Ísafold - 14.03.1908, Síða 1

Kemur út ýmist oinu sinni eða tvisvar i
viku. Verö árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða 1 */* dollar; borgist fyrir
miöjan júli (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bundin viö áramót, er
ógild nema komin só til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus viö blabib.
Afgreibsla: Austurstrœti 8.
XXXV. árg.
Reykjavik laugardaginn 14. marz 1908.
I- O. O. F. 893208 Va K.E.
Augnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—3 i spital.
Forngripasafn opib á mvd. og ld. 11—12.
Ulutabankinn opinn 10—2 »/* og 6»/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 sibd. Alm, fundir fsd. og sd. 8 V* siód.
Landakotskirkja. Guðsþj. 9*/« og 6 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10V*—12 og 4—5.
Landsbnnkinn 101/*—21/*. Bankastjórn við 12—1.
f*andsbókasafn 12—3 og 6—8.'
Lands8kjalasafnið á þrd., fmd. og Id. 12—1.
Lwkning ók, i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripn^afn á sd. 2—3.
Tannlækning ók. í Pósthússtr. 14, l.ogS.md. 11-
Brunabótagjöldum er við-
taka veitt mánudaga og fimtudaga kl.
3 t/2—5 !/2 í Austurstræti 20.
N. Kbl. (15. þ. m.): Djöfullinn
freistar }esú — Gildi ritningarinnar
eftir Campbell — Grenjadals Siggi o.fl.
fer aukaferð suður i Keflavík og Garð
h. 18. og 24. f>. m., ef veður leyfir.
Bæjarvatnsveita Reykjavlknr.
Landsins stærsta mannvirki.
Bæjarstjórn Reykjavíkur afréð á
siðasta fundi, aukafundi 8. þ. m., að
láta taka til starfa við það mikla mann-
virki nú með vorinu, og hugsar sér'.
að fá því lokið á 3 missirum.
Lánist það, verður svo komið haust-
ið 1909, að bæjarmenn eiga kost áj
gnægð vatns, neyzluvatns og þvotta-
vatns, áður en tvö ár eru liðin, og
það inni í húsunum hjá sér hvar sem1
er, hátt og lágt; þarf ekki annað en
rétta til hendi og snúa dálitlum hana.
Höfuðstaður vor kemst þá að því
leyti til á bekk með bæjum á líku
reki og þaðan af meiri eða þá minni
alstaðar um hinn mentaða heim.
Þess hefir verið langt að bíða, —
löng þraut og hörð.
Vatnið verður ekki einungis meira
en nóg, heldur og afbragðsgott, að I
dómi efnafræðings þess, er landið I
hefir í sinni þjónustu, hr. Asgeirs
Torfasonar.
Það verður tekið úr gamalli og
frægriuppsprettulin d,Gven darbrunnum,
sunnan við Hólmsá, nokkuru neðar en
bærinn stendur að Hólmi, á að gizka
13—14 rastir fyrir ofan Reykjavík.
Vatnið sprettur þar upp undan hraun-
rönd, hreint og tært, margsiað af sjálfri
náttúrunni, sem sparar oss þann hinn
mikla kostnað, er til þess fer víðast, að
gera sér vatnssíu með mannahöndum,
svo stórfenglega og vandgerða, sem
við þarf handa heilli borg.
Vatnsveita þessi verður hið mesta
mannvirki, sem gert hefir verið hér
á landi i einu lagi og á einum stað.
En hins vonum vér, að fleiri fari á
eftir ekki minni háttar, heldur jafnvel
tnargtfalt stórfenglegri.
Búist er við að það kosti um eða
yfir 400,000 kr.
Það mikla fé tekur bærinn að láni
eða vel það. Hann hefir fengið lof-
orð fyrir því hjá öflugri peningastofnun
í Khöfn, Bikuben, með 41/2 af hund-
raði í leigu og endurgreiðslu lánsins
alls á 40 árum.
Það veiður nál. 27,000 kr. árskostn.
fyrir bæinn, meðan á því stendur.Qo
ára tímabil. En ekki þarf að láta sér
það vaxa í augum. Fyrirhugaður
vægur vatnsskattur veitir það í aðra
hönd, auk reksturskostnaðar. Þótt
árskostnaðurinn yrði alls 40,000 kr.,
þá er það ekki nema sem svarar 4—5
af þúsundi í virðingarverði húseigna
í bænum, sem er nú komið fast að
8 miljónum.
