Ísafold - 27.05.1908, Síða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar i
vikn. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis B kr. eða l‘/« dollar; borgist fyrir
miðjan júlí (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD
Uppsögn (skrifleg) btmdin við Aramót, er
ógild nema komin só til dtgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus viö bladið.
Afgreiösla: Austurstrœti Ö.
XXXV. árg.
I. O. O. F. 895299.
Aagnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—8 í spital.
Forngripasafn opib á mvd. og ld. 11—12.
tllutabankinn opinn 10—2 */■ og ö1/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofn. frá 8 árd. til
10 siÖd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 */« síbd.
Landakotskirkja. Guösþj.9*/« og 6 A helgidögum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5.
Landsbankinn 101/*—21/*. Bankastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 og 6—8.
Landsskjalasafnið á þrd.t fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 11 12,
NAttúrugripasai.1 k sd. ‘2—8.
Tannlækning ók. i rósthússtr.14, l.ogS.md. 11- '
Brtuiabótagjöldum er við-
taka veitt mánudaga og íimtudaga kl.
2 */2—5x/a > Austurstræti 20. .
Sameiginleg mál — dönsk mál.
Þetta orðtæki: sameiginleg mál er
ekkert annað en rangmæli í þeirri
merkingu, sem það er haft og hefir
verið haft alla tíð í stjórnmálaviðskift-
um Danmerkur og íslands.
Dönsk mál er rétta nafnið.
Það eru mál, sem liggja eingöngu
undir danskt vald, dönsk úrslit.
Austurriki og Ungverjaland eiga sér
sameiginleg mál, en Danmörk og ís-
Iand ekki, hvorki með gamla laginu
né hinu nýja fyrirhugaða.
Austurríki og Ungverjaland ráða úr-
slitum mála i sameiningu, með jöfnu
atkvæði. Milliríkjaþingið þar, skipað
60 þingmönnum frá hvoru ríkinu,
kemur saman sitt árið í höfuðstað
hvors ríkis, Vin og Buda-Pest, ræðir
hin sameiginlegu mál og ræður þeim
til lykta með hnifjöfnu jafnrétti, þótt
Ungverjar séu ‘/4 færri en Austur-
ríkismenn, og með hnífjöfnu fjárfram-
lagi á konungs borð og keisara.
En í ríkjasambandi Danmerkur og
íslands er ætlast til að annar þáttur-
inn, Danmörk, ráði að 'ólln leyti sam-
eiginlegu málunum, en að ísland hafi
þar ekkert atkvæði, hvort heldur er í
óuppsegjanlegum sameiginlegum mál-
um eða uppsegjanlegum.
Allir sjá á því, hve villandi er, að
kalla slíkt sameiginleg mál.
Sama verður því næst ofan á, er
litið er á eðli svo nefndra sameigin-
legra mála dansk Islenzkra, að minsta
kosti hinna óuppsegjanlegu, annarra
en konungssambandsins.
Það eru aldönsk mál, mál, sem
taka ekkert til Islands eða lítið sem
ekkert. Hervarnirnar snerta það ekki
hót. Þær koma hvergi nærri íslandi.
Það er aldrei um það hugsað minstu
vitund, þegar verið er að gera land-
varnarráðstafnir fyrir Danaveldi. Ekki
minstu vitund. Því þetta hið eina
herskip, sem er látið koma íslandi
við, strandgæzluskipið, er alveg laust
við hervarnir í réttum skilningi. Það
er ekkert annað en lögregla á því
sviði landeignar vorrar, sem stendur
ekki upp úr sjó, landhelgissvæðinu.
Það er nákvæmlega sama eðlis og
hefir sama hlutverk á hendi eins og
lögreglan á landi.
Þá er annað, er kemur til Breta-
veldis. Þess mikla herskipastól er
ætlað að verja ekki síður nýlenduríkin
meðfram en heimaríkin. Þess vegna
er honum dreift um allan heim hér
um bil, I 7 höfuðdeildir, auk minni
deilda.
Hvenær hafa Danir tekið í mál að
hafa deild úr sínum flota við ísland?
Aldrei nokkurn tíma. Enda er hann
ekki til tvískiftanna.
Likt má segja um utanríkismálin.
Þau snerta ísland að öllum jafnaði
nauðalítið sem ekki neitt, varla frek-
ara yfirleitt en starfsvið konsúla nær
yfir.
