Ísafold - 23.05.1908, Side 1

Kenrar út ýmist eina sinni eða tvisvar i
vikn. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða l‘/« dollar; borgist fyrir
miðjan júli (erlendis fyrir fram).
1SAF0LD
Uppsögn (skrifleg) bundin við áramót, er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus viö blaöiö.
AfgreiÖsla: Austurstræti 8.
XXXV. árg.
Reykjavík laugardaginn 23. maí 1908.
I. O. O. F. 895299.
Augnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—3 í spítaJ.
Korngripasafn opiö A mvd. og ld, 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—2 */» og ð»/«—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skcifstofa frá 8 árd. til
10 síðd. Alm, fundir fsd. og sd. 8 */s siod.
Landakotskirkja. GuOsþj.OVa og 6 á helgidögum.
LandAkotsspitali f. sjúkravitj. 10*/*—12 og 4—5.
Lnndsbankinn 10* l/s—21/«. Bankastjórn við 12— 1.
Landsbókasafn 12—8 og 6—8.'
Landsskjftlasafnið á þvd., fmd. og ld. i2—1.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 11 12.
NáttúiugnpasRi’n k sd. 2—8.
Tannlækning ók. i Póstliússtr. 14, l.og3.md. 11-
Bruuabótagjöhlum er við-
taka veitt mAnudaga og fimtudaga kl.
2l *l2~5‘/2 í Austurstræti 20.
J>eiin er aivara.
Þeim er alvara, Döuum, að iáta það
ekki á sig ganga, að ísland sé riki, og
því síður fullveðja ríki.
Þeir forðast orðin þau bæði eins og
heitan eld í öllum sínum tillögum, og
hafa fengið íslenzku nefndarmennina
alla nema einn (Sk. Th.) í lið með
sér um það.
Jafnvandlega sneiða þeir og hjá
orðinu sáttmála.
Það stendur heima, sem ísafold
gizkaði á, að ' það er ekki annað en
þýðingarvilla þar sem það stendur í
íslenzka uppkastinu i 9. gr.
Þar stendur í danska frumritinu
orðið Overenslmnst, eins og spáð
var. —
Þess skal getið hér, að sú þýðing-
arvilla sem aðrar 1 uppkastinu er að
kenna nefndinni sjálfri, en alls ekki
tíðindamanni Blaðskeytabandalagsins 1
Khöfn. Hann hefir símritað íslenzku
þýðinguna á frumvarpinu (uppkastinu)
orð fyrir orð eins og nefndin hefir
frá henni gengið og prenta látið í
nefndarskjölunum.
Eins og sjá má á Sögunni aj sam-
bandsnejndarstarfinu hér í blaðinu
í dag stingur Sk. Th. einmitt
upp á hinu rétta orði: jullveðja ríki
(suveræn Stat). En það feldu hinir
allir í einu hljóði að sögn, þar á meðal
hinir íslenzku samnefndarmerm hatis
allir 6.
Aðra tilraun gerði Sk. Th. í sömu
átt með breytingartillögu sinni við 5.
gr. um að hafa þar orðin: um fiski-
veiðar í landhelgi beggja rikja, í stað
landhelgi við Danmörku og ísland.
En steindrepin var sú breytingar-
tillaga fyrir honum ekki síður en hinar.
Konungur tók einmitt svo til orða
i Kolviðarhólsræðu sinni í fyrra, tal-
aði um ríkin bæði.
En Danir mega ekki heyra það
nefnt, og 6 af 7 íslendingum i nefnd-
inni eru þeim sammála og samtakai
Og glögt er það enn, hvað þeir
vilja.
Oss er nauðugt að rengja bræðra-
þelið hálofaða. Vér viljum fegnir
trúa á það, trúa því, að bræðrum
vorum við Eyrarsund gangi aldrei
nema gott til í öllum tillögum sínum
i vorn garð, að bræðraþelið lýsi sér
jafnan í öllum þeirra orðum og
gjörðum.
En það er svo ilt að ráða við
minnið.
Það fæst ekki til að sofa.
Það fæst ekki til að gleyma þeim
umliðnum atburðum, sem bezt kæmi
sér oft að féllu í gleymskunnar dá,
ekki sízt á hærri stöðum.
Ein saga frá umliðnum ölduun
fer eigi úr huga mér,
segir skáldið.
Hún er nú ekki frá nmliðnum öld-
nm, sagan, sem rifjast mun upp fyrir
flestum þeim, er eitthvað kunna í
stjórnarbaráttusögu vorri.
Hún er frá fyrstu missirum þess-
arar aldar, 20. aldarinnar.