Aðalvatnsæðina ofan frá Gvendar-
brunnum til bæjarins á að leggja
skemstu leið og hentugustu, víðast
neðan jarðar, en sumstaðar ofan, þai
sem eru óvinnandi klappir í jörðu,
og yfir árnar, Hóimsá og Elliðaár.
Gera verður brýr yfir þær og hafa
vatnsæðarnar neðan í þeim, til hlífðar
við skemdum. Brýrnar mega vera
mjóar. Þar sem leggja verður vatns-
æðarnar ofan jarðar ella, á að lykja
þær innan í öflugum garði, líkum
upphleyptum vegi. En það er ekki
nema á stuttum spottum, fyrir ofan
ár (Elliðaárnar).
Þegar til bæjarins kemur, kvíslast
þessi meginvatnsæð í margar smærri,
eftir götum bæjaritis og þaðan inn í
húsin.
Hæð landsins þar, sem Gvendar-
brunnar liggja, er næg til þess, að
vatnið lyftist sjálfkrafa upp á efsta
loft í hverju húsi í bænum.
Það sem bæjarstjórnin gerði á fyr-
nefndum aukafundi 8. þ. m., var að
samþykkja tillögur þar til skipaðrar
nefndar, vatnsveitunefndarinnar, um
það, bvaða tilboðum skyldi sæta i
útlent efni til vatnsveitunnar og sam-
setning á pipunum hér. En frestur
til slíkra tilboða var á enda runninn
6. þ. mán.
Aðalefnið útlenda eru vatnspípurnar.
Tilboðin um þar, sem nefndinni
bárust, liöfðu verið 15—20.
Þeirra allra leizt nefndinni lang-
bezt á- það er gert hafði hlutafélag
eitt i Khöfn, sem kent er við Sophus
Berendsen. Það fær pípurnar frá
Frakklandi og selur þær, fluttar á
skipsfjöl í Antwerpen, á ekki fullar
100,000 kr. (97V2 þús.). Vilji bæjar-
stjórn fá flutning á þeim þaðan hing-
að eftir ráðstöfun sama hlutafélags, á
hún kost á þvi fyrir 20 franka gjald
á smálest hverja og þar með ábyrgð
á, ef eitthvað brotnar af pípunum á
leiðinni. Pípnafarmurinn kostar þá
hingað kominn um 112 þús. kr.
Sama félag gerði og ódýrast boð í
vatnshana m. fl.
Fjögur tilboð liöfðu komið um
vatnspípnalagning, en þau voru öll
svo ónákvæm og óákveðin, að bæjar-
stjórn varð að fresta að ráða nokkuð
af um þau.
Níu verkfræðingar höfðu boðist til
að taka að sér eftirlit með verkinu af
hálfu bæjarstjórnar. Nefndinni leizt
bezt á tvo, annan norskan, en hinn
danskan. Norðmaðurinn hafði sér
það til meðmæla, auk annars, að hann
hafði staðið fyrir vatnsveitugerð í Ála-
sundi í Norvegi eftir brunann þar
fyrir nokkrum árum (1904). Hinn
hefir gert vatnsveitu í Aakirkeby á
Borgundarhólmi. Hann hefir og dval-
ist ') l/2 ár í Queensland í Ástralíu
og annast þar ýtns mannvirki. Hann
heitir Holger A. Hansen; og var
nefndin og bæjarstjórnin á eitt sátt
um að taka hann heldur. Norðmað-
urinn var töluvert kaupdýrri, og vildi
fá, auk kaupsins, fólk sitt, konu og
börn, ókeypis hingað flutt með sér.
Það verður geysimikil atvinna fyrir
verkamenn, öll óbrotin vinna að þessu
mannvirki, og veldur sjálfsagt miklu
aðstreymi til bæjarins, meðan á þvi
stendur, þótt ekki sé á bætandi þær
búsifjar sveitabænda. En ekki verð-
ur við öllu séð.
Vatnsveitunefndinni var á fyrnefnd-
um fundi falið að útvega tilboð í þá
vinnu og láta. byrja á henni í vor.
