið af
landareign hans menn horfa yfir, eft-
ir þeirri siónarhæð, sem þeir velja sér.
Oft sjá þeir tómar sjónhverfingar, ef
smugan, sem þeir horfa út um, er
frámunalega þröng.
Gyðingar voru í fornöld óumræði-
lega þröngsýn þjóð, þrátt fyrir það,
að þeir voru trúhneigðir menn. Þeir
áttu bágt með að gera sér í hugar-
hmd, að sá guð, sem þeir trúðu á,
skifti sér nokkuð af högum annarra
þjóða eða léti þeim nokkurn kærleika
í té. Svo lítil var smugan, sem þeir
horfðu út um yfir lifið og tilveruna.
Spámenn risu upp hver á fætur
öðrum og vildu kenna þeim að horfa
út um gluggann. En þeir voru oft-
ast hrjáðir og hraktir og fengu smán-
arlegan dauða að launum. Mann-
kynsfrelsarinn kom og sýndi fram á,
að guð væri faðir allra manna og
færi aldrei í manngreinarálit. Allir
menn væri því bræður, synir sama
föður, enda mundi þeir koma frá
austri og vestri, norðri og suðri og
setjast að borðum i ríki himnanna
með forfeðrum Gyðinga, er þeir stærðu
sig svo mjög af. En fyrir þessa dýr-
legu víðsýni var hann krossfestur.
Lærisveinum sínum gat hann ekki
sagt alt, sem hann vildi. Þeir voru
ekki færir um að veita því viðtöku.
En hann hét þeim fulltingi anda sins.
Smám saman skyldi þeir leiddir í all-
an sannleika. Saga mannanna sýnir,
hvernig þetta er smám saman að
gerast. Fullkomnara skilning eru
menn stöðugt að fá á sannleikanum.
Otal margt skilja menn eflaust nú,
sem lærisveinunum hafði ekki skilist.
En hve framförin er óumræðilega
hægfara I Mennirnir eru svo tregir að
yfirgefa smuguna, þótt verið sé að
sýna þeim gegn um gluggann.
Samt sem áður er ekkert að ör-
vænta. Andi sannleikans, andi rnann-
kynsfrelsarans, guð sjálfur, er með í
allri leit mannauna. Hann leiðir þá
frá einni sjónarhæð til annarrar, —
ósjaldan án þess þeir viti eða kannist
við, hver það er, sem heldur i hönd
þeim. Hann er í rannsóknum vís-
indanna og heilabrotum heimspeking-
anna. Hann er í listurn og skáld-
skap. Hatin er í frelsisbaráttu þjóð-
anna. Og um fram alt er hann þar
sem siðfræði og trúfræði er annars
vegar til að gera mennina víðsýnni
í þeim efnum og auðugri að þekk-
ingu hinnar æðstu speki.
Hvarvetna eru mennirnir að nema
ný lönd. Ög þeirri landnámstíð er
ætlað að halda áfram jafn-lengi tilveru
þeirra. Hleypidómar og blind fast-
heldni við gömul sjónarmið varpa
þokum og torfærum á leið þeirra og
tefja fyrir. Síngirni og úlfúð er fjöt-
ur um fót þeirra. Margir þykjast
eiga allan sannleikann og álíta goðgá
að seilast lengra. Bræður verða þeir
einir þá, sem sitja við sömu smug-
una. Hinir, sem horfa út um rúð-
una, eða hafa verið svo djarfir að
opna gluggann — óvinir sannleikans,
glötunarinnar börn.
En hvað um það I Sannleiksins
andi gefst ekki upp. Hann leiðir
mennina áfram. Kennir þeim betur
og betur að þekkja skapara sinn og
föður og hulin rök tilverunnar. Kenn-
ir þeim betur og betur að þekkja
hver annan og kannast við, að þeir
sé bræður.
Það er hvorki hilling né sjónhverf-
ing. Víðsýni mannanna eykst óðum.