Það er sagan af því, er konungur
heitir oss áheyrn um stjórnarbót á
öndverðu ári 1902, óbreyttu frum-
varpi þingsins frá sumrinu áður að
því einu viðbættu, sem oss gat ekki
annað en komið vel, að ráðgjafinn
íslenzki skyldi hafa aðsetu í Reykja-
vík, með þeim einum bögli með því
feita skammrifi, að vér yrðum að
greiða kostnaðinn, sem af því leiddi;
þ. e. af bústaðarfærslu hans hingað
frá Kaupmannahöfn.
Hét því með ráði íslandsmála-ráðu-
nauts síns og með fullu samþykki
alls hins nýja ráðuneytis, frelsisvin-
anna miklu, sem þá voru nýseztir að
völdum.
Hét því orðalaust og mintist ekki
einu orði á neina ríkisráðssetu.
Hét þvi hiklaust, þótt alt til þess
tíma hefði kent verið af öllum dönsk-
um lögspekingum, að einingu ríkisins
danska væri voði búinn, ef ráðgjafan-
um frónska væri slept burt frá kon-
ungssetrinu og út úr ríkisráðinu, og
stjórnin danska haldið rígfast við þá
kenningu.
Þetta stóð í konungsboðskapnum.
Það vissu þeir vel, ráðunautar kon-
ungs, og þá ekki sizt sjálfur yfirlög-
sögumaður Danaveldis, sem fór þá
með íslenzk mál samhliða í hjáverk-
um sínum.
En þegar frumvarpið kom á eftir,
stjórnarskrárfrumvarpið, pá var kom-
ið þar í boðorðið um rikisráðs-
setuna, og það látiö fylgja, að ef al-
þingi gengi ekki að þvi, fengist eng-
in stjórnarbót!
Það er hið fræga stjórnkænsku-afrek
Albertis hins réttláta.
Með þeim hætti lét dönsk stjórn-
kænska sjálfa sig ekki án vitnisburðar
pá. —
Minninu getur ennfremur orðið á
að hvarfla dálítið lengra aftur í tím-
ann, til eldri stjórnarskrárinnar, frá
1874. Þar stóð nú berum orðum
einmitt í sjálfri stjórnarskránni, 2. gr.:
»Konungur hefir hið æðsta vald yfir
öllum hinum sérstaklegu málefnum
íslands — — og lætur ráðgjafann
fyrir ísland framkvæma það.
Enginn varaði sig á öðrn þá en
að íslandsráðgjafinn væri heill maður
með heyrn og máli, holdi og bloði,
eins og álfarnir; þeim minni gat eng-
inn hugsað sér hann.
En hvernig hafði dönsk stjórn-
kænska það þá?
Snaraði í oss broti úr aldönskum
ráðgjafa og lét oss búa við það 30 ár!
Nú er mörgum spurn: Er ekki
þetta nýr danskur stjórnkænskuvottur
og um leið nýr »sigur heimastjórnar-
manna«, að hjala um það munnlega,
að vér eigum að vera fullveðja ríki
ogtæpta eitthvað á þvi í nefndaráliti,
en varðveita lögin vandlega fyrir þeim
ósóma?
Minnið er vandakind, eins og við-
kvæmnin. Það drepur stundnm á dyr
og gerir ónæði þegar verst gegnir.
Jóhann Sigurjónsson
skáld, frá Laxamýri í Þingeyjar-
sýslu, lauk í vetur við að semja leik-
rit á dönsku: Gaarden Hraun. Fyrir
tveim árum samdi hann á dönsku
fyrsta rit sitt, leikrit líka (Dr. Rung).
Það er í ráði, að þessinýileikurhans
verðisýndurnæstaleikárí tveimur einna
merkustu leikhúsum Norðurlanda, þeim
Dagmarleikhúsinu i Kaupmannahöfn
— þar er leikhússtjóri Martinius Niel-
sen — og þjóðarleikhúsinu í Krist-
janfu. Leikhússtjóri þar Vilhelm Krag,
skáld og rithöfundur.
Vér höfum heyrt það eftir öðrum
þessara leikhússtjóra, Vilh. Krag, að
ekki verði deilt um það, að leikurinn
sé sannarlegt listaverk. — Hann kem-
ur út að vetri í bókverzlun Gylden-
dals. —
Eigum vér ekki að fara að reyna,íslend-
ingar, að eignast sjálfiríslenzkleikrita-
skáld, áður en þeir verða fleiri að fara að
rita fyrir aðrar þjóðir og á öðru máli ?
Leikhúslausir getum vér það ekki.
Landsbúnaðarféiagið.
