Ísafold - 11.04.1908, Síða 1

Kemur út ýmist einu sinni eúa tvisvar í
viku. Yerð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eBa l‘/« dollar; borgist fyrir
miöjan ^úli (erlendis fyrir fram).
1SAF0LD
Uppsögn (skrifleg) bundin viB áramót. er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus viB blaBiB,
AfgreiBsla: Austurstrœti 8.
XXXV. árg.
i. o. o. p. 894178 V2.
Augnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—8 í spital.
Forngripasafn opiö A mvd. og ld. 11—12.
Illutabankinn opinn 10—2 ^* og ó1/*—7.
I?• U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 Árd. til
10 síöd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 */* siðd.
íiandakotskirkja. Guðsþj.91/* og 6 á helgidögum.
Uandakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5.
Landsbankinn 101/*—21/*. Bankastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 og 0—8.'
Landsskjalasafnið á þrd., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripa^afn á sd. 2—8.
Tannlækning ók. i Pósthússtr. 14, l.ogS.md. 11—
Næsta blað
miðvikudagiim 15.
þ. mán.9 en ekkert
laugardaginn 18.
Hvort betra er,
Hvort betra er, að millilandanefnd-
in, íslenzki minni hlutinn í henni,
verði sammála eða ekki.
Það kann sumum að þykja undar-
leg spurning, að minsta kosti svona
í fljótu bragði.
Þeir munu vilja kalla það eitt sæmd
vorri samboðið, að vér förum ekki að
klofna í tvent, er á hólminn er komið
við Dani, hvað sem líður viðskiftun-
um og viðbúðinni i vorn hóp.
Þeir munu vilja telja það vel ráðið
og fagurt til afspurnar, er matarfarar-
þingmennirnir létu ekki á öðru bera
í hitt eð fyrra úti í Kaupmannahöfn
en að þeir væri allir á einu máli,
þetta eina skifti, sem þeir áttu sam-
eiginlegar stjórnmálaviðræður þar við
danska þingmenn, og framsóknarmenn
unnu það til, að hafa ekki orð á því,
sem þeim bjó inst í brjósti um end-
urskoðun sambandsins við Dani, til
þess að spilla ekki matarfriðinum þá.
Það var fagurt afspurnar og góðum
börnum líkt. En hvort það hefir
verið eftir því forsjállegt, um pað
munu nú vera orðnar skiftar skoðanir.
Nú heyrist varla nokkur maður
minnast á millilandanefndina öðru
vísi en að upp stigi það andvarp frá
dýpstu rótum hans innfjálga hjarta:
O, að þeir yrðu sammála, allir hinir
íslenzku nefndarmenn!
Stjórnarblöðin eru jafnvel farin að
segjast hafa frétt, að þeir séu sammála
eða þáað þeir verði áreiðanlega sammála.
En frétt geta þau ekki hafa skapaðan
hlut úr nefndinni nema því að eins,
að þar hafi einhver rofið heilaga þagn-
arskyldu, einhver úr stjórnarflokknum
í nefndinni; og getur þar naumast
verið öðrum til að dreifa en sjálfum
»húsbóndanum«; eftginn fer að væna
hina um þá ofdirfð, að þeir fari að
haga sér öðru vísi en hann mælir
fyrir, menn, sem eru ekki einungis
hans dyggir flokksfylgismenn, heldur
nánir embættisþjónar hans og alúðar-
vinir og venzlamenn. En hver gerir
ráð fyrir þvílíkri óhæfu, öðru eins
endemi?
En um hvað eiga þeir að vera orðn-
ir samtnála eða verða sammála, hinir
íslenzku nefndarmenn ?
Það virðist vera aðalatriðið, mestu
máh skifta.
vlU n°kkuð af þjóðinni
un, en hmn hlutinn stefnir
gagnstæða átt. þriðja ldð e)
til í sambandsmálinu.
Um annaðhvort af þvj tvenr
ur það þá að vera, sem nefnd
aðhvort er orðin sammála, eða
sammála.
En hvað segir sá hluti þjóðarinnar,
sem er þeim málstaðnum fylgjandi,
or þeir snúast í móti, hinir íslenzku
nefndarmenn ?
Annaðhvort er, að sú hin almenna
Þsk nm ágreiningsleysi meðal landa
vorra í nefndinni er hugsunarlaust
varafleipur, er undir taka þeir sem
Reykjavík laugardaginn 11. apríl 1908.