Heitið sameiginleg mál er því aðal-
lega biekking og ekki annað.
Þaö eru dönsk mál, aldönsk mál í
raun íéttri, sem á nú að nota til þess
Reykjavík miðvikudaginu 27. maí 1908.
29. tölublað
að halda oss í innlimunarhafti um
aldur og æfi.
Sá er sannleikurinn, þegar vel er
að gáð.
Þetta falsheiti, sameigitileg mál, er
tælitafn, sem vér eigum að ginnast á
til að láta leggja á oss þann Gleipni,
er vér fáum aldrei af oss slitið urn
aldur og æfi.
Samjöfnuður á fyrirhuguðu satn-
bandi íslands og Danmerkur annars
vegar og Austurríkis og Ungverja-
lands hins vegar er háskaleg blekking.
Annars vegar fylsta jafnrétti fullveðja
ríkja; hins vegar samband fullveðja
ríkis og hálffullveðja, ef ekki alveg
ófullveðja.
Þvi að shálffullveðja er það ríki, er
á frelsi sitt og sjálfsforræði að ein-
hverju leyti undir öðru ríki, sem er
þá yfirdrotnari þess« (Ragnar Lund-
borg).
Það sjá allir, að það er að eiga
frelsi sitt og sjálfstæði að einhverju
leyti undir Danmörku, að láta hana
ráða eina um aldur og æfi öllum
utanríkismálum og hervörnum fyrir
bæði löndin.
Það er viðlika aflsmunur á þýzka
keisaradæminu og Danmörku eins og
á Danmörku og íslandi. Að fólks-
fjölda eru Dantr viðlíka lítið brot af
fólkstölunni í því riki eins og vér af
mannfjölda i Danmörku. Mundu nú
Danir vilja kalla það jafnrétti á við
Þjóðverja, ef þeir væri I ríkistengsl-
um við þá með svo feldu móti: ekki
að hvorutveggju réðu i sameiningu
utanríkismálum og hervörnum beggja
landa, heldur að Þjóðverjar réðu þeim
málum einir fyrir bæði löndin ?
Tökum annað dærni, með þvi að
enn eimir eftir af fornum fjandskap
með Dönum og Þjóðverjum.
Tökum Bandaríkjamenn i N.-Ame-
ríku og Dani. Fólkstölumunurinn er
að vísu enn meiri i því dæmi.
En það skiftir ekki miklu. Hitt gerir
samanburðinn enn gleggri, að líkam-
leg og andleg fjarlægð er einmitt við-
líka mikil milli Dana og Bandaríkja-
manna eins og vor og Dana. Milli
íslands og Danmerkur er að jafnaði
10 daga ferð. Lengri er hún ekki
milli Danmerkur og Bandaríkja og þó
styttri heldur nú orðið. — Hvernig
mundi Dönum litast á það jafnrétti,
að Bandamenn réðu einir utanríkis-
málum og hervörnum þeirra rikja
beggja? Mundi þeim þykja það rétt-
mæli, að kalla hervarnir sameiginlegt
mál, ef herskipaflotinn væri allur við
Ameríkustrendur, en engin fleyta
nærri Danmerkurströndum nokkurn
tíma? Eða hvernig mundi þeim líka,
að Bandamenn gerðu einir samninga
við önnur ríki fyrir beggja hönd?
Sviplík er andlega f]arlægðin milli
vor og Dana eins og þeirra og Banda-
manna. Tungumálin viðlíka ólik,
saga þjóðanna sömuleiðis sundurleit
og óskyld (að fráskildu stjórnartjóð-
urbandinu, sem vér Ientum í við
Dani fyrir rúmum 5 öldum) og þjóð-
arhættir slíkt hið sama. Hvernig get-
ur verið eðlileg undirstaða undir sam-
eiginlegum málum, er svo til hagar?
Þau eru ekki annað en pappírstilbún-
ingur og eiga aldrei fyrir sér að veröa
annað. Það er gersamlega gagnstæði-
legt réttu eðli, að þau séu annað eða
verði annað. Sannleikurinn er sá,
að ráðin verða alla tíð þeim megin,
sem valdið er meira, margfalt meira.