Úthaf sannleikans eiga þeir framund-
an sér. Þeir þekkja naumast enn
nema firði og víkur. Annars gæti
ekki sannleikurinn verið guð, né guð
sannleikurinn. Annars væri líf rnann-
kynsins ömurleg harmsaga. Og ann-
ars væri trúarbrögðin tál.
(Eftir síra Fr. J. Bergmann, i Breiða-
bliknm nóv. 1907).
JbT-á Dtíntnörku. Þaðan er að
frétta lát i merkismanna, Fr. Meldahls
húsameistara í Khöfn og Ludvig
Schröders lýðháskólastjóra í Askov.
Fr. Meldahl var einhver frægastur
maður danskur i sinni ment, lengi
forstöðumaður listaháskólans í Khöfn,
sagði fyrir um smíð á f'jölda stórhýsa
í Danmörku, og eru þeirra frægust
Friðriksborgarhöll fendurreisn hennar
eftir brunann mikla 1859) og Mar-
marakirkjan í Khöfn Hann réð og að
mestu sniði og fyrirkomulagi Alþingis-
hússins; þar hafði þó verið nokkuð
út af brugðið, úl hins lakara, þar á
meðal feld undan stétt undir því. Mel-
dahl var mjög hlaðinn titlum og met-
orðum, hafði hafist af smáum manni.
Hann hafði einn um áttrætt, er haun
lézt.
L. Schröder var 9 árum yngri, en
mun hafa verið elztur lýðháskólamað-
ur með Dönum og þeirra frægastur,
maður stórmikils metinn og mætavel
þokkaður. Hann veitti skólanum í
Askov forstöðu nær hálfa öld, hóf hann
af litlum stoíni til nokkurs konar yfir-
háskóla fyrir öll Norðurlönd.
Tveir minni háttar bankar í Khöfn,
en allstórir þó, Grundejerbanken og
Detailhandlerbanken, komust í þrot í
f. mán., og gátu ekki staðið í skilum
í svip. Því fylgdi venjulegt uppþot,
er svo ber undir, stjórnlaust aðstreymi
þeirra, er inni átti í bönkunum, til að
ná þar í peninga sína. Til þess að
afstýra frekari vandræðum og algerðu
bankahruni hljóp fjármálastjórn ríkis-
ins undir bagga með 10 milj. kr.
ábyrgð, með því skilyrði, að aðrar 10
milj. fengjust trygðar aðra leið, og
tóku 5 helztu bankarnir í Khöfn á
sig þá ábyrgð, 2 milj. hver. Þá staðn-
aði uppþotið, og fyrnefndir bankar 2
héldust á floti áfram.
Með þessu lagi haldast peninga-
vandræðin enn í Danmörku, og eng-
in vaxtalækkun nærri að svo stöddu,
og hver veit hvað lengi.
Frá Vestmanneyjum. Þar
gerði ofsastorm 20. f. m., um miðjan
dag, er almenningur var »róinn« til
fiskjar á vélarbátum, sem er raunar
alls ekki róið; talshættinum gamla er
haldið.
Bátarnir höfðu nauðulega land flestir.
Botnvörpungar björguðu skipshöfn
af tveimur, og festu bátana aftan í
sig, en mistu þá, — festin slitnaði og
þeir hurfu, og hefir ekkert af þeim
liafst.
Annar botnvörpungurinn var ensk-
ur, en hinn var íslenzkur (Hjaltajóns-
sonar).
Þetta er mikill skaði, bæði fyrir
hinn unga ábyrgðarsjóð, og eins þá
sem á bátunum voru, sem mistu bæði
aflann í það sinn og veiðarfæri, og eins
aflavonina á vertíðinni nýbyrjaðri kalla
má.
Beint tjón er áætlað um x 2,000 kr.
Afli er mikill í evjunum, er á sjó
gefur; en gæftir strjálar.