Ísafold - 23.05.1908, Qupperneq 2

110
Jafnrétti við Danmörku.
Fullveðja ríki.
Það eru atriðisorðin í ágreinings-
atkvæði Skúla Thoroddsens við meiri
hluta sambandsnefndarinnar.
Og það hið sama var mergurinn
málsins í Þingvallafundarstefnuskránni
í fyrra, er stjórnarandstæðingaflokkur-
inn á þingi síðast fól sínum mönn-
um að fylgja fram i nefndinni, en
tveir þeirra hafa horfið frá, hvernig
sem á því stendur — Sk. Th. einn
fylgt henni trúlega.
Þessi eru inngangsorð hans fyrir
breytingartillögum þeim, er hann bar
fram í nefndinni (3. mai):
»Eg undirskrifaður hefi ekki séð
mér fært að ganga að lagafrumvarpi
því, sem fjögra manna nefndin hefir
samþykt, og hefi eg því áskilið mér
ágreiningsatkvæði og tilkynt, að eg
bæri tram breytingartillögu. Astæða
mín fyrir þessu er sú, að eg tel það
nauðsynlegt til þess að fullnægja
hinni íslenzku þjóð og varðveita gott
samkomulag meðal beggja landanna,
að lagafrumvarpið beri ljóslega með
sér, að ísland sé fullveðja
ríki og ráði að fullu öllum
sínum málefnum og njóti
í alla staði jafnréttis við
Danmörku, og sé að eins við
hana tengt með sameiginlegum kon-
ungi. En eftir mínum skilningi er
fyrir þetta girt, þegar einstök mál
(utanríkismálefni og hervarnir á sjó
og landi) eru undan skilin uppsögn
þeirri, sem 9. gr. heimilar, en fengin
umsjá danskra stjórnvalda með slíku
fyrirkomulagi, að ísland getur því að
eins tekið þátt i þeim eða fengið
þau sér í hendur, að löggjafarvald
Dana samþykki. En þegar íslend-
ingar vita það með sjálfum sér, að
þeir fá sér i hendur með tímanum að
nokkru eða öllu leyti fullveldi yfir
málefnum þessum, þegar þjóðin æskir
og finnur sig færa til, þá mun það,
að minni ætlan, áreiðanlega leiða til
þess, að þjóðin unir vel hag sínum
og vill ekki hrapa að neinu því, sem
gæti bakað þessuin tveim rikjum
vandræði á nokkurn hátt. Eg finn
ekki, að sú mótbára sé á neinum
rökum bygð, að hin fyrirhugaða sjálf-
stjórn íslands í utanríkismálum sin-
um gæti, ef til vill, leitt til erfiðleika
gagnvart öðrum löndum, því auðvitað
sjá bæði rikin jafnt hag sinn í því,
að gæta hinnar nákvæmustu varkárni
í því, sem snertir skifti þeirra við
önnur riki. Að líkindum mundu og
ekki heldur verða vandræði úr þvi,
að friðtrygging hins islenzka rikis
yrði viðurkend að alþjóðalögum.
Ákvæðið í S- gr.: »Danir og ís-
lendingar á íslandi og íslendingar og
Danir í Danmörku njóta fulls jafn-
réttis í alla staði* finst mér einnig
varhugavert, sérstaklega af því að
uppsagnarákvæði 9. greinar nær ekki
til þessa ákvæðis. — Þessi skipan er
ekki heimiluð í lögum, sem nú gilda,
og miðar því að takmörkun á lög-
gjafarvaldi beggja landa, því sem nú
er; og þegar borin er saman íbúatala
íslands og Danmerkur, þá getur þessi
takmörkun komið óheppilega niður
við einstök tækifæri á ókomnum tím-
um, séð frá íslenzku sjónarmiði.
Kaupfánann út á við tel eg al-
íslenzkt málefni, samkvæmt gildandi
stjórnarskrá íslands, og sé enga ástæðu
til að ráða til breytinga í því efni*.
Skilnaði aldrei heitið.
Síraskeyti.
Hr. alþm. Skuli Thoroddsen send-
ir í dag blöðum ísafold, Ingólfi og
Þjóðviljanum þetta símskeyti:
Skilnaði aldrei heitið í sambandsnejnd-
inni strax eða siðar, og engu yfirlýst
um hann.