Því hefir verið við skotið, að rík-
isþingið danska mundi leggja blátt
bann fyrir, að Danmerkur konungur
væri og konungur yfir íslandi, er það
væri orðið annað ríki, samkvæmt 4.
gr. grundvallarlaganna, nema með þvi
skilyrði, að utanrikismál og hervarnir
væri sameiginleg mál, fylgdi konung-
inum í einu lagi fyrir bæði löndin.
En blekking er sú kenning, með
því að ekkert vit er i að skilja svo
téða grein, að Dana konungur megi
ekki halda áýram að vera konungur
yfir þeim löndum, er hann hefir ráð-
ið fyrir að undanförnu öldum saman.
Það væri hin mesta fjarstæða, að láta
þá grein merkja það, að þing Dana
mætti reka konung sinn frá ríkjum i
einu landi hans frá fornu fari.
Blekking og fyrirsláttur, — fyrirslátt-
urog blekking. Annað ekki.
Höndlaðir botnvörpungar.
Vikuna sem leið hremdi Valurinn
danski tvo botnvörpuna, báða í Garð-
sjó, og fekk þá sektaða hér, annan
franskan, sem sektaður var um 400
kr. að eins, með því að honum haföi
lánast að ná upp vörpunni áður en
Valurinn kom að, en hinn um 1000
kr. auk upptöku afla og veiðarfæra;
sá var enskur, Aberdeenshire frá Aber-
deen, skipstj. Rasmussen, danskur.
Skógarverði
höfum vér í.ú fengið 3, auk yfir-
mannsins, Koefod-Hansens. Elztur
er Stefán Kristjánsson, Bárðdælingur,
er hefir sezt á Hallormsstað, en hinir
eru Guttormur Pálsson (kand. Vig-
fússonar á Hallormsstað, -j* 1885),
og Einar Sæmundsson frá Vopnafirði
(Einarssonar Sæmundssonar frá Brekku-
bæ). Þeir hafa báðir numið skógrækt-
ariðju á Jótlandi, í ríki Mogens Frijs
Frijsenborgargreifa, á 3 árum. Þeir
fá 1000 kr. í kaup. Einar Sæmunds-
son byrjar starf sitt hér í Borgarfirði
og fer þá austur um sveitir alt í Þórs-
mörk.
Landmælingar.
Hér kom um daginn (á Sterling)
hópur danskra landmælingamanna,
54 að tölu alls, til þess að starfa hér
I sumar sem undanfarin sumur. Höf-
uðsmaður yfir þeim heitir Johansen,
fyrirliði úr herstjórnarráðinu. Aðrir
yfirmenn flokksins eru 3 yfirlautinant-
ar og þá 16 undirforingjar eða mælinga-
menn, og 34 óbreyttir liðsmenn.
Sveit þessi skiftir sér í þrent.
Einn hópurinn vinnur á Vestfjörð-
um að þríhyrningamælingum þar. Það
eru 2 yfirlautinantar, 4 mælingamenn
og 6 óbreyttir liðsmenn.
Annar hópurinn hefir undir Biskups-
tungur, Laugardal, Grímsnes, Þing-
vallasveit, Grafning, heiðarnar hér
næstu og alt vestur í bygð við Faxa-
flóa. Fyrir henni ræður Johansen
höfuðsmaður, og hefir með sér 6
mælingamenn og 14 liðsmenn. Þeim
er og ætlað að athuga járnbrautarstæði
þar um slóðir.
En hinn þriðji hefur undir allan
Reykjanesfjallgarð með bygð allri að
honum alt inn að Hafnarfirði. Fyrir
þeirri deild ræður Hansen yfirlautin-
ant og hefir sama liðsafla sem Johan-
sen höfuðsmaður (6-(- 14J.
Thore-gufuskipafélag.
Aðalfundur var í því félagi 28. f.
mán. í Khöfn. Það hafði haft árið
sem leið 727,000 kr. flutningstekjur,
en 677,000 kr. í hitt eð fyrra. Bag-
að hafði það mikið óvenjuhátt verð
á kolum og peningadýrleikinn í haust
og í vetur. Það kostaði 15,000 kr.
meira til kola en árið fyrr, og varð
að gjalda 21,000 kr. meira í vexti af
lánum, samtals 36,000 kr., sem er
sama og 15% af hlutafénu.