Þessir 3 menn eru í þeirri nefnd:
bæjarfógeti Halldór Dauíelsson (vænt-
anlegur borgarstjóri í hans stað síðar),
Klemens Jónsson, Kristján Jónsson,
Knud Zimsen og Þórður J. Thorodd-
sen. Svo hefir og nefndin sér til
ráðuneytis Jón Þorláksson verkfræð-
ing.
Nokkuð hefir almenn verið eða var
fyrst í stað tqluverð hræðsla við vatns-
skattinn, sem leggja verður á bæjar-
menn til þess að standa vatnsveitu-
kostnaðinn. Nú hafa lög frá síðasta
þingi bannað að hafa hann hærri en
6 af þúsundi í brunabótavirðingarverði
íbúðarhúsa. Sennilegt er að gera ráð
fyrir fullum 4 af þúsundi framan af.
En hann á fyrir sér að lækka, eftir
því sem bærinn vex. Það yrðu 40
kr. árgjald af 10,000 kr. húseigti. Og
má mikið vera, ef ekki kosta nú fjöl-
skyldur með því húsnæði yfirleitt
vel það til vatns um átið, þegar öllu
er á botninn hvolft, eins og flest
óbreytt vinna er nú dýr orðin, og það
miklu minna vatns en þær þarfnast
eða ættu að nota og mundu nota, ef
gnægð hefðu vatns á takteinum jafn-
an og enga freisting hefðu til að
spara það.
Bæjarstjórn hefir lagaheimild til að
leggja aukagjald á verksmiðjur, bað-
hús, iðnaðarfyrirtæki og önnur fyrir-
tæki, er nota vatn til annars en
venjulegra heimilisþarfa, svo og á þá,
er hafa vatnshana utan húss. Þar
við bætist vatnstökugjald af skipum,
jafnt innlendum sem útlendum, þeim
ér nota vatnsveitu kaupstaðarins. —
Þetta dregur hvorttveggja nokkuð úr
vatnsskattinum af íbúðarhúsutn.
Hlutabankinn.
Fimm miljónir
Aukafundur var haldinn í Itonum,
íslands banka, 7. þ. mán., til þess að
fá löglega samþykta ályktun um að
hagnýta heimildina í lögurn frá síðasta
þingi um að bæta við hlutaféð 2
miljónum, hækka það úr 3 milj.
upp í 5 milj. kr. Fundur um það
mál í sumar sem leið var' ekki svo
vel sóttur, að það væri hægt þá. Nú
þurfti ekki að lögum meiri hlut hlut-
hafa á fundinn, við aðra tilraun.
Svofelda ályktun samþykti fundur-
inn þessi i einu hljóði:
Fundurinn telur brýna pörý á, að
hlutajé bankans verði aukið svo fljótt,
sem kringumsteeður leyja, og sampykkir
Jundurinn pví, að hlutajéð skuli hcekka
upp í j miljónir króna. Felur jund-
urinn Jramkvœmdarstjórn bankans að
annast að öllu kyti um hlutajjáraukn-
inguna á pann hátt, sem bankastjórnin
álítur hagkvcemast.
Hvenær þetta getur orðið?
Það er mjög undir hælinn lagt enn.
Bankar þeir i Kaupmannahöfn og
Kristjanfu, sem veittu í fyrra ádrátt
um, fyrir milligöngu bankastjóra Emils
Schou, að taka að sér þessa 2 milj-
óna viðbót í þ. á. byrjun, bundu það
loforð því skilyrði, að þá væri engin
veruleg breyting orðin á peninga-
markaði heimsins úr því sem var í
þann mund. En nú er öðru nær en
að það hafi ræzt. Markaður sá spilt-
ist i haust meira en dæmi er til
mjög mörg ár. Þá fyrst, er hann
kemst í nokkurn veginn samt lag
aftur, eru bankar þessir skyldir að
efna loforð sitt. En sjálfsagt verður
lagt fast að þeim um að gera það
sem allrafyrst, og munu þeir að
líkindum telja sér það siðferðislega
skylt, úr því að þeir höfðu einu sinni
veitt fyrnefndan ádrátt.
Húsbruni.