ISAFOLD
Sagan af
sambandsuefndarstarfiiiu
Þess má geta, að viðaukatillagan
við 3. gr. c. kvað vera sprottin af
grun eða jafnvel ráðagerð um að
hafa hér danskar herskipastöðvar á
einhverjum hafnsælum firði. Hugs-
unin hjá Dönum sú enn sem fyrri,
að þeir eigi landið og landsbúal
Enn um slóttuvélar.
Mér skilst á grein sira Jóhanns í
Stafholti í 14. tbl. ísafoldar þ. á. sem
hann ætli að sláttuvélar þær, sem
fluzt hafa hér til lands, hafi reynzt
óhæfar, eða litt hæfar til notkunar
hér. Nefnir hann því til sönnunar
nokkur dæmi, sem hann þekkir til, að
þær hafi reynzt miður en skyldi.
Dæmi þessi og greinin yfir höfuð
er góð til þess að vara menn við að
fara ógætilega i þvi að kaupa sláttu-
vélar og önnur litt þekt verkfæri, en
hún getur líka orðið til þess að fæla
menn um of frá þeim kaupum.
Mannaflið er nú orðið svo dýrt,að
ekki veitir af að nota hestaflið, þar
sem unt er að koma því við.
Eg er einn þeirra manna, sem hef
keypt sláttuvél og notað hana 2 ár,
og sé eg ekki eftir því kaupi,
þótt eg hafi ekki getað notað hana
nema á nokkurn hluta af engjum mín-
um.
Reynzla rnín á sláttuvélinni er
þessi:
Ómögulegt er að slá með henni
nema vel slétta jörð. Á starengi og
öllum mjúkum jarðvegi, þar sem kamb-
urinn á vélinni getur sokkið dálítið
niður í rótina, slær vélin svo vel, sem
bezt er slegið með orfi og ljá. A
harðvelli slær hún of fjarri rót. Vel
slétt tún, sem á að tvíslá, er gott að
slá með henni fyrri sláttinn, en of
loðslegið, ef ekki á að slá nema einu
sinni.
Tveir hestar draga vélina vel, án
þess að mæðast til muna; fer erfiði
hestanna þó nokkuð eftir jarðvegi.
Eigi þarf mikla orku til þess að
stýra vélinni; laghentur unglingur
getur það vel, ef hestarnir eru vel
tamdir.
Á mínum engjum hefir dagsláttan
(1600 □ faðm.) verið slegin með
vélinni á 2 klst. Fljótlegast er að
slá þar, sem taka má fyrir stórar
spildur í einu, því að mjög tefur að
þurfa oft að snúa við. Litla bletti
borgar sig ekki að slá með vél.
Að mínu áliti mætti breyta sláttu-
vélunum svo, að þær væru betur við
hæfi okkar íslendinga. T. d. þyrftu
tindarnir í kambinum að vera þynnri,
svo að ljárinn gæti tekið nær rótinni,
þá er harðvelli er slegið. Dráttarút-
búnaður þarf að vera betur lagaður
fyrir 2 hesta, og fleira mætti laga.
Þaðliggur í augumuppi, að ekki borg-
arsig að kaupa sláttuvél til þess að slá
að eins litinn blett á ári; en víða
hagar svo til, að 2 eða fleiri menn
gætu átt sláttuvél í félagi og notað
hana til skiftis. Sumarið sem leið
var sláttuvélin min notuð V2 mánuð
samtals, á mínum engjum. Þann tíma
álít eg að hún hafi sparað mér 24
karlmanna dagsverk, sem mundu hafa
kostað um 90 krónur; það er hálít
verð vélarinnar.
Þvi miður eru tún og engjar til-
tölulega óvíða svo slétt, að slá megi
með vélum; þess vegna geta sláttu-
vélar ekki orðið algeng verkfæri hér
á landi að svo komnu; en sjálfsagður
hagnaður er fyrir hvern þann bónda
að kaupa sláttuvél, sem getur notað
hana til nokkurra muna.
Birtingaholti 24. apríl 1908.
Águst Helgason.
Veðrátta
vikuna frá 17. til 23. mai 1908.
8
M
Þ
M
F
F
L
Rv.