Skip félagsins fóru 55 ferðir til
íslands þetta ár (1907), þar af 26 til
Reykjavíkur. Skip félagsins sjálfs fóru
39 ferðirnar, en leiguskip 16 ferðir-
Tekjuafgangur varð alls nær 104 þús.
kr., en að frádregnum vöxtum af lán-
um og stjórnarkostnaði m. m. 45 ‘/2
þús. kr. Af þeirn gróða fengu hlut-
hafar 4% í árságóða, alls 10 þús.
Hitt var lagt í varasjóð og til við-
gerða m. m.
Binir ráða þeir —
1. E i n i r ráða þeir, Danir, eða er
ætlast til að ráði einir öllum utanrikis-
málutn beggja landa, smáum og stór-
um, skipun kaupræðismanna fyrir bæði
löndin og öllu þeirra starfi, öllum
þeirra verkahring; sjálfsagt að þeir
verði jafnan danskir, og ekki liklegt
að þeir fari að draga vorn taum nokk-
urn tíma, ef á rekast hagsmunir vorir
og bræðraþjóðarinnar.
Fyrirvarinn um, að danskir alþjóða-
samningar gildi því að eins ísland, að
rétt stjórnarvöld íslenzk samþykki, væri
náðarsamleg velgerð, ef hertekin þjóð
ætti í hlut; en við jafnréttis-bræðraþjóð
— hvað er um pað að segja ? Þetta er
ekki annað en neikvæðisvald við
ofrikis-ókjörum, en alls ekkert vald
til að ráða að öðru leyti innihaldi
milliþjóðasamninga.
Ráða þessu einir skilmálalaust og
um aldur og æfi (sjá 3. gr. T í
sambandsfrv.).
2. E i n i r ráða þeir hervörnum
öllum. Enda höfurn vér þeirra engin
not nokkurn tima hvort sem er. En
nógur háski annars vegar af hervarna-
sambýlinu og einveldi annars sambýlis-
mannsins yfir þeim. Strandgæzla
telst ekki með hervörnum. Hún er
ekki annað en löggæzla á sjó, á þeim
hluta landeignarinnar, sem sjór flýtur
yfir og kölluð er landhelgi.
Ráða þessu einir skilmálalaust og
um aldur og æfi (3. c.).
3. Einir ráða þeir þvi, hvern
gunnjána vér notum, ef einhvern tima
kemur að þvi, að hans þörfnumst vér.
Ráða því, að það sé danski fáninn,
dannebrog, hann og enginn annar.
Ráða því einir skilmálalaust og um
aldur og æfi (3. e.).
4. E i n i r ráða þeir, hvaða kaup-
jána vér notum út á við, þ ó a ð
verzlun og siglingar séu íslenzkt sér-
mál. Ráða því, að hanti sé aldansk-
ur: dannebrog. Þeir meina oss ekki
beint að nota annan fána innanlands,
islenzka fánann nýja t. d., m e ð þ v i
a ð um það eru engin lög, að oss
beri að nota danskan fána á hýbýlum
vorum eða annarsstaðar innanlands,
svo að þeir hafa alls ekkert vald til
að skifta sér af því.
Þessu ráða þeir og um aldur og
um aldur og æfi, ef þeir vilja. Þeir
þurfa ekki annað en að neita að að-
hyllast allar breytingar á íánanum,
þegar liðinn er endurskoðunarfrestur-
inn, hér um bil heill mannsaldur(3. h.).
5. Einir ráða þeir landhelgis-
gazlu hér við land. Hana megum
vér aldrei taka að oss sjálfir að öllu
leyti nema með þeirra samþykki, og
jafnvel ekki auka hana á sjálfs vor
kostnað nema með þeirra ljúfu
leyfi (3. b. og 9.). Ráða því um
aldur og æfi með sama fyrirvara og
við 3. c.
6. E i n i r ráða þeir og því með
sama fyrirvara, hverir hafa skuli jað-
ingjarétt (þegnrétt) hér á landi. Þó
megum vér fyrir náð veita hann þeirn
sem oss sýnist, með því skilyrði, að
sá hafi og þegnrétt í Danmörku (3. e.).
7. E i n i r ráða þeir ennfremur
með sarna fyrirvara, hvaða peningar
skuli vera gildir hér á landi, hvernig
gerðir og úr hvaða efni (peningaslátta,
3. f.).
8. E i n i r ráða þeir því með sama
fyrirvara um aldur og æfi, að danskir
pegnar séu oss jajnréttháir til jiskiveiða
hér við lmd (5. gr.). Það er að bjóða
stein fyrir brauð þar í móti, að vér
skulum vera Dönum jafnréttháir til
fiskiveiða i landhelgi við Danmörku.