Simað frá Seyðisfirði i gær, að brunn-
ið hafi íbúðarhús og innanhússmunir
N. Nielsens kaupmanns þar. Hús og
munir vátrygt fyrir 4,500 kr.
NJr botnvörpungur islenzkur.
Keyptur skuldlaust.
Hingað kom i fyrri viku frá Eng-
landi nýr botnvörpungur íslenzkur,
hinn fimti í röð hingað til höfuð-
staðarins. — Hinir eru Coot, Jón
forseti, Marz og Snorri Sturluson,
allir keyptir í fyrra, nema Coot fyrir
fám missirum.
Það er fjölment hlutafélag alíslenzkt,
er þetta skip hefir keypt, útvegsmenn
og nokkrir borgarar aðrir hér i höfuð-
staðnum og þar í grend og nokkrir
Vestmanneyingar. Nokkra hlutina
eiga sjómenn, þilskipahásetar; og
þyrfti sá mjói visir að þroskast fljótt
og vel. Þá er komið æskilegt lag á
útveginn, er sjómenn eiga sjálfir afla-
áhöldin, stór og smá, eða sem mest
í þeim, skip og veiðarfæri.
Botnvörpungur þessi hét á Eng-
landi Osprey, en hefir nú verið skírð-
ur upp og kallaður lslendingur.
Hann er 60 smál. að stærð netto,
en á annað hundrað brutto. Tölu-
vert stærti en Coot, en minni en
hinir þrir.
Hann hefir kostað hingað kominn
um 70,000 kr. og er að kalla má
keyptur skuldlaust, þ. e. án nokkurrar
lántöku. Það var ekki lagt í að kaupa
hann fyr en hlutaféð var alt fengið,
sem til þess þurfti að eignast hann,
og greitt af hendi að helmingi, en hinn
helmingurinn áskilinn, er skipið kæmi,
og er nú að gjaldast; — verið tekið
að eins nokkurt bráðabirgðalán, í
íslands banka, til þess að standa í
tafarlausum skilum með kaupverðið.
Það er 12 ára gamalt, þetta skip,
en hefir verið yngt upp að nokkru
leyti* árið sem leið, látin i það ný
gufuvél og nýr ketill.
Hlutafélagið, sem skipið á, nefnist
Fram, og er formaður fyrir því Magnús
Blöndahl húsasmiður, en meðstjórn-
endur Elias Stefánsson útvegsmaður
(eigandi m. fl. að fiskiskútunni Golden
Hope), Ásmundur Gestsson kaupmað-
ur, Ingólfur Lárusson og Guðmundur
Sigurðsson skipstjórar. ■
Fyrir skipinu verður Ingólfur Lárus-
son. Hann stóð fyrir kaupum á því
og sótti það til Englands. Hann
*liefir verið áður fyrir íslenzkum fiski-
skútum (Guðrúnu frá Gufunesi) og
reynst mjög heppinn og ötull fiski-
maður.
Fyrir þvi eru mikið góðar vonir um,
að þessu fyrirtæki farnist vel.
Bankavextii’
er enn óhreyfðir hér í íslenzku
bönkunum báðum, 7°/0, vegna pess,
að þeir eru það háir enn í Danmörku.
En hvergi annarstaðar um hinn ment-
aða heim, svo kutinugt sé. Jafnvel
í Svíþjóð voru þeir komnir nokkuð
niður úr því, er síðast fréttist, ofan :
61 /2 °/0, svo mikil sem þó hafa verið
peningavandræðin þar í vetur.
Þeir eru nokkuð lægri orðnir 1
Nórvegi, 6 eða $l/2. Sömuleiðis á
Þýzkalandi fi/2.
Og á Englandi (í Lundúnum) þok-
uðust þeir fyrir skömmu niður í ^l/2.
Enginn treystir sér til að spá neinu
um það, hve nær vextirnir muni kom-
ast í skaplegt lag í Danmörku, — og
þá hér um leið.
Hinu þykir þó mega að visu ganga,
að eitthvað lækki þeir heldur bráðlega.
Það vœri orðið nú, ef ekki hefði
þetta áfall að höndum borið í Khöfn
f f. mán., að tveir alistórir bankar
komust í þrot þar i einu að kalla, og
klífa þurfti þá þrítugan hamar til þess að
forða þeim við falli algerlega, með
þar af leiðandi frekari peningamarkaðs-
spjöllum þar í Danmörku.