6.8
6.5
6.4
4.2
4.0
7.4
+ 4.8
Bl. Ak. \ Gr. \ Sf. Þh
9.0
8.0
6.6
3.2
2.5
6.3
5.2
-11.0+ 6.5|
-11.5 + 9.0
- 9.01+ 6.01
- 3.8!+ 4.8'
3.5
8.0
5.3
+ 0.3
+ 6.6
+ 4.6
7.8
7.7
4.8
5.7
4.0
+ 1.8
+ 6.5
7.3
9.0
8.2
5.0
8.7
4.7
6.7
Hljómleikar
verða á morgun í Bárubúð með
forustu hr. Brynj. Þorlákssonar til
ágóða eða launaþóknunar handa söng-
sveit dómkirkjunnar; og ætti fólk að
hugsa eftir því, hve nauðalítið það
fólk fær í aðra hönd fyrir sitt mikla
og tímafreka ómak hvern helgan dag
alt árið, oftast tvivegis sama helgan
daginn.
Febrúar 28. Fundur settur. Lögð
fram skýrsla hagfræðisskrifstofunnar í
Khöfn um fjárhagsviðskifti íslands og
Danmerkur m. fl. Formaður nefnd-
arinnar, yfirráðgjafi Dana, les upp
skjalleg skilríki um óskir íslendinga
1906 (í þingmannaförinni).
Marz 7. íslenzku nefndarmennirn-
ir leggja fram skjal um undirstöðu
þá, er þeii fara fram á að lögð sé
fyrir umræðum nefndarinnar um sam-
bandsmálið. Þeir halda því fram þar
allir í einu hljóði, að lagalega beri að
líta svo á, að ísland sé frjálst land
undir konungskórónu Danmerkur og
hafi með konungi fullræði yfir ollum
málum sínum, nema eitthvað af þeim
sé eða verði eftir samkomulagi milli
Danmerkur og íslands falið sérstak-
lega umsjá Danmerkur. Þeir halda
því fram, að þjóðin íslenzka hafi aldrei
lagalega selt í hendur nokkurri þjóð
annari fullveldi það, er hún hafði óef-
anlega margar aldir á þjóðveldistím-
unum. Hún hafi aldrei lagt samþykki
sitt á neitt, er rétt sé að skilja svo
sem handgöngu undir aðra þjóð.
Marz 16. Nefndarmennirnir íslenzku
allir sjö leggja fram eftir áskorun á
lundinum næsta skjal, þar sem bent
er á nokkur höfuðatriði í nýrri lög-
gjöf um stöðu íslands í Danaveldi
(det samlede danske Rige e. Monarki).
Þeir segjast þar »miða við, að ísland
sé erfðaland Danakonungs, að fram-
kvæmd í samlimunartengslum (rea-
lunion) við Danmörku, sem er þó
ekki í samræmi við það sem rétt ber
á að líta á lögum, eftir þeim grund-
velli sem vér tókum fram á siðasta
fundi, og hugsum vér oss því sam-
eiginleg lög, þar semfyrirermælt bæði
af dönsku og íslenzku löggjafarvaldi
um samband það milli Danmerkur,
er risið hefir upp af því, að löndin
hafa sameiginlegan konung og aðrar
kringumstæður hafa orðið til efnitil.«
Þeir skiftu málunum í tvo flokka,
a) föst og órjúfanleg sameiginleg mál;
b) sameiginleg mál eftir samkomu-
lagi. Þeir telja í fyrra flokknum það
sem leiðir beint af konungssamband-
inu og til er tekið i 2. gr. frumvarps-
ins eins og það er nu (sja ísaf. 16.
mai) og 3. gr. stafl. a., og í síðara
flokknum öll hin sömu mál sem þar
erunefndnema hervarnirogkaupfánaút
á við, — ætlast til þá, að hvorugt þeirra
mála komi Dönum við, það er oss
gegnir.
Marz 2y. koma dönsku nefndar-
mennirnir allir 13 með sitt uppkast
til sambacdslaga. Hjá þeim er 1. gr.
svolátandi:
— »ísland er frjálst land, sem verð-
ur eigi afhent, með sérstökum lands-
réttindum innan Danaveldis. Nafn
þess er tekið í titil konungs«.
Þar næst taka þeir 2. grein úr
stöðulögunum orð fyrir orð, um sér-
mál íslands, — bæta að eins við rit-
síma og bankamálum m. fl., er til
helir komið síðan.