17. tölublað
eru gagnstæðrar skoðunar um, að
rverri niðurstöðu nefndinni beri að
komast, — eða að þeir gera allir meira
úr því sem er nánast fagurfræði-legt
tilfinningamál, heldur en hitiu, hvað
andinu horfir til heilla um ókomnar
aldir, hvott sem það er heldur inn-
limun eða rikis-fullveldi með skilyrði
eða án þess.
Alt hjal um ágreiningsleysi í nefnd-
inni, hve það sé æskilegt, er með
öðrum orðum einber hégómi, nema
m að eins að lokið væri öllum
ágreining meðal þjóðarinnar eða þjóð-
málaflokkanna um, hvorn kostkin eigi
leldur að taka, innlimun eða rikis-
fullveldi.
Vér sjálfstæðismenn mundum telja
það mikið fagnaðarefni, með nánari
skildaga þó, ef hinir íslenzku nefndar-
menn yrðu allir á einu bandi, hinu |
sama og vér.
Hinum væri það því að eins fagn-
aðarboðskapur, að þeir væri gengnir
í lið með oss, orðnir sjálfstæðismenn,
eins og vér.
En á því hefir ekki bólað til þessa.
Og það er naumast hugsanlegt, að
svo sé orðið eða að svo verði fyrst um
sinn, nema með því einu móti, að
höfðingi þeirra, ráðgjafinn, hefði tekið
sviplegum sinnaskiftum og gengið í
lið með vorum mönnum í nefndinni.
Þá ganga flestir að því vísu, að þeir
mundu gera slikt hið sama, ekki ein-
ungis samnefndarmenn hans úr stjórn-
arliðinu, heldur flokkurinn allur eins
og hann leggur sig. Því að kunq-
ugra er það en frá þurfi að segja, að
takmarkalaus drottinhollusta við hann,
flokkshöfðingja sinn, er þeirra fyrsta
og æðsta boðorð, — sú drottinboll-
usta, að hafa aldrei aðra stjórnmála-
skoðun en hann.
Kæmi það fram, er brotið verður
innsiglið frá munni nefndarmanna, að
ráðgjafinn og hans menn hefði snúist
í lið með vorum mönnum í nefnd-
inni, stjórnarandstæðingum, þarf eng-
inn að efa, að stjórnarliðsfylkingin öll
mundi snarast á hæl í einni svipan,
eins og einn maður, og skipa sér
undir vort merki, sjálfstæðismanna,
andspænis Dönum.
En haldi ráðgjafinn sinni fyrri stefnu,
í samkvæmni við alla sína íramkomu
hingað til, þá fer því svo fjarri, að
ágreiningsleysi í nefndinni væri fagn-
aðarefni, að það væri hið mesta ólán,
er oss gæti að höndum borið, og það
í þjóðarinnar mikilvægasta velferðar-
máli. Þau tíðindi merktu það, að
vorir menn i nefndinni hefðu brugð-
ist steínuskrá sinni, svikið oss í trygð-
um. (En það mun þá að vísu aldrei
henda. Því þarf enginti að kvíða).
Þá væri sannarlega tifalt betra að
nefndin yrði ósammála en sammála,
þ. e. hinn íslenzki minni hluti hennar.
Þá er enginn vafi um, hvort betra
væri, friður eða misklíð, eindrægni
eða sundurþykkja.
Til eru þeir menn sjálfsagt, sem
bera rnundu brigður á, að blessun
fylgdi skyndilegn afturhvarfi ráðgjaf-
ans og þar með fylgjandi einingu í
hóp hinna íslenzku nefndarmanna.
Þeir mundu treysta því valt, að aítur-
hvarfið yrði endingargott, að það
mundi endast langt fram yfir kosn-
ingar, með sjálfsögðum sigri hans þá
og hans manna —, fremur en t. d.
áforrn hans á þingi 1903 um að taka
ekki í mál, að yfirráðgjafinn danski réði
eða ritaði undir skipun hins fyrirhugaða
sérráðgjafa fyrir ísland, m. fl. í líka átt.
Þeir segja, að hann mundi pá gefast
fljótt upp og kjósa miklu heldur frið
við Dani en vonleysis-baráttu, er hann
mundi svo kalla, eftir hans skaplyndi
og undanfarinni reynslu af djörfung
hans og hugrekki, er við þá væri að
skifta.