11. tölublað
Gullið íslenzka.
Vænlegar horfur.
Farið var að dofna heldur yfir gróða-
vonum manna á gullinu upp úr Vattis-
mýrinni.
Búið að kosta allmiklu fé, alt að 25
lús. kr., til borana og annarra undir-
búningstilrauna. En félagið, sem hefir
átið gera þær undirbúningsrannsóknir,
mjög litlu eða engu nær, ekki um,
að gull sé til í mýrinni djúpt í jörðu,
íeldur hitt, hvort þar sé fyrir nokkru
að gangast, — nokkur gróðavon að
vera að re}ma að ná því. Helzt bú-
ist við, að það væri svo lítið að til-
tölu, að ekki væri tilvinnandi við það
að eiga.
Boranir var félagið hætt við, vegna
lítt kleifra örðugleika. Holurnar þurftu
að vera margar, ef leita skyldi til
hlitar. En harkan svo mikil öðru
hvoru, er langt dró niður, að það
hefði orðið afar-seinlegt. Félagið hall-
aðist þá helzt að hinu, að grafa nið-
ur gíg svo víðan, að ganga mætti úr
skugga urn, hvað til væri af málmum
á þeim stað, reglulegan námugig, og
biður nú tilboða í það verk. Það
vill helzt fá eitthvert útlent félag tii
að taka það verk að sér á sinn kostn-
að, gegn hlutarvon í gróðanum, ef
málmnámið reynist gróðavegur, með
því að þá má ganga að vísu, að það
verði unnið með nægfi kunnáttu og
atorku, en valt að treysta því ella,
svo fáir sem skyn bera á þá hluti
hér.
En riú er það nýrra tíðinda um
þetta Vatnsmýrargull, að dálítið sands-
sýnishorn upp úr borunarholunni hefir
verið rannsakað suður í Berlín, af
þeim dr. M. Grúner, þýzkum málm-
fræðing og efnafræðing, er hér var á
ferð í sumar, og íslendingnum Guð-
mundi Hliðdal; og reyndist þeim vera
í því svo mikið gull, að nema mundi
9 kvintum i 2000 pundum af sandi,
en það kvað vera prefalt á við það
sem gerist í Suðurafríkunámunum, sem
þó eru taldar vel vinnandi og fram
yfir það.
Þetta ritaði hr. G. Hl. nleð sfðustu
póstferð formanni Málmfélagsins,Sturlu
kaupmanni Jónssyni.
Sýnishornið hafði dr. Griiner feng-
ið hjá konsúl D. Thomsen í sutnar,
en kvartar um, að það hafi verið helzt
of lítið til þess, að mikið sé á því bygg-
jandi. Þetta ætti þó að verða heldur
til að koma skriði á framkvæmdir fé-
lagsins.
Híjómleikar.
Til þeirra var stofnað í Bárubúð
sunnudaginn var, hljóðfæraleiks ein-
göngu. Það höfðu gert þrír danskir
menn hér í bæ, tveir verzlunarmenn
og frú Péturs Brynjólfssonar ljós-
myndara
Þau léku á þrjú hljóðfæri (piano,
orgel og fiðlu).
Frúin lék þeirra langbezt. Hún
leikur á hljóðfæri af óvenjulega mik-
illi handfimi, eftir því, sem hér tíðk-
ast.
En karlmennirnir spiluðu hvorugur
vel, og sumt lakara en það. — Lítil-
þægt fólk við sjálft sig, sem finst
svona skemtun boðleg.
Skemtunin var auglýst á götunum
á dönsku. Betur mælist fyrir, að
það sé gert á íslenzku. Það er dönsk-
um mönnum útlátalaus kurteisi, eða
ætti að vera; eða mundi verða tekið
í mál, að auglýsa hér á ensku hljórn-
leika enskra manna, eða á þýzku, ef
til þeirra væri stofnað af Þjóðverjum,
eða á norsku, þ. e. norsku landsmáli,
ef þeir menn ættu í hlut, er á þá tungu
mæla og rita? Hví þá fremur, þótt
danskir menn eigi í hlut, hér heim-
ilisfastir?