Þá er grein um það, að ísland megi
eiga sér fulltrúa á ríkisþinginu, líkt og
stöðulögin gera ráð fyrir, og fleira er
þar enn tekið beint upp úr þeim lög-
unt, en þó gert ráð fyrir að ríkis-
sjóður greiði landssjóði einhverja fúlgu
eitt skifti fyrir öll, í stað tillagsins,
og sé þá lokið til fulls öllum skulda-
skiftum þeirra sjóða í milli.
Loks eru talin upp hin og þessi
fjárútlát, er skuli lenda á ríkissjóði
einum fyrir alt Danaveldi. Nefndar-
menn nefna það »byrðar«, er Danir
beri einir. Það eru sömu gjöld og
ríkissjóður ber nú, þar með konungs-
mata og borðfé til konungsættingja.
Apríl 3. Hinir íslenzku nefndar-
menn allir leggja fram uppkast frá sér
til sambandslaga. Það byrjar á sömu
orðunum sem fullnaðar-uppkast allrar
nefndarinnar síðar, birt hér 16. þ. m.:
»ísland er frjálst og sjálfstætt land,
sem eigi má afhenda«, en ekki nefnt,
að löndin séu í ríkjasambandi, er luti
veldi Danakonungs. Það er og hér
um bil eins að öðru leyti og siðar
varð, þar á meðal ætlast til að dóms-
forseti í hæstarétti sé oddamaður i
gerðarnefnd, er ágreiningur rís um
það, hvort eitthvert mál sé sameigiu-
legt eða ekki, — nema að utanríkis-
mál og hervarnir eru látin vera upp-
segjanleg.
April 7. Nokkrir (6) hinna dönsku
nefndarmanna, þar á meðal yfirráð
gjafinn, Chr. Krabbe, H. Matzen og
H. N. Hansen, koma með sitt frum-
varp, þar sem ekki er gerður munur
á sameiginlegum málum (öðru en því
er lýtur beint að sameiginlegum kon-
ungi), heldur sagt um þau öll, að
fyrirmælin um þau megi endurskoða
eftir 25 ár (1933)- En þar er bætt
við í upptalning sameiginlegu má
anna ríkisráöinu og sambandinu við
Grænland og nýlendurnar.
Apríl 14. Hinir sömudönsku nefnd
armenn (6) bera upp breytingartillögu,
þar sem er í upptalning sameigin-
legra mála felt burt Grænland og ný
lendurnar og ríkisskuldir og rikiseign
ir (sem stóð í uppkasti þeirra frá 7.
f. m.).
Apríl iS. Nýtt uppkast frá íslenzku
nefndarmönnunum. Þar er skotið inn
í 1. gr. ríkjasambandinu, Danaveldi
(det samlede danske Rige, sem er
rangþýtt í fullnaðar-uppkastinu: veldi
Danakonungs). Sameiginlegu málin
eru þar söm og áður, nema bætt
við kaupfánanum. Þar er og gert
ráð fyrir, að ísland muni síðar meir
eiga hlutdeild í stjórn sameiginlegu
málanna, en eigi engan þátt í kostn-
aði til þeirra þangað til. Ætlast er
þar enn til, að dómsforseti í hæsta-
rétti sé oddamaður í gerðarnefnd.
Endurskoðun eftir 20 ár, og ekki gert
ráð fyrir öðrum málum óuppsegjan
legum en því um konungssambandið.
Þetta skrifuðu þeir allir undir, ís-
lenzku nefndarmennirnir orðalaust,
nema Skúli með þeim fyrirvara, að
hann vildi ekki ganga að því, að hafa
kaupfánann sameiginlegan.
Apríl 30. Undirnefnd, 2 íslending-
ar (I. J. og L. H. B.) og 2 Danir,
bera upp nýtt uppkast. Þar er fæð-
ingjarétti slept úr sameiginlegu mál-
unum, en skotið inn nýmælinu um,
að þegar losnar sæti í hæstarétti, skuli
skipa í það íslenzknm manni, er hafi
sérþekkingu á íslenzkri löggjöf og sé
kunnugur íslenzkum högum. Endur-
skoðun eftir 25 ár, og gert ráð fyrir
að hervarnir og utanríkismál séu
óuppsegjanleg.