Það er hlægilegt hilliboð og annað
ekki.
9. E i n i r ráða þeir, hvað mikið
eða lítið greiða skuli oss upp í hina
miklu skuld, sem vér eigum hjá rikis-
sjóði (7. gr.).
10. E i n i r skera þeir úr öllum
ágreiningi um, hvort mál sé sameigin-
legt eða eigi. Eftir gerðardómstilraun,
sem þeir hafa á sínu valdi að láta takast
eða takast ekki, kveður danskur dóros-
forseti i hæstarétti upp fullnaðarúr-
skurð um allan slikan ágreining, stór-
an og smáan (8. gr.).
Þannig er jafnréttinu háttað.
Svona vaxið er ríkis-fullréttið.
Þann veg er háttað fullveldinu, sem
hið nýdubbaða, fullveðja riki nyrzt í
Atlanzhafi á að hafa yfir ö 11 u m
sinum málum, út á við og inn á við!
Þjóðfimdur, tvenn þingrof
°g
stjoi’Darskrárbreyting.
Símfréttin um daginn um þingrof
og þjóðfund var mörgum torskilin,
sem von var raunar.
Til þjóðfundar skyldi kjósa 10.
sept., sama dag sem til alþingis, og
saman átti hann að koma í febrúar-
mánuði, eins og alþingi.
Voru það þá tvær samkomur, sem
verið var að stofna til, venjulegt al-
þingi og þjóðfundur? Og var þá
hugmyndin, að kjósa skyldi tvenna
fulllrúa, aðra á alþingi og hina á þjóð-
fund?
Vit gat verið í þvi, með þvi að
þessar samkomur hafa hvor sitt hlut-
verk.
En skrítin var þessi samleið þeirra.
Gizkað var á í þeim vafa, að aldr-
ei ætti samkoman að vera nema
ein, með einum og sömu fulltrúum,
en hlutverkið tvent: vanaleg löggjaf-
arþingstörf, og að ræða og samþykkja
sambandsfrumvarpið, og skyldi alþingi
nefnast þjóðfundur aö þvi leyti.
Það er eins og þegar krakki er
skirður tveimur nöfnum, sem hér var
mikill siður um eitt skeið, ofanverða
öldina sem leið, og víða e r siður er-
lendis, ekki sizt um börn þjóðhöfð-
ingja og annars stórmennis.
_ Enda er og hugmyndin þessi stór-
höfðingja barn, þessi um þjóðarsam-
komu, sem er tvöföld í roðinu og þó
einföld um leið. Það verður eins
konar tvígyðistrú úr öllu saman áður
lýkur.
Honum dettur margt gáfulegt í
hug, vorum vitmikla og glæsilega
»húsbónda«.
Þvi að komið er það nú í ljós, að
sá hefir átt kollgátuna, sem þessa
skýring lét sér hugkvæmast.
Tvigyðis-kenningin er rétt, keiprétt.
Alþingismenn þeir, sem kosnir
verða í haust, 10. sept., til 6 ára,
eiga að fá hjá kjósendum þá um leið
umboð til að ráða til lykta sambands-
málinu, samþykkja sambandsnefndar-
írumvarpið eða — hafna því.
Að því leyti nefnast þeir þjóðfund-
armenn, en alþingismenn ella.
Það lengir vitaskuld þingræður
ofurlítið, að verða jafnan að taka svo
til orða t. d.: hinn heiðraði annar
þjóðfundarmaður og um leið annar
alþingismaður Gullbringu- og Kjósar-
sýslu!
En ekki verður við öllu séð.
Eins og annað eins lítiiræði sé
ekki tilvinnandi til þess að geta sleg-
ið tvær flugur í einu höggi.-------
Engin lög eru um það, að ekki
megi lúka við sambandsmálið á einu
þingi, einum þjóðfundi. Enda kvað
vera í ráði að gera það undir eins í
vetur, á þinginu, sem hefst 15. febr.
En með því að breyta þarf stjórn-
arskránni um leið og sambandsmál-
inu er til lykta ráðið, verður stjórn-
arskrárbreyting borin upp á alþingi i
vetur, ogþing rofið, er það frumvarp
er samþykt, kosið um vorið og þingi