Þar var ársfundur haldinn 13. þ.
m. í Iðnaðarmannahúsinu. Fundar-
stjóri var forseti félagsins, Guðm. pró-
fastur Helgason.
Eftir framlögðum reikningi átti fé-
lagið í siðustu árslok nær 57 þús. kr.,
þar af 16Y2 þós. i skuldabréfum og i
sparisjóði. Hafði aukist á árinu um
nær 780 kr., þar af 530 kr. í tillög-
um nýrra félagsmanna (53).
Félagsstjórnin hafði tekið að sér
eftir síðustu áramót búnaðarskólasjóð
og búnaðarsjóð Austuramtsins (421-)-
1688 kr.l, er verja skal af 5/6 árs-
vaxta til búnaðarskóla á Austurlandi,
en leggja lj6 við höfuðstól.
Til rcektunarjyrirtækja annarra en
gróðrarstöðvarinnar hafði, auk þess
fjár, sem gengur til fjórðunga-búnaðar-
félaganna, verið varið á árinu: Til
vatnsveitinga kr. 667,25, til sandvarn-
argirðinga kr. 360,00, til sáðlands-
sýnistöðvar kr. 100,00, til girðinga
kr. 460,00, til sjógarða kr. 1913,66.
Það lítur út fyrir, að félagið muni á
þessu ári og hinum næstu þurfa að
verja miklu fé til styrktar satngirðing-
um, þar sem nú eru í undirbúningi
á nokkrum stöðum eða þegar byrjað-
ar samgirðingar margra bæja um tún
og engjar. A þessu ári (1908) hefir
félagið heitið 625 kr. styrk til einnar
slíkrar girðingar, rúml. 3 mílna langr-
ar, í Glæsibæjarhreppi, lengstu girð-
ingar á landinu. Önnur er í undir-
búuingi í Fljótshlíð, 2^/2 míla.
Eftir ákvörðun Búnaðarþings er i
ráði að koma upp 2 auka-gróðrarstöðv-
utn, annari austan fjalls, en hinni í
Borgarfirði, ef héruðin vilja styrkja til
þess. Búnaðarfélagið vill leggja til
nvorrar þeirra 350 kr. þetta ár og
100 br. næsta ár. Ekki er enn kunn-
ugt um undirtektir sýslunefndanna,
sem ritað hefir verið um þetta.
Til kynbóta var varið kr. 7,749,54.
Þar af til 14 hreppasýninga samtals
1270 kr., og til einnar héraðssýning-
ar (við Þjórsárbrú, í sambandj við
konungskomuna) 125 kr. Sauðfjár-
kynbótabú 5 voru styrkt með °oo kr.
hvert: Fjárræktarfélag Þingeyinga og
búin á Breiðabólstað i Borgarfirði,
nautabú í Skagafirði, á Tindi í Stranda-
sýslu og Hreiðarsstöðum i Fljóts-
dalshéraði. Tvö þau síðast töldu eru
ný. Eitt hefir lagst niður, á Fjalli í
Skeiðum, vegna bráðapestar í fénu þar.
Til styrks nautgriparæktarfélögum 15
var varið 2,790 kr. Til hrossakyn-
bóta 1450 kr.; þar af hrossakynbóta-
bú Skagafjarðarsýslu 500 kr., hrossa-
ræktarfélög Húnvetninga 300 kr.,
Austur-Landeyja 300 kr. og Fljóts-
dalshéraðs 200 kr. Reynhverfingar
fengu 150 kr. styrk til girðingar fyr-
ir kynbótahross. — Hallgrímur Þor-
grínreson á Einarsstöðum fekk 150
kr. styrk til ferðar um Þingeyjarsýsl-
ur og Fljótsdalshérað til að kynna sér
kyn og lifsskilyrði sauðfjár. Skýrsla
hans kemur í Búnaðarritinu. Sá styrk-
ur var ekki greiddur fyr en reikn-
ingi var lokið, og kemur því ekki
fyrri en í næsta reikningi. Til náms-
skeiðs fyrir eftirlitsmenn nautgripa-
ræktarfélaga var varið kr. 409,92. Það
námsskeið hefir til þessa verið haldið
að áliðnum vetri, en næst verður það
frá 1. nóv. til 15. des. Er sú breyt-
ing gerð einkum vegna þess, að bún-
aðarþingið síðasta ákvað, að ekki skyldi
frá ársbyrjun 1909 veita styrk neinu
nautgriparæktunarfélagi, sem hefði ekki
eftirlitsmann. Enn vantar nokkur þeirra
eftirlitsmanninn, og þurfti að gera
þeim kost á að hafa fengið hann fyr-
ir árslok næstu. Við námsskeið þetta
í vetur áttu nemendur í fyrsta sinni
kost á að læra að gera berklaveikis-
rantisóknir á kúm með tuberculin.