Hn hvað sem liður því hugboði, þá
er enginn vafi á þvi, að áminst aftur-
hvarf ráðgjafans nú í nefndinni væri
oss mikiil ávinningur að sinni að
minsta kosti, og því stórmikið fagn
aðarefni.
Það er pá og það er pví að eins
nokkur von um að Danir láti undan
nú í neýndinni. Þess er ekki nokkur
von, ef sjálfstæðisstefnuna styðja þar
að eins þessir 3 íslenzku stjórnarand-
stæðingar, sem i nefndinni eru. Þá
er málið okkur tapað að sinni, skil-
málalaust.
En þó að ekki yrði því að heilsa,
að Danir slökuðu til, áður en nefndin
lýkur sér af, þá stæðum vér stórum
betur að vígi í málinu áfram.
Þá yrði sjálfstæðiskröfunum haldið
fram á hverjum þingmálafundi í land-
inu undir kosningarnar í haust, og
enginn maður kosinn á þing, er þeim
væri ekki fylgjandi.
Þá yrðu þjóðinni hlunnindi að hinni
orðlögðu, órjúfanlegu höfðingjaholl-
ustu stjórnarliða. Þeir mundu fylgja
flokkshöfðingja sínum þá eins og einn
maður engu síður en þótt hann stefndi
í gagnstæða átt. Því inst við beinið
eru nauðafáir íslendingar innlimunar-
menn. Þeim gengur ekki pað til aðal-
lega, er þeir fylgja stjórninni, heldur
höfðingjahollustan og flokksrígurinn,
auk hlunnindavonarinnar fyrir sjálfa
þá að ýmsu leyti, sem þeir gangast
margir fyrir hér sem annarsstaðar, en
vitaskuld engan veginn allir. —
Þetta tvent græðist á því, hvernig
sem fer, ef landar vorir í nefndinni
verða allir sammála, — sammála þann
veg, sem hér segir og einn er fær,
sammála urn að láta sér eigi minna
líka en að vér séum fullveðja ríki,
og að kannast sé við það af hendi
sambandsþjóðar vorrar í orði og verki,
að það séum vér.
En mikill vandi er kjósendum lands-
ins á höndum, er skera skal úr, hver-
ir hinna »umventu« stjórnarliða eiga
traust þeirra skilið eftirleiðis.
Það er afaráríðandi, að þeim skjátl-
ist þar ekki eða þá sem allraminst.
Þeim er sumum vel trúandi til að
berjast jafndyggilega og vasklega utidir
hinu nýja merki eins og hinu gamla.
Hafi þeir einu sinni tekið sinnaskift-
um, eru þeir menn eins trúir hinum
nýja málstað.
Aftur eru aðrir svo gerðir, að þeim
er aldrei treystandi, og er afaráríðandi
að láta ekki þakklætið fyrir sinna-
skiftin koma fram í nokkuru trúnaðar-
trausti í þeirra garð. Þeir eru eins
vísir til að bregðast öllu trausti á
nýjan leik. Og er þá hinu mikla
máli í sýnan voða stofnað, ef nokkuð
er undir þeim átt. Það fer og saman
að jafnaði, að þeir hinir sömu hafa
brugðist trausti kjósenda sinna í öðr-
um málum og yfirleitt reynst þjóð-
inni engir nytsemdarmenn á þingi,
heldur þvert á móti.
En um það tölum vér um frekara, er
líður að þeirri hólmgöngu, kosning-
unum í haust.
Fyrst er nú að heyra, hvernig
nefndinni reiðir af.
Vér vonum alls hins bezta; en vitum
ekki neitt um það fyr en á sínum
tíma. —
Því megum vér ekki gleyma, að
allar fagrar óskir um ágreiningsleysi í
nefndinni eru því að eins af viti
hugsaðar og orðaðar, að sammála
verði hún um það eitt, sem vel hlýð-
ir: um'að halda fram óskoruðu sjálf-
stæði landsins.
Að öðrum kosti er ágreiningur
betri en eining, sundurþykkja betri
en samlyndi.
Manntjón.
Frakknesk fiskiskúta kom inn í
Fáskrúðsfjörð eftir ofsa-veðrið síðasta
í f. m. og hafði mist 5 menn í veðr-
inu og skipið laskast rnjög. — Talið
líklegt, að fleiri skipum hefði hlekst á
þar um slóðir.
Bœkur.
Islandsk Benæs-
sance. I Hundred-
aaret för Jónas Hall-
grímssons Födsel. Et
Sty kke Litteraturhistorie
af Olaf Hansen. Köben-
havn 1907.