Maí 2. Undirnefnd, er skipuð hafði
verið 30. marz og í voru íslenzku
nefndarmennirnir allir ásamt fyrnefnd
um 6 dönskum, leggur fram nýtt
uppkast, með örlitlum orðamun frá
uppkasti 4 manna undirnefndarinnar.
Þar bæta þeir H. Matzen og Skúli
Thoroddsen við fyrirvara aftan við
undirskriftirnar, H. M. með skírskot-
un til einhvers, er hann hafi haldið
fram í nefndinni, en Sk. Th. áskilur
sér breytingaratkvæði.
Maí 3. Þau breytingaratkvæði
kemur hann (Sk. Th.) með daginn
eftir.
1. brt. hans er, að í stað »ísland
er frjálst og sjálfstætt land, sem eigi
má afhenda* komi: ísland er
frjálst og fullveðja ríki.
2. brt., að í stað ríkjasamband Dana-
veldis (det saml. d. Rige) komi að
' eins: ríkissamband.
3. brt. við 3. gr. c., að eftir orðin
5. jan. 1874 bætist inn: Hernaðar
mannvirki og ráðstajanir ma ekki gera
á íslandi, nema íslenzk stjórnarvöld
haji lagt á pað sampykki. — Leita
skal sem Jyrst alpjóðaviðurkenningar á
Jriðtrygging hins íslenzka ríkis.
4. brt.: 3. gr. d. orðist svo: EJt-
irlit með fiskiveiðum i landhelgi við
ísland, pó að áskildum rétti Islands til
að auka ejtirlitið.
5. brt. við 3. gr. g : orðin kaup-
Jána út á við falli burt.
6. brt., við 5. gr.: Fyrir ftskiveið-
ar í landhelgi við Danmörk og ísland
komi: um fiskiveiðar í landhelgi beggja
rikja.
7. brt., við 8. gr.: Fyrir »dómsfor-
seti hæstaréttar sjálfkjörinn oddamað-
ur« komi: rœður hlutkesti, hvor peirra
verður oddamaður, dómsjorseti í hæsta-
rétti eða æðsti dómari á tslandi.
8. brt., við 9. gr. Efni þeirrar brt.
er, að endurskoðunar á lögunum megi
krefjast að 20 árum liðnum og að
hún gangi nokkuð fljótara en gert er
ráð fyrir hjá nefndinni, og loks, að
konungur megi eftir tillögum ríkis-
þings eða alþingis slíta öllu sam-
bandi milli ríkjanna nema
konungssamb andinu.
Mai 6. Feldar allar breytingatillög-
ur Skúla Thoroddsen, að sögn með
öllum atkv, gegn hans eina, þ. e. einn-
ig hinna íslenzku nefndarmanna 6, og
uppkastið samþykt síðan óbreytt með
öllum atkv., dönskum og íslenzkum,
nema hans.
Þetta er lauslegt yfirlit yfir gjörðir
nefndarinnar, eftir nefndarskjölunum
prentuðum, er hingað bárust í gær
með e/s Ceres.
Reykjavíkur annáll.
Brunabótavirðing samþykti bæjar9tjórn i
fyrra dag á þessum húseignum, i kr.:
Guðm. Ámundasonar við Langaveg 1008
Samúels Jónssonar við Shólavörðust. 16,092
Signrjóns Gunnarssonar við Njálsg. 4502
Þorsteins Sveinbjarnars. við Njálsg. 2962
Bæjargjaldkerastarfið veitti bæjarstjórn i
fyrra dag Borgþór Jósefssyni verzlunar-
manni með 7 atkv. af 14 og eftir hlutkesti
milli hans 0g Einars kaupm. Árnasonar,
sem hlaut hin 7.
Dáin 16. þ. m. jungfrú Kristjana Kristjáns-
dóttir, 45 ára, isfirzk; varð bráðkvödd.
Fasteignasala. Þinglýsingar frá siðasta
bæjarþingi.
Ari Þórðarson kaupmaður selur 19/6 1906
Kristjáni Gnðmundssyni búfræðing húseign
nr. 14 við Klapparstíg með 1100 ferálna
ióð.
Guðlaugur Ingimundarson selur 14. mai
Sigríði Jónsdóttur húseigu nr. 58 B við
Laugaveg með 825 ferálna lóð á 3500 kr.