Til utanjarar var styrkur veittur:
Til námsdvalar á mjólkurbúum 3 bú-
stýrum, Aðalbjörgu Stefánsdóttur,
Ingunni Stefánsdóttur og Sigurbjörgu
Jónsdóttur, 150 kr. hverri. Til náms
i landbúnaðarháskólanum í Khöfn Hann-
esi Jónssyni 300 kr., Páli Jónssyni
300 kr. Benedikt Blöndal 200 kr. og
Ingimundi Guðmundssyni 200 kr.
Til náms við búnaðarháskólann i Asi
í Norvegi Metúsalem Stefánssyni 200
kr. og Jokob Líndal 150 kr. Til hús-
stjórnarnáms í Noregi Ragnhildi Pét-
ursdótt ur^oo kr. Til að ferðast milli
kjötsala og kynna sér sláturhúsa-
gerð og til bjúgnagerðarnáms Vigfúsi
Guttormssjmi 225 kr. Frá honum er
komin fróðleg skýrsla um kjötsöluna,
sem verður prentuð í Búnaðarritinu.
Hússtjórnarskólinn í Reykjavík var i
byrjun þ. á. afhentur forstöðukonu
hans jungfrú Hólmfríði Gísladóttur,
samkvæmt ályktun búnaðarþings. Hef-
ir hún skuldbundið sig til að halda
skólanum áfram 1 ár fyrir hverjar
500 kr. af skuldlausri eign hans, en
eignin var rúmar 1800 kr.
Búnaðarþingið ætlaði 800 kr. til
jarandkenslu í kússtjórn og matreiðslu
ivort árið, 1908 og 1909. Jungfrú
Jónína Sigurðardóttir, er þá kenslu
lafði haft á hendi nyrðra undanfarið,
stofnaði í haust hússtjórnarskóla í
gróðrarstöðinni við Akureyri, og gat
þvi ekki orðið af farandkenslunni í
vetur. Nú hefir verið auglýst að í
boði sé styrkur til slikrar kenslu
nyrðra eða eystra næsta vetur, 60 kr.
á mánuði. Jungfrú Ragnhildur Pét-
ursdóttir, sú er fyr var getið, hefir
lofað að taka að sér kensluna syðra
eða vestra.
Meðal óvísu gjaldanna voru þessar
fjárhæðir stærstar: til smjörsýningar
við Þjórsárbrú 200 kr., til trjáræktar-
stöðvarinnar á Akureyri 200 kr., til
Hólamanuafélags, sem látið hefir halda
fyrirlestra nyrðra, helzt um búnaðar-
efni, 100 kr., til Magnúsar dýralækn-
is Einarssonar 100 kr. fyrir umsjón
með fjárbólusetning, með því skilyrði,
að hann stuðli sem bezt að því, að
efni fáist til bólusetningar og gefi
skýrslu um árangurinn. Skýrslurnar
frá bólusetjurunum um bólusetning-
una i vetur eru nú óðum að berast
að. Yfirlitsskýrslan þó ekki enn sam-
in; en svo mikið segir dýralæknir að
sé víst, að »bláa« efnið, sem nú var
bólusett með, hefir reynst vel, séð á
kindunum hæfilega mikið, en fáar far-
ist af bólusetningunni og fáar af þeim
bólusettu farist úr pest.
Rúnaðarnámsskeiðið, sem haldið var
í vetur hálfsmánaðartíma við Þjórsár-
brú og skýrsla var um í Búnaðarrit-
inu, var vel sótt og vinsælt mjög, og
sýnist hafa komið að góðum notum.
Til þess var varið um 475 kr. Þótt
það sé nær helmingur þess fjár, sem
ætlað er til óvisra gjalda, sýnist sjálf-
sagt að halda slíkt námsskeið aftur
næsta vetur.
Forseti gat þess, hvað gert hefði
verið út af tillögum aðalfundar í
fyrra :
Um sætheysgerð og súrheys. Bún-
aðarþingið sá sér ekki fært að sinna
þvi máli á annan hátt en þann, að
félagsstjórnin feli ráðunautunum að
leiðbeina á ferðum sínum þeim, er
þess óska, i þeirri heyverkun. Það
hefir verið gert.
Um prijaböðun. Búnaðarþingið skor-
aði á Iandsstjórnina að láta framkvæma
almennar fjárbaðanir til útrýmingar
fjárkláða, en þótti þá ekki þörf þrifa-
baðana á meðan, og veitti ekkert fé
til þeirra.