Olaj Hansen er einn þeirra fáu
danskra manna, sem lagt hafa rækt
við tungu vora og bókmentir. Hann
hefir áður þýtt úrval úr ljóðum beztu
skáldanna okkar (Nýíslenzk ljóðagerð),
og nú kemur þessi bók (Endur-
reisnartimabil Islands).
Bókin er ekki löng, I24 bls. Höf.
hafði byrjað á henni fyrir tveim ár-
um, og ætfað sér þá ekki annað en að
rita stutta æfisögu Jónasar Hallgríms-
sonar og flétta inn i hana þýðingum
á nokkrum ljóðum hans og öðrum
ritsmíðum. En þegar hann hugsar
betur um það, sér hann sem er, að
skáldið skilst ekki að fullu, þótt rann-
sakað sé að um samtíð hans og henni
lýst, hvað vandlega sem gert er.
Það verður líka að benda á hagi
þjóðarinnar jyrir hans daga. Og það
gerir höf., lýsir þjóðarhögum íslend-
inga frá því eftir miðja 18. öld og
fram að dauða Jónasar Hallgrímsson-
ar. Vitanlega verður að fara fljóttyfir
sögu í svo litilli bók; en ótrúlega
miklu er þar þó komið fyrir.
Og öll er bókin einkar-skemtilega
rituð, og af stórmiklum hlýleik og
góðvildarþeli til lands vors og þjóð-
ar.
Höf. skilur Jónas Hallgrímsson vel.
Svo vel, að sumuni mönnum ís-
lenzkum veitir ekki af að lesa þessa
bók. Og prýðilega tekst honum að
þýða ljóðin eftir hann, þó að sum
allra-íslenzkustu kvæðin tapi sér. Enda
er ekki heldur svo hlaupið að því, að
ná þeim hugsunum, sem islenzkum
fjöllum og fjörðum og dölum, ís-
lenzkum gljúfrabúum og giljum og
grösugum hlíðum, íslenzkum bunu-
lækjum og bakkafögrum ám — og
íslenzkri tungu er trúað fyrir að
geyma.
Alt er þó vel þýtt; sumt aðdáan-
lega vel.
Jónas kveður:
Heilsaða einkum, ef að fyrir ber
engil, með húfu og rauðan skúf í peysu;
þröstur minn góður ! það er stúlkan mín.
O. H. þýðir það svona (bls. 108):
(Hils, naar med Sang din Sommerdal du naar)
især et Englebarn — hvis du det ser —
med Hue paa, röd Kvast og saa i Tröje.
Det er — min lille Drossel, du forstaar.
Og það kalla eg laglega gert.
Höf. hefir þýtt 8 kvæði heil eftir
Jónas — mörg helztu kvæðin —, en
brot úr öðrum.
Það gildir einu hvar gripið er til:
alstaðar ritar höf. um »listaskáldið góða«
af hlýleik til hans og skilning á hon
um.
Þetta er út síðasta kaflanum:
»Minst af æfi Jónasar Hallgríms-
sonar, svo stutt sem hún er, var var-
ið til skáldskapariðjunnar. En þess
naut hún þó alls, sem hann vann
annað. Náttúran varð lifandi fyrir
sjónum hans, og skilningur hans á
henni gerði hann að náttúruskáldi . .
. . Tækifærisljóðin hans áttu sinn þátt
í því að vekja þjóðina af svefni, og
hann er fyrsta skáldið íslenzka, sem
sannarlega hefir tignað náttúrufegurð-
ina . . . Hann skipar ekki öllu rýmra
sæti í bókmentasögu þjóðarinnar held-
ur en i meðvitund hennar. Það er
ekki meiri ellibragur á ljóðum hans
heldur en ef þau hefðu verið ort i
gær; yndisleikur málsins heldur þeim
við. Og svo trúlega hefir hann lýst
íslenzkri náttúru, að þær lýsingar eru
jafn-nýjar í dag eins og fyrir 70 ár-
um. Og eldheit ættjarðarást hans
hefir vermt margan æskumannshug-
ann alt fram á þenna dag. — En er
nú hugsaniegt að starf hans lifi ann-
arsstaðar en með þjóðinni hans ? JJj-
taugin í skáldskap hans, listin og vald-
ið á tungunni getur vitanlega aldrei
notið sín að fullu annarstaðar en þar.