Sigurður Ámundason gefur 18. maí Ing-
unni Eyólfsdóttur húseign nr. J1 við Vatns-
stig.
Sigurður Árnason selur 21. marz Gisla
Jónssyni skika af Norðurmýrarbietti á
2000 kr.
Hjúskapur. Hallmundur Sumarliðason og
jungfrú Stefan'a Thorlacia Bjargmundsdótt-
ir, 16. mai
Hannes Stigsson og jungfrú Olafía Sig-
ríður Einarsdóttir, 17. mai.
Jón Jónsson Reykdal málari og jungfrú
Fanney VaJdimarsdóttir, 16. mai.
Jarðarför Guðjóns Guðmundssonar ráðu-
nauts fór fram í dag. Hófst i Landsbúnað-
arhúsinu og flutti þar húskveðju fyrv. for-
seti félagsins, lektor tceol. Þórhallur Bjarn-
arson. Eftir ræðuna voru snngin þessi
snotru erfiljóð og vel við eigandi:
Islenzkur varstu, einbeittur þinn dugur,
ólgandi starfsblóð svall i þínn hjarta.
íslenzkur var þinn orkufulli hugur,
öruggur gekstu sigurvegu bjarta.
Skinandi trú á landsins veg og veldi
veginn þér lýsti fram að hinzta kveldi.
Hart er að missa menn á bezta skeiði,
menn, sem að höfðu kraftinn til að berjast,
sárt er að hlaða sonum nngum leiði,
sennunni i, er fóstran þarf að verjast.
Nornir, hvers eigum allir vér að gjalda?
Ættjörðin þurfti’ á liði sinu’ halda.
Þckk fyrir starfið, margir sárt þin sakna,
svo er um hvern, er reyndist góður drengur.
Eigi vor þjóð til fulls úr roti að rakna
ráðsnjallru sona njóta þyrfti’ hún lengur.
Þökk fyrir sporin, þau i heiðri geymast,
Þau vissu fram, og skulu aldrei gleymast!
Einhverir vilja rengja það, sem stóð i
æfiminning G. G. hér i ísafoid, að hann
hafi verið kominn af Bólstaðarhliðarætt
(J. P. prófasti i Steinnesi). Hann sagði
svo sjálfur, hvort sem rétt er eða rangt.
Leikvöllum handa börnum vilja kvenfélög
bæjarins láta bæjarstjórnina sjá fyrir. Hún
tók því máli vel og ætlar til þess Þorgrims-
holtsblett við Landakotsveg, og ráðgerði
að kaupa í þvi skyni ennfremur erfðafestn-
land Sig. Þórðarsonar við Skólavörðustjg
á 2650 kr. Ennfremur var bent á Austur-
völl, Vitatorg og blett við Grettisgötu.
Næturvörð skipaði bæjarstjórn i fyrra
dag Þó ð Geirsson í stað Kr. Jónssonar.
Prestvlgsla. Forstöðumaður prestaskól*
ans, síra Þórhallur Bjarnarson, vigir á
mergun i fjarveru biskups guðfræðiskand.
Harald Þórarinsson prest að Hofteigi.
Vígslu lýsir síra Jón HelgaBon og verður
því engin síðdegis-guðsþjónusta.
Slægjur í Örfirisey leigir bæjarstjórn í
sumar Sigurði Jónssyni steinsmið á 110 kr.
Vestanmenn
komu hingað í fyrra dag á Ceres
þessir 4, alkomnir (nema 1 ef til vill):
Stefán Magnússon prentari, Jakob Þor-
steinsson frá Heiðarbæ í Þingvalla-
sveit og kona hans, eftir 21 árs dvöl
vestra, og Böðvar Sigurðsson, borg-
firzkur.
Gufuskipin.
Thoreskip Sterling kom í fyrra dag
beint frá útlöndum með fjölda far-
þega, 80—90, þar á meðal 24 danskir
mælingamenn. Ennfremur Ari Jóns-
son ritstjóri, kaupmennirnir Thor
Jensen, Ólafur Árnason og Chr. F.
Nielsen, Eggert Briem óðalsbóndi frá
Viðey, Koefod-Hansen skógfræðingur,
Ingvar Sigurðsson stúdent, danskur
læknir á Valinn Christiansen, frú Tang