Um að útvega verkjœri og reyna pau.
Búnaðarþingið samþykt þeirri tillögu.
Jón Jónatansson, bústjóri í Brautar-
holti, hefir í vetur farið utan (til Dan-
merkur, Svíþjóðar og Norvegs) með
styrk frá Búnaðarfélaginu í því skyni,
28. tðlublað
Harmoniumskóli
Ernst Stapfs öll 3 heftin, í bókverzl-
un ísafoldarprentsm.
Viöskiítabækur
(kontrabækur)
nægar birgðir nýkomnar í bókverzlun
ísafoldarprentsmiðju. Verð: 8, 10, 12,
15, 20, 25 og 35 aurar.
Sálraabókin
(vasaútgáfan) fæst nú í bókverzlun
Isafoldarprentsm. með þessu verði:
1,80, 2,25 og gylt í sniðum, í hulstri,
350 og 4 kr.
að kynna sér verkfæri, sem hér gætu
að gagni komið, sérstaklega gera til-
raun til að fá sláttuvél svo lagaða,
sem hér ætti bezt við. Jón viðstadd-
ur á fundinum og mundi skýra frá
árangri ferðar sinnar.
Um áveituna austan fjalls. Bútiað-
arþingið henni samþykt. Vatnshæðin
í Hvítá mæld i sumar á hverjum
degi: getur komið sér vel að vita,
iver hún var á óminnilegu þurka-
sumri. Sigurður ráðunautur Sigurðs-
son ferðaðist í haust nm Flóann og
télt fundi i hverjum hreppi til að
vita undirtektir manna undir áveitu-
málið. Því nær allir fýsandi þess.
Skýrsla Sigurðar er í Búnaðarritinu.
Síðan hafa stjórnarráðinu verið send
gögn þau, er fyrir hendi eru um
'lóaáveituna (áætlun Thalbitzers, teikn-
mgar hans og útreikningar o. fl.) með
lillögum félagsstjórnarinnar um málið,
og hefir hún lagt það til, að frum-
varp um áveituna verði lagt fyrir al-
lingi 1909; þó hefir hún ekki talið
iað líklegt og ekki einu sinni æski-
egt, að slikt stórmál væri útkljáð á
einu þingi, heldur sé í lagafrumvarp-
inu gert ráð fyrir, að framkvæmd
verksins skuli ekki byrja fyr en eftir
alþing 1911. Mundi þá vera kostur
á að heyra undirtektir og álit hlutað-
eigenda, búenda og jarðeigenda á
áveitusvæðinu, og sýslunefndar Arnes-
sýslu um málið í þeirri mynd, sem
iað fengi á alþingi 1909, og mætti
þá gera þær breytingar á alþingi 1911,
sem ástæða kynni að þykja til.
Um Skeiðaáveituna hafði Thalbitzer,
eins og kunnugt er, lagt það til, að
ekki yrði lagt út í hana fyrri en heft
væri sandfokið á Skeiðunum, og því
enga áætlun gert um hana. En af
því að komið getur að þvi, að ráðist
verði í það fyrirtæki, þótti ráðlegt, að
fá nú þegar áætlun, bygða á mæling-
um þeim, er gerðar hafa verið, með-
an kostur er á að fá sama manninn
til að gera hana, Er nú fengin áætl-
un Thaibitzers, og er ágrip af henni
i Búnaðarritinu.
Um vatnsveitu í sveitabæi. Búnað-
■'rþing samþykti þá tillögu. Hún virð-
ist þegar hafa vakið talsverðan áhuga.
Nokkrar beiðnir hafa borist félaginu
um leiðbeiningar og mælingar til þess
konar áveitu. Búnaðarritið hefir vak-
:ð athygli á því máli með 2 smá-
greinum eftir bændur, sem hafa kom-
ið áveitu á hjá sér, og nú í síðasta
hefti hefir það flutt rækilega leið-
beiningu eftir Jón verkfræðing Þor-
láksson. Samið hefir verið við Helga
jirnsmið Magnússon i Reykjavík um
sölu á pípum og dælum til slíkrar
vatnsveitu með miklum afslætti. Sá
samningur er auglýstur í Búnaðarrit-
inu.
Jón bústjóri Jónatansson skýrði frá
framkvæmdum sínum viðvíkjandi út-
vegun verkfæra. Skýrsla sú kemur
bráðum i Búnaðarritinu og er hennar
þvi ekki frekara getið hér.
Önnur mál ekki rædd, enda var
fundurinn fámennur og 2 ráðunautar
lélagsins fjarstaddir, annar í ferð, hinn
sjúkur.