En hinar, hvað er um þær?
Og höfundur svarar:
»Maður, sem skilur tilfinningar þeirr-
ar þjóðar, sem er að reisa við af nýju
og leitar til Jónasar Hallgrímssonar,
— hann fer ekki jafnnær frá honum.
. . . Og þeir einir fá ekki séð, að
hann búi yfir nýjum hugsunum, sem
sneyddir eru öllu skynbragði á nátt-
úrufegurð. . . . Alt af lýsir hann því,
sem er einkennilegast.« — —
»Efhann hefði verið ritdómari*, seg-
ir höf. í niðurl. bókarinnar, »þá hefði
hann getað rutt H. C. Andersen braut.«
Vér efumst ekki heldur um það.
Hann skildi Andersen manna bezt.
En vér efumst ekki heldur um hitt,
að í Jónasi Hallgrímssyni hafi búið
alveg jafnmikið eins og í þessu danska
skáldi, sem svo frægt er orðið. Vér
segjum ekki meira —, því að vér get-
um ekki reist þá skoðun vora á nein-
um rökum. En vérsegjum: jafnmik-
ið, af því að öll líkindi liggja til þess.
Síðustu árin var hann farinn að
rita æfintýr í hans stíl — æfintýr, sem
sem standa ekki að baki sumum beztu
æfintýrum Andersens. Og áttu þeir
þó við ólík kjör að búa eftir það er
Danir tóku að skilja sinn snilling.
Okkar snilling skildum við aldrei, ís-
lendingar, — aldrei meðan hann lifði.
Ekki fremur en aðra afburðamenn
vora hingað til.
Listavinur.
Húsbruni a Seyðisíirði.
Vinnukona skaðbrennur og deyr.
Húsfreyja stekkur út um glugga og
fótbrotnar á báðum fótum.
Frá húsbrunanum á Seyðia-
firði 13. f. m. (hús Nielsens kaup-
manns), sem getið var í símskeyti i
11. tbl. ísafoldar, er svo skýrt í ný-
komnum bréfum og blöðum að austan:
Eldurinn kom upp með þeim hætti,
að stofuofninn sprakk þegar vinnukon-
an var að kveikja upp í honum um
morguninn og hafði skvett i hann
steinolíu.
Eldurinn læsti sig þegar í föt stúlk-
unnar, og þaut hún út og greip með
sér steinolíuílátið.
|>egar út kom, loguðu föt hennar
frá hvirfli til ilja.
Menn komu að og rifu utan af
henni fötin, jusu hana snjó og slöktu
þann veg eldinn á svipstundu.
|>ó var hún evo skaðbrunnin, að
læknir taldi vonlítið að hún mundi
lifa, enda dó hún 8 dögum síðar (21.
f. m.) í sjúhrahúsinu eftir miklar þján-
ingar. Hún hét Kristín Halldórsdótt-
ir, 17 ára gömul.
Húsið stóð á svipstundu í björtu
báli að innan niðri.
En Nielsen kaupmaður, kona hans
og tveir synir voru uppi á Iofti og í
rekkju, en elzti sonur þeirra var kom-
inn á fætur og út.
Nielsen braut þegar upp glugga og
lét sonu sína siga þar niður, stökk
sjálfur á eftir og ætlaði að taka á
móti konu sinni. Menn voru þá komn-
ir að, og tóku í móti Nielsen, er nið-
ur kom, svo að ekki sakaði,
En áður en varði stökk konan út
um gluggann, kom niður standandi og
fótbrotnaði á báðum fótum um ökla-
lið. |>etta gerðist í svo skjótri svipan,
að eigi varð afstýrt eða hjálp við kom-
ið. Kona Nielsens kaupmanns heitir
Jónína Jónsdóttir, og er systir frú Sig-
ríðar konu f>órarinB kaupm. Guðmunds-
sonar á Seyðisfirði.
Húsið brann til kaldra kola á
skammri stundu og varð eDgu úr því
bjargað.
Hins vegar tókst að verja því, að
eldurinn næði öðrum húsum, enda var
bllðalogn. Slökkviáhöld voru í ólagi
og komu því ekki að notum svo fljótt
Bem skyldi.
Húsið var vátrygt og húsmunir, en
svo lágt, að eignatjón Nielsens er tal-
ið um 37^ þús. kr. Meðal annars
brunnu 500 kr. í peningum og höfuð-
bækur verzlunar. En verzlunin var í
öðru húsi.